Jan aıqaı: Qashan oıanasyń, halqym?!

 О́tken jyly kúzde, Aqtóbe oblysynyń jurtshylyǵymen kezdesý kezinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Bas prokýrory Jaqyp Asanov osy kúnge deıin birde-bir bılik ókili aıtpaǵan shyndyqty aıtty. «Memleket kóptegen múmkindikter usynýda. Mıllıardtaǵan qarjy bólinýde, kóptegen zańdar, baǵdarlamalar ázirlenýde. Biraq osynyń bárin qalaı paıdalanýdy kópshilik áli bilmeıdi. Kásipkerlikti qoldaý maqsatynda ártúrli qurylymdar ashyldy. Olarǵa jalaqy beremiz, keńse, kólik shyǵyndaryn tóleımiz. Áıtse de nátıje tym tómen. Kásipkerlik damymaı otyr. Álige deıin biz halyqty oıata almaı otyrmyz», – dedi Bas prokýror.

Sondaı-aq ol qylmyskerliktiń aldyn alý úshin bárinen buryn halyqty jumyspen qamtý qajettigin aıtyp, jumyssyzdyq pen qylmyskerlik máseleleri ózara tyǵyz baılanysty ekenin erekshe atap kórsetti.  «О́tken jyly qylmys jasaǵandardyń 84 paıyzy – jumyssyzdar. Qylmysty boldyrmaý úshin birinshi kezekte turǵyndardy jumyspen qamtý qajet. Jumys oryndaryn kim ashady? Árıne, bıznes. Sondyqtan da Memleket basshysy óziniń ár sózinde bıznesti qoldaý jáne damytý qajettigin aıtyp keledi», – dedi.

 Bir qaraǵanda bári de buryn aıtylyp, jazylyp júrgen nárseler sııaqty kórinedi. Desek te, óz basym osy kúnge deıin bılik ókilderiniń aýzynan «biz halyqty oıata almaı otyrmyz», «jumyssyzdyq pen qylmyskerlik máseleleri ózara tyǵyz baılanysty» degen sózdi estimeppin. Al tarıhqa kóz jibersek, budan bir ǵasyrdan astam ýaqyt buryn Alash kósemderiniń biri Mirjaqyp Dýlatov atamyz:

         «Kózińdi ash, oıan qazaq, kóter basty,

         О́tkizbeı qarańǵyda beker jasty.

         Jer ketti, din nasharlap, hal aram bop,

         Qazaǵym, endi jatý jaramas-ty...», – dep búkil alash balasyn oıanýǵa, ómirdi beker ótkizbeýge, jerdi kútýge, dindi saqtaýǵa, hal-jaǵdaıdy jaqsartýǵa shaqyryp edi.

Odan da burynyraq «Adamzattyń bárin súı baýyrym dep» degen ataly sózimen alty álemge tanylǵan danyshpan Abaı:

«О́sek, ótirik, maqtanshaq,

Erinshek, beker mal shashpaq –

Bes dushpanyń, bilseńiz.

Talap, eńbek, tereń oı,

Qanaǵat, raqym, oılap qoı –

Bes asyl is kónseńiz», – dep qazaqqa máńgilik qaǵıda bolarlyq ustanymdardy aıqyndap berip edi. «Tamaǵy toqtyq, qaıǵysy joqtyq – azdyrar adam balasyn» degen de sol Hakim Abaı!   

Aradan júz jyldan asa ýaqyt ótip, búgingi urpaq ata-babalarymyz ǵasyrlar boıy armandaǵan Azattyqqa qol jetkizse de áli uıqyda júrgenimiz qynjyltady. Bul budan júz jyl burynǵydan da qaýipti! О́ıtkeni, táýelsizdikke qol jetkizýge qaraǵanda ony nyǵaıtý, saqtap qalý óte qıyn ekenin Tuńǵysh Prezıdentimiz, Ult Kóshbasshysy Nursultan Ábishuly Nazarbaev árdaıym aıtyp keledi.  

Al jaǵdaı – áli de sol Mirjaqyp atamyz aıtqan deńgeıde deýge aýzymyz barmasa da, soǵan uqsas desek, artyq aıtqandyq bolmas. Jumyssyzdyqtyń saldarynan jastarymyzdyń ýaqyty bekerge ótip jatyr. Jerimiz, myń bir shúkir, qazirshe ketpegenmen, qaraýsyzdyqtan, el ıgiligi úshin tıimdi ıgerilmegendikten, aýylǵa, aýyl halqyna tıisti kóńil bólinbegendikten  azyp-tozyp bara jatyr. Dinimizdiń jaǵdaıy anaý – jan-jaqtan kirgen jat aǵymdardyń saldarynan beıbit ómirimizdiń berekesin qashyratyn qaýip oshaǵyna aınalyp barady...

Abaı aıtqan bes dushpan men bes asyl istiń de parqyna baryp, narqyn baǵamdap túsindiretin sharalardyń, bylaısha aıtqanda úgit, nasıhat, uıymdastyrý sııaqty ıdeologııalyq jumystardyń kemshindigi kózge uryp tur. Áıtpese, Elbasynyń «Jalpyǵa ortaq Eńbek qoǵamy» baǵdarlamasy jarııalanǵanyna alty jyldan asa ýaqyt ótipti. Sodan beri naqty jumysqa tartylǵandardyń sany halyqtyń tabıǵı ósiminen aspaı turǵan sııaqty. Ony biz kóp jaǵdaıda qara bazarda saýda jasap, ózin-ózi jumyspen qamtyp júrgen    azamattardy jeke kásipker retinde tirkeýmen «sheship» jatyrmyz. Sonda da ósek, ótirik aıtýǵa, maqtanýǵa, erinshektikke kelgende, oryndy-orynsyz ulan-asyr toı, kók tıyn paıdasy joq jıyndar jasap, beker mal shashpaqqa kelgende aldymyzǵa jan salmaımyz. Talap jasaýǵa, eńbek etýge, tereń oılap, túpki nátıjege jetýge  shyńyna jetken jemqorlyq pen memlekettik qyzmettegi shendilerdiń shekten asatyn bıýrokratııalyq árketteri múlde múmkindik bermeıdi. Sonyń saldarynan da jastardyń birazy búldirgish kúshterge erip ketip jatyr. Basqasha aıtsaq, tepse temir úzetin ýaqyttary bosqa ótip, jumyssyzdyqtan azyp barady. Esesine bıliktegi baýyrlarymyzdyń kóbi qanaǵat pen raqymdy umytqany qashan. Bireýler túıirlep urlasa, baıaǵy baılardyń kezinde úıirlep urlaý ádetke aınalǵanyndaı, bılik baspaldaǵyna kóterilgender mıllıondy qoıyp, endi mıllıardtap urlaýdy shyǵardy. «It – qoryǵan jerge ósh» degendeı, birazy ustalyp, uzaq merzimge bas bostandyǵynan aırylyp, sottalyp jatsa da ózgelerge sabaq bolatyn emes, bıliktegi shendiler urlaǵanyn qoıatyn emes...

Osynyń bárin kórip otyryp, Ata zańymyzda jazylǵan eńbek etý, memleket jasaǵan múmkindikterdi paıdalaný, olarǵa kedergi bolyp otyrǵan tosqaýyldarǵa qarsy qoǵam bolyp kúresý quqyqtaryn jumyla júzege asyrý ornyna, áli kúnge uıqyda jatqan ultyma: «Qashan oıanasyń, halqym? Talap qaıda, tereń oı? Eńbekten nege qashamyz? Qanaǵat, raqym oılamaı alǵa qalaı basamyz?!.» – dep bar daýsymmen aıǵaılaǵym keledi.

Árıne, bul – Abaıdy redaksııalaý emes, tek uly danyshpan aıtqan qaǵıdattarsyz alǵa jyljý múmkin emestigin taǵy bir ret eske salý.

 

Qutmaǵambet Qonysbaı