NARKOZDAN KEIINGI О́MIRDIŃ TYLSYM SYRLARY (JÝRNALISTIK ZERTTEÝ)

 
 

4 mıllıon kórermen tamashalaǵan «Narkoz» fılminiń slogany – «Jylyna 21 mln. adam jalpy narkoz alady. Onyń 700-i oıanyp ketedi». 
Oıanbaǵandar qanshama, «umytqandar» qanshama?

Narkoz – X adam

Ol búgin kúndegiden erte oıandy. Kópten beri barmaǵan jumysyna baryp, iske qyzý kirisetinine qýandy. Ystyq sútti shaı ishti de jarqyn kóńil-kúımen úıden asyǵyp shyǵyp ketti. Almatynyń aýa-raıy da búgingi onyń kóńil hoshyn buzǵysy kelmegendeı jaıdary. Qarashanyń qaq ortasy bolǵanymen kún jyp-jyly. Bir aı buryn pyshaq astyna túskenine qaramastan  aqyryndap, taza aýamen tynystap, jumysqa jaıaý barýdy durys dep sheshti. Júrer jol qatty alys emes-tin. Jolaı eski ádetine salyp gazet-jýrnal satyp alýdy jón kórdi. «Svejıı» nómir qolǵa tıisimen aldyn-ala raqat sezimine batty. Keńsege baryp, túski as ýaqytynda asyqpaı oqıtynyna rıza boldy. Osy joly kózi «Ańyz adam» basylymyna tústi. Oılanbastan satyp aldy. Basty betine qarasa tanys bir adam. Alaıda bul tulǵanyń kim ekenin esine túsirer emes. Onyń oıy kabınetke kirip kelgende kópten kórmegen áriptesteri ýlap-shýlap qarsy alǵanda ǵana bólindi. Qal-jaǵdaı surasqandarǵa óz áńgimesin baıandaı ketken ol jýrnaldy umytyp, jumys stóliniń betine laqtyra saldy. Muqabasynda «Abaı Qunanbaıuly 1845-1904 j.» degen jazýy bar jýrnal óz ýaqytyn kútip qaldy. 

Narkoz – aqparat

Búgingi tańda anestezııanyń úsh negizgi túri bar: jergilikti, jalpy jáne julyn.  Kenetten operasııa jasaý kerek bolǵanda jáne arnaıy balalarǵa ıngalıasııalyq narkoz túri qoldanylady. Bala maska arqyly ıngalıasııalyq qospany dem alady da uıyqtap qalady. Kúre tamyrdyń ishine jasalatyn anestezııa uzaq ýaqytqa sozylatyn kúrdeli operasııalarda qoldanylady. Travmatologııada regıonarly anestezııaǵa (jaraqattanǵan jerdiń nervisin óltirý) basymdyq beriledi. Epıdýraldi anestezııa tolǵaq kezinde tolǵaqty shaqyrý ne jeńildetý maqsatynda jasalynady. Julyndyq anestezııa kóp jerde qoldanylmaıdy. Julyndyq anestezııa alǵan aýrý eshnárse sezbeıdi ári qalyń uıqyǵa ketedi. Alaıda pasıenttiń uıqyǵa ketpeı, sanasy oıaý bolǵany neırohırýrgııada jasalatyn keıbir operasııalarda mańyzdy. 
Pyshaq astyna eshkim bekerden beker jatpaıtyny belgili. Narkoz  da sol májbúrlekten salynatyn dúnıe ekendigin umytpaǵan abzal. Álbette onyń saldary bolady. Olar: júrek aıný, bas aýrý, bas aınalý, arqa, bel aýrýy, bulshyq et aýrýy, sananyń tumandanýy, júıkeniń zaqymdanýy, allergııalyq reaksııa (analaksııa), kózdiń qasań qabynyń zaqymdalýy, este saqtaý qabiletiniń buzylýy jáne mı jumysynyń toqtaýy (ólim). Eń jıi kezdesetini – este saqtaý qabiletiniń tómendeýi nemese medısına tilimen aıtqanda otadan keıingi kognıtıvti dısfýnksııa. Pasıent ótken shaqtyń keıbir sátterin eske túsire almaǵanyna, kerek aqparatty tez qabyldap, jadta ustaı almaıtynyna shaǵymdanady. Qolaısyzdyq ákeletin, qıyndyq týdyratyn mundaı jaǵdaı kezinde emdelýshi tarapynan qoıylatyn eń basty suraq – umytshaqtyq aýyrynyń qanshalyqty uzaqqa sozylatyndyǵy. О́kinishke oraı, anestezıologııa ǵylymy áli tereń zerttele qoımaǵan sala. Sol sebepti dárigerler naqty jaýap bere almaıdy. Zertteýlerge súıensek, júrekke operasııa jasatqandar umytshaqtyq aýrýyna jıirek (80%) ushyraıdy eken. Oǵan arterıaldi qysymnyń kenetten tómendeýi jáne qandaǵy ottegi mólsheriniń azaıýy sebep bolýy múmkin. Keıbir zertteýlerdiń nátıjesi mynandaı – este saqtaý qabiletiniń nasharlaýy birneshe jylǵa deıin sozylady.

Narkoz – estelik
(avtor stıli saqtalǵan)

Vladımır: Jasym 23-te. 16 jasymda maǵan jalpy narkoz ben aıaǵyma eki jergilikti narkozdy ege otyryp operasııa jasaǵan bolatyn. Bir aptadan keıin ózimniń balalyq shaǵymdy umytyp qalǵanymdy baıqadym. Otaǵa deıin tórt joldan turatyn taqpaqty eki ret oqyǵannan-aq jattap alatyn men búgin sol taqpaqty 20 ret oqysam da jattaı almaı qoıdym. Ýaqyt óte kele narkoz kúshin tolyqqandy joıǵannan keıin  jadym, este saqtaý qabiletim ornyna keledi dep oıladym. Biraq olaı bolmaı shyqty.
Altynaı: Men óte kúrdeli 8 operasııa jasatqam. Sanynan jańylyp qalmasam, 20-22 ret narkoz alǵanmyn. Onyń 8-i jalpy. Árqaısysy 6-7 saǵatqa sozylǵan operasııalar. Ár narkoz 5 jyl ómirdi qysqartatyn bolsa, men endigi jer basyp júrmes edim. Zııany bar – umytshaqtyq. Biraq ýaqytsha. Meniń este saqtaý kabiletim  qazir jaqsy. Shash túsedi. Ol shyndyq. Shashym uzyn, qalyń bolatyn. Qazir juqaryp ketti. Basqa narkozdan problema bolǵan joq.
Aına: Narkozdyń zııanyn sózben aıtyp jetkizý múmkin emes. Balalarymdy ózim bosandym. Biraq eki ret ıyǵyma jasalǵan operasııadan keıin jarty jyldaı eń jaqyn adamdardy ǵana tanıtyn boldym. Ashýlanshaq bolyp januıamnan alystap kete jazdaǵam.
Aqmaral: 8 aı buryn jergilikti (2-shi ret) narkozben dep kesir tiligimen qyzymdy bosanýǵa kelistim. Narkozdy ekonomdady ma, áseri bolmady. Bir jaǵynan «men kishkene kúteıik, áli aıaǵymnan jan ketken joq» degenimdi tyńdamaı kesip jibergende qoı soıǵandaǵy baqyrǵan daýystaı ańyradym da kózim aınalyp, talyp qaldym. Birden jalpy narkozdy salǵan eken. Katty qınaldym. Eki narkoz qatty áser etti. Sýdy kóp ishtim. Úıge kelgesin omyrtqam aýyryp, aýa jetpeı qala berdi. Áıeldin qyryq jany bar. Umyttyq qoı. 
Irına: 1992 jyly soqyr ishekke jedel túrde ota jasattym. Odan keıingi hımııa muǵalimi bolyp jumysymdy jalǵastyra almadym. Synypqa kirgen kezde aldyn-ala daıyndap alǵan konspektilerimdi, jalpy sabaqty esime túsire almaıtynmyn. Eshqandaı ádis-tásil aqparatty este saqtaýǵa kómektespedi. О́zimdi aq paraqtaı sezindim. Úzilisten keıin synypqa qaıta kirgende bári esime túsetin. Bul jaǵdaı jarty jylǵa sozyldy. Jarty jyldan keıin mamandyqtan ketýge májbúr boldym.

Narkoz – tarıh

Bizdiń eramyzǵa deıin III-IÝ myńjyldyqta hırýrgııalyq operasııalar kezinde apıyn tunbasy, belladonna, mandragora, alkogoldiń kómegimen jansyzdandyrýǵa áreket jasalǵanyna bizdiń kúnimizge deıin jetken ejelgi Egıpet jazbalary kýáger bolyp otyr. Biraq mundaı jansyzdandyrýdyń kúshi jetkiliksiz bolyp, shaǵyn operasııalardyń ózi naýqastyń shoktan ólýine ákep soqtyryp otyrǵan. Operasııalar «tirideı» jasaldy, pasıentterdi kúshi basym sanıtarlar ustap otyrǵan nemese taqtaıǵa baılaǵan. Operasııa kezinde naýqastar ǵana emes, otaǵa qatysyp otyrǵanda da talyp qalatyn bolǵan. Operasııa zaly aıqaıǵa toly bolǵan kórinedi. Londonnyń aýrýhanalarynyń birinde operasııa jasalyp jatqan naýqastardyń aıqaıyn estirtpeý úshin paıdalanylǵan qońyraý osy kúnge deıin saqtalǵan. Orta ǵasyrlarda shirkeý aýyrsynýdy qudaıdyń kúnáni jýý úshin jibergen jazasy, ony joıý týraly ıdeıany qudaıǵa qarsylyq dep tanydy. Hırýrgterge aýyrsynýdyń ýaqytyn meılinshe azaıtý úshin operasııany shapshań, sheber jasaýǵa týra keldi. 1800 jyly Devı azottyń shala totyǵynyń ózindik bir áseri baryn taýyp, ony «kóńildendirgish gaz» dep ataǵan. 1818 jyly M. Faradeı efırdiń de osyndaı qasıetin tapty. 1844 jyly tis dárigeri G. Ýells (AQSh) azottyń shala totyǵynyń jansyzdandyratyn qasıetin tis julýǵa paıdalanǵan jáne birinshi pısıent ózi bolǵan. Biraq Boston qalasynda resmı jarııalaý kezinde jansyzdandyrý sátsiz bolyp, pasıent ólim aýzynan qalady. 1846 jyly amerıkan hımıgi Djekson men tis dárigeri Morton efırdiń býymen tynys alýdyń naýqasty esinen aıyryp, aýyrsyný sezimin joıatynyn kórsetip, efırdi tis julýǵa paıdalanýdy usyndy. Atalmysh jyldyń 16 qazanynda Boston aýrýhanasynda Garvard ýnıversıtetiniń professory Djon Ýorren 20 jasar naýqas Djılbert Ebbottyń tómengi jaq súıeginiń astyndaǵy isikti tis dárigeri Ýılıam Morton tamasha júrgizgen narkozben sylyp tastady. Sol ýaqyttan beri 16 qazan jyl saıyn «efır kúni» – anestezıologııa kúni retinde atap ótiledi (kazmedic.kz-tiń anestezıologııa ǵylymy jáne narkozdyń damý tarıhy boıynsha keltirgen málimeti)

    Narkoz-shóp

Munyń bári túsinikti. «Alaıda bizdiń ata-babamyz qalaı emdeldi? Aýyrsynýdy qalaı basty?» degen zańdy suraqtar týyndaıdy. Ulttyq arna efırinen «Táýip Ho Jýn» káris telehıkasyn úzbeı kórgen qazaq kórermeni jaýabyn birden tabary anyq. Árıne, dárilik shóppen emdegen káris halqy ǵana emes. Qazaq ta shópti tanı bilgen. Dárilik shópterdiń emdik qasıeti jaıly tolyqqandy aqparat alý úshin QR «Shapaǵat» halyq emshileri mekemesiniń múshesi, halyq emshisi-bıoenergetık, fıtoterapevt Gúlmıra Ospanovany áńgime tarttyq. «Aýyrsyný sezimin basatyn shóp tamyrlar mynandaı: kóknár, qarasora, dýrman, aıyr, túımesheten, lavanda, jýsan jáne t.b. Mysaly, qarasora áıelderde kezdesetin jatyr mıomasyn emdeýge kómektesedi. Al,  túımesheten qatty bas aýrýdy bassa, lavanda epılepsııamen aýyratyn adamnyń prıstýpyn basady. Jýsan óz kezeginde býyn aýrýyn qoıdyrtady. Osyndaı emdik qasıeti bar birneshe  shóptamyrlardy qosyp, tunba jasaý ejelden kele jatqan dástúr. Joǵarydaǵy shópterdiń emdik qasıetin bilgen qazaq olardyń kómegimen adamnyń aýyrsyný sezimin báseńdetip, emdegen. Búginde maǵan neshe túrli dıagnozben adam keledi. Ár adamnyń densaýlyǵyn jaǵdaıyna qarap ártúrli tunba jasaımyn. Shóptiń kómegimen dertine daýa tapqan jandar barshylyq. Bizde Qazaqstanda fıtoterapevt mamandyǵyn oqytatyn oqý orny joq. Negizinde bul tarıhy tereńge jaıylǵan medısınanyń ózindik salasy. Emshilerdiń tom-tom kitaptaryna júginetin men úlken kisilerdiń áńgimesin qalt jibermeı tyńdaýǵa tyrysamyn. Olar kezinde qalaı emdeldi, qandaı shóptiń emdik qasıeti bar degen málimetti kópti kórgen, kóp biletin qarııalardan aldym. О́z basym zańgermin. Qazirgi tańda Shymkent q. Áleýmettik ýnıversıtetiniń bıologııa fakýltetininiń syrttaı bóliminiń stýdentimin. Men jáne otbasym dárini múldem ishpeımiz. Tek qana shópke júginemiz. Shópti jınap ákep beretin arnaıy adamdarym bar».   
Búgingi tańda da dárilik shópterge degen suranys joǵary. Dárihanada «emdik shópterdi» reseptisiz ońaı satyp ala alasyz . Qazaqstanǵa shekara asyp kelip dárilik shóp urlamaqshy bolǵan «týrıstter» shóp ındýstrııasynyń qanshalyqty tanymal, qanshalyqty tabysty ekendigin baıqatyp tur. Saýyqtyrý medısınasynyń doktory, álemdik emshiler elıtasynyń mamany Saılaýhan Sultanqyzy bylaı deıdi: «Birde maǵan shóptiń 18 túrin jınap, dárihanaǵa ótkizbekshi bolǵan adam keldi. Shópterin tekserip qarap shyqtym. Sóıtip oǵan 18 shóptiń tek 6-ýy ǵana jaramdy ekendigin aıttym. Al qalǵan 12-sin dárihanaǵa ótkizer bolsańyz adam densaýlyǵyna paıda emes zııan ákeletindigin, olardy odansha órtep jibergen durys ekendigin málimdedim. «Sebebi burynǵy ekologııa joq. Topyraǵymyz, sýymyz erozııaǵa ushyraǵan. Jaýyp jatqan jańbyr da burynǵy jańbyr emes. Sondyqtan da shóptiń de óz qasıetin joǵaltýy, ózgerýi zańdy» deıdi emshi. Saılaýhan Sultanqyzynyń aldyna keletin adam kóp eken. Sonyń ishinde dárihanadan shóp satyp alyp sap-saý organızmin ýlaǵan, ózin-ózi aýrý qylǵan adamdar da barshylyq bolyp shyqty. Shópti beıbereket ishe bergen durys emes, qur shópten keler zııan joq degen túsinik qate deıdi ol. 
Shópti polıgonnyń zardaby tıgen Semeı jaqtan aldyrtpaıtynyn, tek qana ońtústik óńirinen shóp tergizetinin, kerek bolsa Tashkentten aldyrtatynyn fıtoterapevt Gúlmıra hanym jasyrmaı aıtty. Sonymen qatar fıtoterapevt shóp emshiligi men medısınany qatar ustaý qajettigin tilge tıek etti. Shymkent qalasynan shyǵatyn «Zamana» gazetiniń tilshisi, «Aýyrmańyz» aıdaryn 10 jyl júrgizip kele jatqan tájirıbeli jýrnalıst Roza Ordabek bylaı deıdi: «О́z  basym fıtoterapevt Gúlmıra Ospanovany tanımyn. Búgingi tańda ne kóp emshi kóp. Másele – jamandy jaqsydan aıyrý. Jáne eń basty shart – emshiniń sózine senip, dárigerden bas tartpaý».

     Narkoz – qorqynysh
Suraqtarǵa Astana qalasyndaǵy №2 qalalyq aýrýhananyń anestezıolog-reanımatolog dárigeri Ǵabıt Nurhanuly jaýap beredi.

1. «Arǵy dúnıeni» kórýge bolady. 
Joq. Tús kórýi múmkin.
2. Operasııa kezinde oıanyp ketsem...
Múmkin. Ondaı kezde narkozdyń taǵy bir dozasy salynady.
3. «Narkoz» kınosyndaǵydaı adam uıyqtap jatyp, jany oıanyp, bárin sezip jatsa she?
Biz onyń bárin qadaǵalap turamyz. Adam aýyrsynýdy sezine bastaǵanda júregi tez soǵa bastaıdy. Oǵan taǵy doza salamyz.
4. 1 operasııa kezinde narkozdyń qansha dozasy salynady?
Ortasha 10 narkoz.
5. Narkoz degenim durys pa?
Joq. Aýyrsynýdy basatyn narkotıkalyq dári.
6. Narkozǵa qalaı daıyndalý kerek?
Eń quryǵanda sol kúni araq ishpeý, temeki shekpeý shart. 
7. Alkogolıkke operasııa jasaý kerek bolsa she?
Alkogolıkterdiń organızmi narkotıkten raqattanady (kaıf alady). Olarǵa kóbirek doza salý kerek.
8. Operasııaǵa jatarda eń aldymen hırýrgty  ma, álde kásibı anestezıologty izdestirgen durys pa? 
Birinshi kezekte anestezıolog. Sosyn hırýrg. Shetelde solaı. Jáne solaı bolýy qajet. Bizdiń elde kerisinshe.
9. Otadan keıin aqyl-oıy kem adamǵa aınalyp ketýim múmkin....
Joq.
10. Ár narkoz ómirdi 5 jylǵa qysqartady.
Kez kelgen dári sııaqty organızmge áser etedi. Naqty áserin biraq aıtý qıyn. Anestezııa salasy zerttelmegen sfera bolyp tabylady.
11. Alǵan anestezııasy úshin organızm ómir boıy opyq jeıdi.
Iá. Operasııany da, narkozdy da dárigerler amal-joqtan jasaıtynyn umytpaǵan jón.
12. Jańa ota jasatqanda narkozdyń mólsherin kóbeıtý qajet.
Iá. Sebebi adamnyń sezimtaldylyǵy joǵarylaıdy.
13. Narkoz kezinde uıyqtap ketip oıanbaı qalýyń múmkin...
Múmkin. Ásirese úlken adamdar narkozdan qıyn shyǵady. Júrekteri shydamaı, toqtap qalady. Sebebi narkoz mı qyzmetimen qatar júrek qyzmetine qatty áser etedi. 
14. Narkozdan narkoman bolyp qalýyń múmkin...
Joq.
15. Anestezııadan keıin adam uzaq ýaqyt boıy del-sal bolyp júredi.
Joq. AQSh-ta jasalatyn operasııalardyń 70%-y stasıonarlyq bir kún ishinde jasalynady (tańerteń otaǵa kelse, kúndiz úıine qaıtady), Kelesi kúni eresek adam jumysyna, bala oqýyna barady. Bul másele anestezııanyń, jasalatyn otanyń kúrdeliligine baılanysty.
16. Anestezııadan keıin pasıent qysqa ýaqyt aralyǵynda «qutyrady». 
Múmkin. Kóbinese gallıýsınasııa kóredi.
17. Anestezııa alǵannan keıin adam ózin qalaı kútýi qajet?
Araq ishpeı, temeki shekpeı, salaýatty ómir saltyn ustanýy maqsat. Sonymen qatar dárýmen ishkeni abzal.

Narkoz – daıyndyq

Operasııaǵa jatpas buryn (josparlanǵan operasııa bolsa) dáriger, emdeýshi hırýrg pen anestezıolog pasıentti tolyqqandy tekseristen ótkizedi. Pasıent jalpy qan, qan uıýy, jalpy nesep saraptamasyn jáne EKG-ny tapsyrady. Eger pasıentte joǵary temperatýra, tumaý aýrýy bolsa operasııa keıinge shegeriledi. 
Basty ereje – jaqsy anestezıologty tańdaý.
Narkoz qabyldar aldynda 6 saǵat buryn sý-tamaq iship-jemeý.
Ishimdik ishpeý.
Operasııaǵa 6 apta qalǵanda temeki shegýden bas tartý. Eń quryǵanda ota jasalar kúni shylym shekpeý. Bul operasııadan keıin tynys alý joldarynyń asqynýynyń aldyn alady. 
Operasııa aldynda aýyz qýysynan tis protezin, pırsıngty sheship alyp tastaý. Sonymen qatar janaspaly lınza men estý apparatyn da alyp tastaý.
Pasıenttiń demalý saraptamasyn júrgizýge kedergi keltirmes úshin tyrnaqtaǵy manıkıýr lagin ketirý.

Narkoz – bala

Eýropa men AQSh-ta balalarǵa operasııany tek jalpy anestezııamen jasaý norma bolyp sanalady. Ol úsh quramdas bólimnen turady.  Birinshisi – narkoz nemese uıqy. Batysta ony «gıpnozdy komponent» dep ataıdy. Bala ózine ota jasalyp jatqanyn bilmeý, sezbeýi kerek. Ol tereń medıkamentozdy uıqyda tynysh uıyqtap jatýy shart. 
Kelesi komponent – anelgezııa. Qarapaıym tilmen aıtqanda aýyrsynýdy basý.
Sońǵy komponent — amnezııa. Bala operasııaǵa deıin ne bolǵanyn bilmeýi qajet.  Ol ota jasalyp bolǵannan keıin palatada kóńilge qaıaý túsiretin esteliktersiz oıanýy maqsat. 
Operasııa barysynda alǵan psıhıkalyq jaraqat úshin pasıent shetelde dárigerlerdi, mekemeni sotqa bere alady. 

    Narkoz – bılik

«Narkozdyń áserin adamnyń kóziniń qarashyǵyna qarap baqylap otyrýǵa bolady. Eger adamnyń bir jeri aýyrsa, qarashyǵy úlkeıip ketedi. Al operasııa kezinde naýqas aýyrsynýdy sezse oıanady. Ol shokqa alyp keledi. Kezinde soǵys jyldary shpıondardan shyndyq estý úshin sýbnarkotık dozasyn salǵan» degen aqparat ǵalamtorda júr. «LSD. Gallıýsınogender, psıhodelıe (psıhıkanyń turaqsyz bolýy) jáne táýeldi bolý fenomeni» kitabynyń avtory  A.G. Danılın  eńbeginde bylaı dep jazady: 70-shi jyldary búkil álem arnaıy qyzmetteri ózderiniń «tiri robottaryn» – tyńshy men qanysherlerdi daıarlaý úshin antıholınergııalyq gallıýsınogendi qoldanatyndyǵy týraly málimet paıda boldy. Antıholınergııalyq gallıýsınogen dozasyn alǵan adamdy basqarý ońaı. Kerek ýaqytynda «sanasyz baǵdarlamasy» iske qosylyp, adam ýaqyt óte esine túsire almaıtyn is-áreketterdi jasaıdy. Ony kiltsóz bilmeı tergegennen túk shyqpaıdy. Tek sol kiltsóz ǵana «sanasyz baǵdarlamasyn» buzady.  Mundaı eksperımentter Úshinshi reıh zamanynan beri jasalǵan. 70-shi jyldardyń basynda Amerıkada «júris-turysty modıfıkasııalaý» baǵdarlamasy jappaı synǵa ushyraıdy. Bul baǵdarlama eresek qylmyskelerdiń, kámelettik jasqa tolmaǵan «qıyn» balalardyń tártibin «qoǵamǵa saı etip» ózgertýdi maqsat tutypty.  Qatań rejımdegi túrme bolyp sanalatyn Ataskadero gospıtalinde-aýrýhanasynda seksýaldy negizdegi qylmys jasaǵan 1500 esi aýysqan tirkelgen eken. Atalmysh mekeme alǵashqylardyń biri bolyp anektın (sýksınılholın) dárisin qoldana bastaıdy. Beladonnanyń antıholınergııalyq alkoloıdtarynan alynǵan preparat hırýrgııada operasııa kezinde bulshyq etterdi bosańsytý úshin qoldanylyp kelgen. Bul preparattyń dozasyn ósirse, nektın bulshyq etti bosańsytyp qana qoımaı «zombı ólimine» tán tolyqqandy sal aýrýyn týdyrady. «Sýksınıllın» baqylaýǵa kónetin qorqynysh sezimin tez týdyratyn preparat. Onyń nátıjesinde sanasy oıaý bola tura pasıent sendirýge kóngish bolady. Inkvızısııa, psıhıatrııa antıholınergııalyq gallıýsıogenderdi ǵasyrlar boıy qoldaný arqyly ózge adamnyń «Júris-turysyn modıfıkasııalaýdyń» sanasyz stereotıpin qalyptastyrǵan.  Stereotıptiń maqsaty pasıenttiń sanasy oıaý bolsa da jasandy ólim shaqyrý. Pasıent eksperıment barysynda adamǵa tán emes qorqynysh sezimin bastan ótkeredi. Dáriger pasıenttiń janyn «ashady» da oǵan kerek oı-pikirdi «kirgizedi».

Narkoz – H adam

Túski astan keıin jýrnal jaıyn umytyp ketkeni eske túsedi. Jumbaq tulǵanyń aty-jónin jýrnal betinen qaraı salýdy sheshti. «Abaı Qunanbaıuly» degen jazýdy kórgen ol ań-tań bolyp, turǵan ornynda silesip qatyp qalady. Jumys ornyna zer salyp qarasa, kitap sóresinde Abaı tolyp tur. Kenet bári esine túsedi. Abaıdyń qara sózderin, óleńderin súıip oqıtyn rýhy-jany qazaq oǵan bul «umytý» aýyr soqqy bolyp tıdi. Bárine kináli narkoz bolatyn.
          
Jazıra Baıdaly