"Qazaqtar orazanyń aıaqtalǵanyn Aıǵa qarap eseptegen": Baqytjan Buqarbaı jańa kitabyn tanystyrdy

Belgili baspager, iskerlik ádebıetpen qatar tarıhı kitaptar shyǵarýmen kózge túsip júrgen AmalBooks baspasynyń negizin qalaýshy Baqytjan Buqarbaı jýrnalıstermen kezdesý ótkizdi. Kezdesý barysynda baspager jaqynda jaryq kórgen Nelson Felldiń "Rýsııa hám kóshpeliler" kitaby týraly, tarıhı týyndylardyń mańyzy jaıly oı tarqatty.  

"Bir ǵasyr buryn qazaq dalasynda kásip júrgizgen brıtan ınjeneriniń jazbalaryn shyǵardyq" 

Biz 2016 jyldan beri kitap shyǵarýmen aınalysyp kelemiz. Qazirdiń ózinde kitap dúkenderinde qazaqsha kitap kóp emes, ol kezde budan da az bolatyn. Sondyqtan qazaq tilinde sapaly kitap shyǵarýdy kózdedik. Kitaptyń mazmunyna ǵana emes, dızaıny men bettelýine úlken mán berdik. Bul jaǵynan qazaq baspalaryna rol-model bola aldyq dep oılaımyn. Alǵashynda tarıhı kitap shyǵarý oıda bolmaǵan, alaıda aınalyp kelip tarıhı kitaptarǵa da toqtaldyq. "Taza tarıh" serııasy aıasynda birqatar kitap shyǵardyq. Al búgin qolǵa alyp otyrǵanymyz – qazaq dalasyna kelip mys kenishterin satyp alyp, kásip júrgizgen Nelson Fell degen brıtan ınjeneriniń jazbalary. Kitap "Asyltas" qoǵamdyq qorynyń jáne onyń basshysy Dýlat Tastekeı myrzanyń demeýshiligimen jaryq kórdi. 

"Ulttyq ıdeologııa – Aqorda ónimi emes,

azamattyq qoǵam óndiretin nárse" 

Bizdiń qoǵamda ıdeologııa máselesin Aqordanyń ónimi sııaqty qabyldaıdy. Meniń túsinigimde ıdeologııa azamattyq qoǵam óndiretin nárse bolýy kerek. Mysaly, kórshiles Reseı tarapynan "jer senderdiki emes" syndy pikirler kelip jatady. Osyndaıda bos sózben daýlasqansha, naqty tarıhı derekkózder usyný ótimdi. Sol sebepti tarıhı baǵytta kitap shyǵarýǵa mán berip jatyrmyz. Bul halyqqa da oń áser etedi. Murat Esjan syndy rejısserler kitaptan sıýjet alyp, kınoǵa shyǵaryp jiberse, úlken mýltıplıkasııa bolady. Sondyqtan buny tek bıznes emes, qazaq tarıhyn túgendeýde tıgizgen úlesimiz dep bilemiz. 

Men kásipker jazǵan etnografııalyq kitapty alǵash oqýym. Sodan bolar "Rýsııa hám kóshpeliler" kitabyn aýdarmashyǵa bermeı, bir demmen aýdaryp shyqtym. Kitapta avtor óz máselelerin sheshý barysynda sol kezdegi saıası ahýal: orys-japon soǵysy, eldegi revolıýsııalyq jaǵdaı, sosıalısttik ıdeıalardyń keń taraýy jaıly baıandaıdy. Nelson Felldiń qazaq dalasynda júrgizgen kásibi sońǵy jyldary aıyna 640 myń dollar ákelgen. Qazirgi aqshamen eseptesek, aıyna 22 mln dollar tabys kórgen. Avtor qazaq dúnıetanymyn taza kásipker kózimen tanytady. Kitapta qazaqtardyń turmys-tirshiligi jaıly da qyzyqty derekter bar. Mysaly júz jyl buryn qazaqtar orazanyń bitkenin Aıǵa qarap eseptegen eken.

"Endi Mekkege barmaspyn" 

Kitapta budan bólek te qyzyqty derekter kóp. Felldiń eńbegi oqyrmanǵa ótken ǵasyr basyndaǵy qazaqtyń dástúrli ómir saltyn baǵamdaýǵa múmkindik beredi. Qazaqtardyń jerdi jalpaq dep esepteıtinin, qysta jer kepelerdi mekendeıtinin ashyna jazady. Avtor dala ólkesin aralap, Qoıandy jármeńkesine, Balqash kóline, qazaq baıynyń asyna barǵan. Sapar barysynda qazaq halqynyń turmys-tirshiligi, tanym-túsinigi jaıly qundy málimetter qaldyrady. Mysaly, "Qazaq balasynyń bir armany bolsa, ol – Mekkege barý" dep jazǵan kásipker Mekkege baryp kelgen qazaqtyń "Mekke sasyq eken. Endi ol jaqqa barmaspyn" dep qaıtqanyn jazady. Qazaqtar Fellden "baı bolsań nege aryqsyń, neshe jylqyń bar" dep suraǵan. Kásipker óziniń aýqatty adam ekenin dáleldeý úshin brıtan dosy joldaǵan ashyq hattaǵy qonaq úıdi óz úıi dep tanystyrýǵa májbúr bolǵan. Avtordyń qur baıandap qoımaı, osyndaı ázilmen astarlap jetkizgen sátteri eriksiz ezý tarttyrady. 

"Jańa Qazaqstan jańasha jumys jasaı ma degem..."

Jaryq kórgen kitaptarymyzdy memlekettik kitaphanalarǵa alý jaǵy úlken másele bolyp otyr. Jańa Qazaqstan jańasha jumys jasaı ma degem. Biraq jastarǵa arnalǵan kitaptar arasynda qazirgi beldi baspagerlerdiń kitaptary joq. Ol tizim qalaı talqylanǵany belgisiz. Buryn da bilmeıtinbiz, qazir de bilmeımiz. Memleket naryqpen birlese otyryp jumys jasaýy kerek. Mysaly, kitap naryǵyndaǵy "Meloman" men Kaspıı dúkenderinen qandaı kitaptardyń suranysqa ıe ekeni suralmaıdy. Biz memleketten aqsha suramaımyz, biraq shyǵarǵan kitaptarymyzdy kitaphanalarǵa alsa jaqsy bolar edi. Baspa isi de – bıznes. Kitap ótken saıyn aqshamyz artady, sáıkesinshe odan keıingi shyǵatyn kitaptar sany da kóbeıedi. Biraq memlekettik satyp alýlar jaǵynan eshqandaı ilgerileý bolyp jatqan joq. Biz óz esebimizden búkil kitaphanalardy qamtýdy maqsat tutpaımyz. Bul múmkin emes te, oǵan resýrsymyz jetpeıdi. Biraq soǵan qaramastan, "Kúmis kitap" pen "Qaryzsyz qazaq" kitaptarynyń biraz bóligin tarattyq. Biraq bul – bıznes emes. Bıznestiń maqsaty – aqsha tabý.

"Iskerlik ádebıette kalka bolýy kerek"

Men kalkaǵa túzý qaraıtyn adammyn. Bıznes ádebıetinde kalkanyń bolǵany durys. Sebebi kitap shyǵarý arqyly aqparat jetkizýdi ǵana emes bolmysty tanytýǵa tyrysamyz. Mysaly men qazaqtyń keı maqaldaryn túsinbeımin. Túsinbegen maqaldardyń maǵynasyn atamnan suraıtynmyn.  Aýylda turmaǵan, mal ustamaǵan adam retinde ol bolmys mende de, meniń ákemde de joq. Qazir bir termın kezdesse, balamasyn ótkennen izdeıdi, demek biz ótkenniń bolmysyn ákelemiz. Jańa qoǵam qurý úshin jańa bolmys kerek. Kalka arqyly jańa bolmys eksporttalady.