«Gaı» Qudaı boldy, halyq qýraı boldy...

«Gaı», «Maı» dep atalyp júrgen jol saqshylarymyz osy kúnderi «jalańdap» ketti. Bir atamnyń sózimen aıtsaq, óz halqyn «jaýsha» talap jatyr. Olardyń túsiniginshe, túsinde kórýinshe deımiz be, Qazaqstannyń joly men kóligi álemdik standarttan da asyp ketken sııaqty. Áıteýir tártipteri qatań, tábetteri jaqsy. Eki-úsh mysal keltireıik.

1. О́tken qarasha aıynda Almaty qalasynda ózi qaýipsizdik belbeýin taǵynbaǵan jol polısııasy  júrgizýshini toqtatyp, qaýipsizdik belbeýin talap etken. Ony qoıshy, kólik júrgizgenine 5 jyl bolsada birde bir ret jol erejesin buzbaǵan, biraq baıqamaı «saqtandyrýdyń» ýaqytyn ótkizip alǵan júrgizýshige 37 myń teńgeni moıynyna artyp beredi. Júrgizýshi kóligin jańadan alǵanyn, bir jylǵa 110 myń teńgeden saqtandyrylǵanyn, tek kórsetýge arnalǵan «strahovka» qaǵazynyń ýaqyty ótip ketkenin aıtsada, polısııa myrza ol sózderdi qulaǵyna ilmegen. Sondaı-aq, hattamany oryssha toltyryp, qol qoıýdy talap etken. Al júrgizýshi bolsa mán-jaıdy túsindirip, «hattamamen kelispeımin» dep qol qoıyp bergen. Nátıjesinde bazadan  «saqtandyrýdyń ýaqyty ótkenine» baılanysty 37 myń teńge aıyppul kórsetipti. Sonda «remenge» toqtatqan jolpoldyń munysy nesi? Álde júrgizýshiniń «hattamamen kelispeımin» dep jazyp bergeni esh jerde qaralmaı ma?
2. Al myna áńgime Almaty men Talǵardyń ortasynda júrgen kez kelgen júrgizýshige ábden tanys bolsa kerek. Talǵar trassasy – arly-berli eki kólik qana júre alatyn tar jol. Aldyńyzda «synyp» kele jatqan kólik nemese 40-pen júrýdi ádetke aınaldyrǵan «ádemi kelinshek» ketip bara jatýy múmkin. Siz 20 kılometr boıy «aldyńǵy arba» qalaı júrse, solaı júrý kereksiz. Basqa jol joq. Al aınalyp ótpekshi bolsańyz, kóligińizdiń sońynda «polısııa shyraǵyn» jaqpaǵan, aqyryn ǵana dendep kele jatqan jol polısııasy sap ete qalady. Nemese jol shetindegi aǵash pen úılerdiń qalqasyna tyǵylǵan qyzyl taıaqtar jarq ete qalady. «Bir jylǵa kólik júrgizý quqyǵynan aıyrylatynyńyzdy» eskertedi. Sosyn qalaı bolsada, qutylýǵa tyrysasyz. Áıteýir qutylyp shyǵasyz. Biraq qaltańyz «tesilip qalady».
3. Jaqynnan beri kóliktegi balalar oryndyǵy jóninde daý ýshyǵyp tur. Balasy joq, áýeli kelinshek almaǵan bir júrgizýshini toqtatqan jol polısııasy balalar oryndyǵy árbir kólikte bolýy kerektigin, balasy joq bolsa, «bagajǵa» salyp júrýi kerektigin aıtqan. Sasyp qalǵan jas jigit jolpoldyń «jolyn» berip qutylypty. Ertesi ǵana Qytaıǵa zakaz berip, balalar oryndyǵyn aldyrǵan kórinedi.

 Mundaı mysaldar shash-etekten. Sońy qaıyrly bolsyn deımiz. Tipti osylaı «jaýsha talaýdyń» arty áleýmettik arazdyq týdyryp, halyqtyń Elbasy men Úkimetke degen senimsizdigin kúsheıtýi bek múmkin.

Resmı málimetterge súıensek, 2014 jyly Qazaqstanda 36 myń adam kólik júrgizý quqyǵynan aıyrylǵan. Al qansha jol polısııasynyń jemqorlyqpen quryqtalǵanyn eshkim bilmeıdi. Esesine bizdiń elde «para almaıtyn jol polısııasy joq» degen qalyptasqan túsinik bar. Bul ne sonda? Tipti sońǵy kezderi jurt arasynda «Gaı» Qudaı boldy, halyq qýraı boldy, synasyń, kúıesiń» degen maqal paıda bolypty.

 Siz ne deısiz, oqyrman?

Haziret Ábdilda