Koronavırýs, tumaý, túrli vırýs: Jurt qalaı amaldap júr?

Janar esimdi almatylyq kelinshek Qamshy.kz saıtyna pandemııa bastalǵaly vırýstan qorǵanýǵa erekshe kóńil bóle bastaǵanyn jetkizdi.

"Buryn tumaýratsaq dári-dármek iship, emdelip júre beretinbiz. Biraq pandemııa bastalǵaly vırýstan ólerdeı qorqatyn boldyq. Onyń ústine dári-dármek sapasyna da kúdigim ulǵaıa tústi. Otbasymmen qarapaıym sanıtarlyq erejelerdi jattap aldyq. Syrttan kelsek, birden qolymyzdy sabyndap jýamyz, kıimimizdi de lezde aýystyramyz. Odan bólek, vırýs shyǵyp jatyr degendi estisek, lımon shaıǵa kóshemiz. Iаǵnı, bizdiń úıdegiler sútti shaıdy jaqsy kóredi. Sol sútten 1-1,5 aptaǵa bas tarta turamyz. Dastarqannan lımon túspeıtin bolady. Sondaı-aq jazda qaınatyp alǵan kampottardy shyǵaramyz. Ystyq tamaqtyń da suıyǵyna kóshemiz: et asamyz, kespe kóje, kúrish kóje t.b.Osylaı amaldap vırýs beleń alǵan kezeńnen aman-esen óte shyǵamyz", deıdi ol.

Al mektep jasyndaǵy eki uly bar Alma esimdi kelinshek sarymsaqty (chesnok) jıi paıdalanatynyn aıtady.

"Balalar, kóbine tumaýdy mektepte juqtyryp alady ǵoı. Sodan keıin eki ulymnyń moınyna jipke sarymsaqtyń bir talyn ilip beremin. Ashyq keýdesine tıip turatyndaı etip. Kádimgideı kómektesedi. Sengennen keıin be, álde shynymen de sondaı qasıeti bar sekildi sarymsaqtyń. Bir kúni ulymnyń moınyndaǵy jibin bir bala "tumar ma" dep julyp alypty. Sóıtse keýip, sarǵaıyp úlgergen sarymsaq taly atyp shyqqan ǵoı. Balam: "Iá, tumar. Bul – qasqyrdyń tisi" dep sóz taýyp ketipti ana arada", deıdi Alma bul rettegi qyzyqty oqıǵanyń birin eske alyp.

Dına degen kelinshek quıryqmaıdyń emdik qasıeti baryn, ony, ásirese balalarǵa berýge keńes beredi: 

"Qazirgi balalar maı jemeıdi. Ony jegizeıin dep keıbir ata-ana oılamaıdy da. Sodan kishkentaı jasynan adamnyń óti, baýyry aýyrady. Negizinen, óttegi qyshqyldy ydyratý úshin maı kerek. Quıryq maıdy shyjǵyryp, shyjyǵyn etke aralastyryp orama, samsa pisirip beremin balalaryma. Olar súısinip ony jep alady. Tumaý bastalyp jatqanda shaıǵa nemese pisken sútke erigen maıynan bir qasyq salyp beremin. Unamaıdy, árıne. Kúshtep ishkizip jiberemin. Al mektepke shyǵar aldynda balalardyń qulaǵynyń túbin, moınyn, murnyn juqalap álgi maımen sylap qoıamyn. Jótel bastalyp jatsa, azdaǵan quıryq maıǵa týralǵan pııazdy qýyryp, ystyqtaı nanmen jegizemin. Jóteli sap tyıylady".

Al Arqat esimdi otaǵasy spırtti paıdalanady eken.

"Men, negizinen araq ishpeıtin adammyn. Biraq spırttiń qasıeti belgili ǵoı, ol kez kelgen mıkropty, vırýsty joıýǵa qabiletti. Onyń ústine qoıýlanǵan qandy suıyltady. Vırýs kezeńi bastalǵanda taza, bıdaıdan jasalǵan qymbat bir shólmegin ákelip tońazytqyshqa qoıamyn. Sodan tańerteń jáne jatarda jarty staqannan urttaımyn: 4-5 kún, shólmek te sol kezde taýsylady. Tumaý bolmaımyn", deıdi ol.

Jeńis degen jigit, kerisinshe vırýs kezeńinde "oraza" ustaıdy eken.

"Immýnıteti kúshti adam vırýsty juqtyrmaıdy. Biraq bul vırýs ony aınalyp ótedi degendi bildirmeıdi. Ol basqalarǵa sekildi ımmýnıteti kúshti adamnyń aǵzasyna da shabýyldaıdy. Aǵza onymen kúresip, oǵan toıtarys beredi. Mine, osyndaı kezde aǵzaǵa kómek kerek. Aǵza vırýspen kúresip jatqandyqtan onyń qyzmetteri belgili bir deńgeıde baıaýlaıdy. Mysaly, asqazan 100 paıyz emes 60 paıyz kúshpen jumys istep turýy múmkin. Basqa aǵzalar da solaı. Sondyqtan oǵan kóp kúsh túsirmeý kerek. Aýyr jumyspen aınalyspaý kerek, sportpen shuǵyldansańyz ony da qoıa turǵan durys degendeı. Eń bastysy, aýyr tamaqtan bas tartý qajet. Bul asqazannan bastap ót, baýyr, búırekke de kóp kómek bolady. Sondyqtan, óz basym mundaıda asqazandy aldarqatatyn shópten jasalǵan, sol sekildi suıyq tamaq ishemin, onda da toıyp alý degendi mıymnan syzyp tastaımyn. Kádimgideı kómektesedi", deıdi ol.