Saraptama: Qazaq qalaı sottaıdy? О́zgeler she?

Aldaryńyzǵa «Qamshynyń» quqyq salasyna baılanysty oılanarlyq, oı salarlyq saýaldary usynylyp otyr. Ár jaǵdaıatqa baılanysty aıyptalýshyǵa qarsy sheshimińizdi berip, ony shyndyqpen sáıkestigin tekserýdi ótinemiz.

Siz memleket basyndaǵy adamsyz jáne sizdede-ıýre bar, biraq de-fakto joq 21 jumys ornyn (!) zańsyz qurdy dep aıyptaıdy.  Sol jumys oryndarynda sizge jaqyn adamdar «jumys jasap», qomaqty jalaqy alyp otyrǵan. Árıne, bılik basynda bolǵanyńyz da, para alǵanyńyz da belgili boldy. Aıta ketý kerek, sizdiń jasyńyz sot júrgizý barysynda 77-ge keldi. Sizdi jazalaý sharalary:

• О́mir boıyna bas bostandyǵynan aıyrý
• 10 jyl qatań jazalaý rejimi
• Shartty túrde 2 jyl bas bostandyǵynan aıyrý + aıyppul 1 evro

Bul «nanterlik is» Parıjdiń Nanter qalashyǵyndaǵy sottyń Fransııanyń eks-prezıdenti Jak Shırakqa qarsy qozǵaǵan isi bolatyn. Alǵashynda-aq, bul iske baılanysty  Parıj merııasy taqqan aıybynan bas tartyp edi, keıinirek prokýratýra da eks-prezıdenttiń egde jasta bolýyna baılanysty aqtalýyn surady. Nátıjesinde, 2011 jyldyń aıaǵynda eks-prezıdent shartty túrde 2 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý men 1 evro kóleminde aıyppul tóleý jazasymen sottaldy.

Kelesi bir memleket basshysynyń da jemqorlyqpen aınalysqany belgili boldy. Bul memleket Fransııa sııaqty damyǵan elderdiń qatarynda emes, damýshy elder satysynda. Jazalaý sharasy kelesedegideı:

• 2 mln evro kóleminde aıyppul + 5 jyl bas bostandyǵynan aıyrý
• 12 jyl jalpy túzetý kamerasynda
• 20 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý

Taıvan eliniń burynǵy lıderi Chen Shýıbıandy para alǵany úshin (kisi óltirgeni úshin emes) ómir boıy bas bostandyǵynan aıyrý jazasyna kesken. Keıinirek, bul sheshim 20 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý jazasyna ózgertildi. (Bul jerde, Ońtústik Azııa elderinde jemqorlyq óte qatty baqylaýda bolatynyn, ári oǵan qarsy óte aýyr jaza qoldanatynyn maqtanyshpen, qyzǵanyshpen aıta ketken jón).

Bul shetel zańnamasynan keltirilgen bir jaǵdaıattaǵy eki sheshimniń mysaly boldy. Endi, sondaı bir-birine uqsas elimizdegi eki jaǵdaıdy qarastyryp kórelik.

Siz aýdandyq salyqtyq basqarýdyń jetekshisisiz. Lexus-ta mas kúıińizde kele jatqanyńyzda abaısyzda júkti ana men janyndaǵy úsh jastaǵy sábıin soǵyp óttińiz. Bul jaǵdaıda «betińiz shydamaǵan» bolý kerek, oqıǵa bolǵan jerden taıyp turýǵa bel býdyńyz. Qyrsyq shalǵanda, sizdiń jolyńyzdy oqıǵa kýágeri bógep tastady. Sheginýge jol joq, sizdi kútetin jaza:

• 15 jyl bas bostandyǵynan aıyrý
• 30 kúndik qamaýǵa alyný + 7 jylǵa júrgizýshi kýáliginen aıyrý
• 7 jyl qatań rejimde + ómir boıyna júrgizýshi kýáliginen aıyrý

Negizinde, bul Almatyda 23 maýsymda oryn alǵan jol kólik oqıǵasy bolatyn. Uıǵyr aýdanynyń bedeldi azamaty Baqyt Qurmashev jasaǵan qylmysyna ne bary 30 kún aldy. Rýlge mas kúıinde otyryp, oqıǵa ornynan qashqysy kelgeni  - eshteńe emes. Qatty qınaltqany – toǵyz aı júktilindegi ana men sábıdiń ómiriniń quny 30-aq kúnge baǵalanýy .

О́tken jyly 6 jolaýshyny qaǵyp, bir adamnyń ólimine sebepker bolǵan Sizdi, abyroı bolǵanda, túrmege jappaı, 2 jylǵa júrgizýshi kýáliginen aıyrdy. Mundaıda, ákeńizdiń joǵaryda otyrǵany úlken járdemin tıgizdi. Endi ustalynbaımyn degende... Qap! Taǵy bir jolaýshy jolyńyzdy kesip ótti. Iship alǵan kezińizde jolda birde-bir adamnyń kezdespeýi kerek sııaqty edi!? Nátıjesinde, taǵy bir sot úkimi:

• 5 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrý
• 12 jylǵa jalpy túzeý kamerasy
• Aıyppul

Sońǵy saýaldy oqyǵanda onyń aıtyla-aıtyla tesigi shyqqan, baıaǵy H6 – Maqsat Úsenov ekenin túsingen bolarsyzdar. Onyń jazasy... Jazasy birinshi nusqadaǵy jaýap bolǵanyn qalaı qalaımyn deseńizshi... Alaıda, sońǵysy bolǵan sııaqty. Birinshisinde qaıtys bolýshynyń ákesi aıyptalýshyny keshirgendikten túrmege qamalmaı, tek 3 jylǵa júrgizýshi kýáliginen aıyrylǵan Úsenov saldarynda taǵy bir apatqa sebepshi boldy

Ne istese de, mansabynyń arqasynda qutylyp júrgen osy eki azamatty quqyqtyq saladan ne kútedi? Kim bolsa da, zań aldyndaǵy bárimizdiń teńdigimiz bar emes pe? Sóıtsek, ekeýine de QR QK 296, 297 babtaryna sáıkes sot isteri júrgizilgen eken.

296-bap. Kólik quraldaryn júrgizýshi adamdardyń jol                 qozǵalysy jáne kólik quraldaryn paıdalaný                 erejelerin buzýy

1. Avtomobıldi, trolleıbýsty, tramvaıdy ne basqa da mehanıkalyq kólik quralyn júrgizýshi adamnyń jol qozǵalysy nemese kólik quraldaryn paıdalaný erejelerin buzýy, abaısyzda adamnyń densaýlyǵyna aýyr zııan keltirse - eki jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵyn shekteýge ne úsh jylǵa deıingi merzimge kólik quralyn júrgizý quqyǵynan aıyryp nemese onsyz eki jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵynan aıyrýǵa jazalanady. 2. Abaısyzda kisi ólimine ákep soqqan dál sol áreket - úsh jylǵa deıingi merzimge kólik quralyn júrgizý quqyǵynan aıyryp, bes jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵynan aıyrýǵa jazalanady. 3. Osy baptyń birinshi bóliginde kózdelgen, abaısyzda eki nemese odan da kóp adamnyń ólimine ákep soqqan áreket - bes jyldan on jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵynan aıyrýǵa jazalanady.

«Ne» jáne «nemeseniń» úlken rólin osy jerden anyq kóremiz. Qylmystyq kodekste árbir sózdiń orny bólek. Al, eger Úsenovtyń birinshi qylmysy kórshiles TMD elderinde oryn alsa, onda ony kútetin sot sheshimi qandaı bolar edi? Jaýabyn kesteden qaraı alasyzdar.

2015 jyldan bastap elimizde jańa Qylmystyq Kodeks  qoldanysqa enedi. Menińshe, zańnyń qanshalyqty qatal, kúrdeli bolýy ǵana mańyzdy emes, mańyzdysy onyń durys oryndalýy, qadaǵalanýynda. Eger zań úlken kisilerdiń aldynda álsiz bolsa, ol memlekettiń álsizdigi. Memlekette memlekettik tildi durys paıdalana almaı júrgenderdi quqyqty durys paıdalanýǵa úıretý qıynǵa soǵatyny sózsiz. Ekeýinen de amalyn taýyp, jaltaraqtap júrgeni qanshama. Álıev, Hrapýnovtar – áńgimesi jabylǵan adamdar, olardy aıtatyn sóz de taýsylǵandaı.

P.S. Múmkin atalǵandar sottan qashyp qutylǵan shyǵar, biraq olardy budan da qatal sot kútýde. Qudaı aldyndaǵy sot. Mine, sol kezde olarǵa aqsha da, mansap ta kómektese almaıdy. Ádildik sonda ornaıdy.

Quralaı Isaeva