Kóshi-qon Zańy týraly kezekti talqy: Elbasy tapsyrdy, depýtattar qoldady, Úkimet nege qarsy?

Búgin Májilistiń «Halyqtyń kóshi-qony» týraly Zań jobasyn talqylaýǵa arnalǵan jetinshi otyrysy bolyp ótti.

«Kóshi-qony» zańy degenimizben, osy bir zańǵa baılanysty birneshe Zańdy túgel ózgertýge, tolyqtyrýǵa týra keledi eken. Ýaqyttyń biraz sozylyp bara jatqany soǵan baılanysty bolyp otyr. Bul jóninen «nege tez bola qoımaıdy?!» dep, kinalaý orynsyz. Ábden talqylap, kemeldi etip qabyldaǵan, árıne, qandastarymyzǵa durys bolmaq. Degenmen, kóbi bitip, azy qaldy. Úkimetten sheshilip, jasalyp kelgen ózgerister baıaǵyda maquldanyp boldy. Endigi qaralyp, talqyǵa túsip jatqan másele – bizdiń tarapymyzdan usynylǵan usynystar. Búgin sonyń bir qatary otyrystyń áńgime arqaýyna aınaldy.

Atap aıtar bolsam, ol – myna usynystar:

Birinshi qaralǵan, aty shýly EKI ANYQTAMAǴA baılanysty 49-baptyń 2) jáne 9) tarmaqtary.

Depýtat Aldan Smaıyl 9) tarmaqshada kórsetilgen «aýyr nemese asa aýyr qylmys jasaǵany úshin sottalǵandyǵy bolǵan ne bolmaǵandyǵyn» anyqtýdy Ishki ister organdarynyń ózderiniń quzyretine qaldyrýdy usyndy.

Depýtat Gúlnár Seıitmaǵambetova men Baqytbek Smaǵul 2) tarmaqshany «etnıkalyq qazaqtardy qospaǵanda, sottalǵanǵa deıin turaqty turǵylyqty jeri Qazaqstan Respýblıkasynan tys bolǵan, bas bostandyǵynan aıyrý oryndarynan bosatylǵan;» dep, «9) tarmaqshadaǵy «aýyr nemese» degen sózder «etnıkalyq qazaqtardy qospaǵanda, aýyr nemese» degen sózdermen aýystyrylsyn» dep ózgertý týraly usynystaryn ortaǵa qoıdy.

Negizi, biz «sottalǵanǵa deıin turaqty turǵylyqty jeri Qazaqstan Respýblıkasynan tys bolǵan, bas bostandyǵynan aıyrý oryndarynan bosatylǵan;» degen 2) tarmaqshany birjola alyp tastaýdy, 9) tarmaqshada kórsetilgen «aýyr nemese asa aýyr qylmys jasaǵany úshin sottalǵandyǵy bolǵan;» (ne bolmaǵanyn) anyqtýdy Ishki ister organdarynyń ózderiniń quzyretine berýdi usynǵamyz.

Zańger Maqsat Nurypbaı osy eki tarmaqshanyń da aldyna  «etnıkalyq qazaqtardy qospaǵanda» degen sózdi qosýdy qup kórgen bolatyn.

 Atalmysh Zańnyń 14-babynda Ulttyq qaýipsizdik organynyń quzyreti kórsetilgen. Sonda «3-1) kóship kelýshilerdiń Qazaqstan Respýblıkasynda ýaqytsha jáne turaqty turýyna ruqsat berýdi kelisedi;» dep jazylǵan.

Búgin men osy tarmaqqa silteme jasaı otyryp, «UQK-niń dáleldi sheshimderi bolǵan jaǵdaıda ǵana sol etnıkalyq qazaqtardy turaqty tirkeýge turý quqyǵynan aıyratyn tarmaq engizilsin» degen oıymdy aıttym. Qalǵan qazaqtarǵa tosqaýyl qoımaı, turaqty tirkeýge ala berý kerek dedim.

Bir qyzyǵy, IIM Kóshi-qon polısııasy departamentiniń ókilderi osy usynystardyń bárine qarsy boldy. EKI ANYQTAMANY Qytaı jaǵynyń  bermeıtinin, soǵan baılanysty neshe myńdaǵan qandastarymyzdyń turaqty tirkeýge tura almaı otyrǵanyn, kóptegen otbasylardyń keri kóshkeli jatqanyn bile turyp, ózgeris engizýge qulyqsyz. Ne ózderi tıimdi joba usynbaıdy. Suradyq, táýelsizdik jyldarynan beri elimizden qansha mıllıon ózge ult ókilderi óz otandaryna kóship ketti, solardyń bir de bireýi sottylyǵy týraly anyqtama suramapty. Tek, Reseı ǵana anda-sanda suraıtyn kórinedi. Onyń ózinde jeke adamdar emes, quzyrly oryndary. Al, bizde nege suralýy tıis?  Jaýap joq! Ábden mezi bolǵan Halyq qalaýlylary ashýǵa basty. Kelesi otyrysqa deıin ońtaıly joba jasap kelýdi tapsyrdy jáne otyrysqa osy salaǵa jaýaty Ishki ister vıse-mınıstrdiń ózin shaqyratyn boldy.

Ekinshi kezekte Oqý maqsatynda keletin etnıkalyq qazaqtarǵa kezeksiz vıza berý (N.Sábılııanov arqyly usynylǵan); Shetelden kelip Joǵary oqý oryndaryna oqýǵa túsken ulty qazaq stýdentterdiń jataqhanada turaqty tirkeýge turyp, azamattyq alýy (Gúlnár Seıitmaǵambetova arqyly usynylǵan); Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattarynyń bólingen otbasyn biriktirý maqsatynda sheteldegi týystaryn óz kepildikteri arqyly shaqyrý negizdemesin (Kóshi-qon shaqyrtýyn) zańmen bekitý; Oralmandardyń uraqty tirkeýge turýda Qazaqstan Respýblıkasy aýmaǵyndaǵy kez-kelgen medısınalyq  ortalyqtan spravka alýy syndy usynystar  kezek-kezegimen talqyǵa salyndy.

Munyń bári burynǵy Zańda bolǵan, qandastarymyz kezinde ıgiligin kórgen jeńildikter edi. Nege ekeni, kim alyp tastaǵyny belgisiz, qazir joq. Onyń ústine, bular qandastarymyz úshin óte kerek.

Qarańyz, Oralmandar Turaqty tirkeýge turý, azamattyq alý úshin mindetti túrde medısınalyq tekserýden ótedi. Biraq shalǵaı aýdandardyń keıbireýinde olardy tekseristen ótkizetin  medısınalyq qural joq. Mysaly, Aqmola oblysynyń Qorǵaljyn aýdanyna solaı. Ýaqytsha tirkelgen oralman otbasy músheleri túgelimen  medısınalyq tekserýden ótý úshin Astanany basyp ótip, sonaý Kókshetaýǵa barýyna týra keledi. Nege Kókshetaýdan góri irgesine jaqyn ornalasqan Astananyń  medısınalyq ortalyqtarynan bul qujatty ala salýyna bolmasqa?!!

...

Aıtpaqshy, Aldan aǵa Smaıyl otyrys bastalǵaly usynyp kele jatqan taǵy bir asa kerek usynys talqylandy búgin. Ol – «Etnıkalyq qazaqtardyń tabıǵı apattyń, ekonomıkalyq daǵdarystyń jáne etnıkalyq qaqtyǵystyń saldarynan bolatyn májbúrlik kóshi-qony».

Qudaı urǵanda, bul usynysqa da QR Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrligi tis-tyrnaǵymen qarsy bop keledi. Búginde sóıtti. Qazaq tilinen maqurym vıse-mınıstr Dáýlet Arǵyndyqov  eki qolyn tóbesine qoıyp betpaqtyrmady. Júz jasaǵyr Aldan aǵa Reseıdiń shettegi qandastary týraly osyndaı ÚSh birdeı zańynyń bar ekenin alǵa tarta otyryp, eshkimnen shóp suramaıtyn, túbi bir kerek bolyp qalýy bek múmkin bul usynysyn ózi baryn salyp dáleldedi jáne qorǵady. Qyzyq bolǵanda, óz qandastarymyz qarsy bolǵan bul usynysty birinshi bolyp Kıkolenko Olga Andreevna apaıdyń jan-tánimen qoldaǵanyn aıtsańshy! «Bul jaǵynan Reseı bizge úlgi» dedi ol. Sheteldegi qandastarymyzdyń Táýelsiz Qazaqstannan basqa barar jeri, basar taýy joq ekenin, jalǵyz súıenishi, izdeýshisi osy Qazaq Eli ekenin Olga Andreevna qapysyz túsinip otyr. Jylaǵym keldi. Rahmet aıttym Olga apaıǵa!

Kezegimen sóz alǵan aǵa-ápkelerimiz Quttyqoja Ydyrysov ta, Gúlnár Seıitmaǵambetova da, Gúlmıra Isımbaeva da, Merýet Kazbekova  da bir aýyzdan qoldaý bildirdi. Biz de «Ýkraınanyń urys júrip jatqan aýmaqtarynan 667 otbasy,  Ahyska  túrikteri Túrkııaǵa qonys tebetin boldy. Túrkııa syrtqy ister mınıstrliginiń kóshirip alý usynysyn túrik májilisi maquldaǵan. 1992 jyly qabyldanǵan zańǵa sáıkes kóship kelgen Ahyska túrikterin belgili bir aımaqtarǵa qonystandyrý erejesi bekitilgen. Mınıstrlikten habar shyǵysymen túrik baspasózinde 667 otbasymen shektelmeý kerektigin, Ýkraınadaǵy barlyq 8 myńǵa jýyq Ahyska túrikterin kóshirip alý týraly usynystar aıtylyp jatyr» degen sý jańa aqpartty otyrǵandardyń esine saldyq...

Qortyndy:

Barlyq usynystyń óte kerek, tym mańyzdy ekenin Depýtattar tolyq túsindi, moıyndady. «31» arnadan berilgen qandastarymyzdyń Turaqty tirkeýge tura almaı, Qytaıǵa qaıta kóshkeli jatqanyna qynjylys bildirgen top, qalaı da bul EKI ANYQTAMANY joıý kerek degen kesimge keldi.

Jumys tobynyń jetekshisi depýtat Gúlnár Seıitmaǵambetova kelesi otyrysqa deıin qatysty salanyń mamandary bul usynystardy Zań-erejelerge saı etip daıyndap kelýdi tapsyrdy. Kelesi otyrys aldaǵy aptada bolady.

Aýyt Muqıbek

Astana

27.05.2015