Tús kórýdiń ǵylymı negizderi

Tús kórý – osy zaman ǵylymynda, adam sanasynyń qııal barysynyń uıqy kezindegi, uıyqtamaı qalǵan mı kletka qyzmetinen týyndaǵan elesti, bulyńǵyr, kóleńke beıneli hareketke aınalǵan oqıǵaly beısanadaǵy kórinisi – "Tús kórý" dep ataıdy.

"Adam uıyqtap jatqan kezinde adamnyń ishki álemi syrtqy álemmen baılanysqa shyǵady" dep qaraıdy. Bul jerde bir tylsym áreket bar. Biz osyǵan nazar aýdarýymyz kerek. Ol – tánen bólinip ajyraǵan rýh dúnıesi. Sol rýh eles energııaǵa aınalyp, syrtqy ǵaryshtyq álemdi emin-erkin aralaıdy. Adam táni beınesindegi eleske kirip, bulyńǵyr fızologııa uıqydaǵy beısanaǵa beıne kıno kórgendeı kórinedi, tús túrinde elester jasaıdy. Tipti kádimgi shynaıy ómirde júrgendeı naqty, zatty túrde óte aıqyn beınemen eles beredi, tús bolyp kórinedi. Biz mı kletkasynyń osy qyzyq qupııa áreketinen, beıne kıno kórgendeı tús kóremiz. Túnde uıyqtap jatyp ta, elesti ómir súrip jatamyz. Ony "Tústi ómir" dep ataıdy.

Munda ǵylym áli tolyq dáleldeı qoımaǵan, bir keremet mı qyzmeti bar. Ol – túngi mı kletkalarynyń óte kúrdeli ári jumbaq qyzmeti. Ony qalaı aıtsaq túsinikti bolar edi. Máselen, mıdy kóp bólmeli úıge uqsatsaq, sol kóp bólmelerdiń birazynyń shyraǵy sónip, biraz bólmeleriniń shyraǵy janyp qalǵanǵa uqsaıdy. Quddy sol sekildi. Túnde uıyqtaǵan kezde mı kletkalarynyń birazy uıyqtap, birazy uıyqtamaı janyp turǵan shyraqqa uqsaıdy. Sol oıaý qalǵan mı kletkalary toqtaýsyz qyzmetin jalǵastyra beredi. Mıdyń oıaý qalǵan kletkalarynyń atqarǵan qyzmeti, adamnyń túsine kirip, uıqydaǵy adamnyń beısanasyna áser jasaıdy, kóleńke beınede tús bolyp túrlenip kórinedi.
Al, keı adamdar "Múlde tús kórmeımiz" dese, keı pendeler "óte kóp tús kóremiz" deıdi. Munyń sebebi ne? dep surap jatady.

Onyń jaýaby joǵarydaǵy aıtqan mı kletkalarynyń oıaý qalǵandary kóp tús kóredi de, mı kletkalary tolyq uıyqtanǵandary múlde tús kórmeıdi. Tús kórýdiń taǵy bir sebebi bar. Ol – adam óz ómirindegi jasaǵan jumystary, aralasqan adamdary, armandaǵan murat-maqsattary, úmit etken isteri, tátti qııaldary, oılaǵan oılary, sezimdik tanymyndaǵy mahabbaty, ashý-yzasy, kúdik-kúmáni, qaıǵy-qýanyshy, keıbir este qalǵan áserli ne qorqynyshty ómir oqıǵalary, ıis túısikteri mı kletkasynda jańǵyryp túske aınalady. Keıde buryn-sońdy bolmaǵan, kórmegen, tanymaǵan kisiler men beımálim oqıǵalar, jan-jaýar, jándik tipti ómirde qııalǵa kirmegen tylsym dúnıeler túske kiredi. Ol adamnyń uıqy kezindegi syrtqy álemmen bolǵan qupııa qarym-qatynasynyń nátıjesi dep túsiný kerek.

Qazaqta "Tylsymmen tildestim túsimde, qupııa kóp edi ishimde, tańdarda joq boldy nege ol, atqardym túsimdi, ómirde isimde" degen marjan sóz tizbekteri bar. Soǵan qaraǵanda baǵzy babalarymyz tús kórýdiń jáne tús jorýdyń qupııasyn óte erte zamandarda ańǵarǵanyn aıtqyzbaı-aq túsinýge bolatyn sııaqty.

Atam qazaqta "Jaqsy istegen isine senedi, jaman kórgen túsine senedi" degen eski maqal bar. Maqaldyń aqyl qaltasyn aqtarsaq, qordaly qojynyna qol salsaq, mynyndaı fılosofııalyq oı túıini shyǵyp, oıǵa oı qosyp, sanaǵa sapaly olja salady. О́mir shyndyqtary – aqyldyq sanadan týsa, tús kórý beısanadan týady.

Iá, keremet. Keremet bolǵanda baǵy babam qaı ǵasyrda aıtsada ǵalamat danyshpandyqpen aıtqan eken-aý, parasatty babańnan myń aınalaıyn dep dál osy jerde, kóńiliń bir toǵaıyp, sezimiń semirip bir marqaıyp qalasyń.

Al, tús kórýdiń odan da ǵajaıyp bir syry bar. Túnde uıyqtamaı qalǵan mı kletkalary tús áletine aınaldyryp atqarǵan qyzmetin, tańda oıanǵan adamnyń beısanada bulyńǵyr eles beınesinde tolqyp turǵan kórnisterin oıaý sanaǵa, aqyldy sanaǵa aýystyryp kóshiredi. Beıne bir telefonnan ekinshi telefonǵa vıdeo kórinisterdi jótkegendeı. Túnde kórgen tús mıdyń sol qyzmetinen keıin ǵana aıqyndalyp, anyqtalyp resmı adam sanada saqtala bastaıdy, rastala túsedi, senimge ıe bolady. Sosyn ǵana tústi tús jorýshyǵa jortýǵa bolady.

Bizdiń qazaq tús jorýshylarynyń "Aıanı tús" , Alldan kelgen "Ashyq aıan", al din ıslamda "Imanı tús" dep atap júrgen tús kórý barysynyń negizgi ǵylymı tujyrymy osy bolmaq.
Tús demeshi, tústiń taǵy bir kóz jetpes, kóńil qabyldaı bermes qyzyq qupııa jumbaǵy bar. Ár adamnyń kórgen túsi, ár túrli qalyppen eles túrinde este saqtalady. Bireýlerdiń túsi kórgeni boıynsha tolyq saqtalýy múmkin. Endi bireýlerdiń túsi tolyq saqtalmaı buldyr eles qalpynda qalýy ǵajap emes. Bireýler kórgen túsin múlde umyttyp ketýi, esine túsire almaýy múmkin. Bul mı kletka qyzmetiniń tolyq atqara almaǵan ne, atqarsa da beısanadan, oıaý sanaǵa kórgen tústi kóshirip úlgere almaǵan álsiz qyzmet barysynan týyndaıdy.

Al, qazaq tús jorýshylary tolyq este saqtalǵan tústi "Ashyq aıan" dese, buldyr saqtalǵan tústi "Jabyq aıan", múlde umytylyp ketken tústi "Tilsim aıan" dep ataıdy. Tústiń bul barysyn úsh túrge osylaı jikteıdi. Mazmunyna baǵyp mátinimen jorıdy. Bárinen mańyzdy bir uǵym bar. Ol – tán men jannyń aıyrylyp-qosylýy. Oǵan bireýler ılana qoımas. Dese de jannyń tánsiz, tánniń jansyz ómir súre almaıtynyna kelisetinder bar. Jan – adamnyń ishki rýhanı bolmys, bitimi, minez-qulqy, sezim-senimi, kóńil-kúıi, arman-qııaly, maqsat-muraty, mahabbaty, oı dúnıe-tanymy, qoǵamnan qorytqan ómir tájirıbesi, uzaq jyldar ishki áleýetine jınalǵan jan qupııasy. Bul kózge kórinbeıtin adam balasynyń ishki syrly "Jumbaq álemi", " Jasyryn jan dúnıesi" dep atalady.

Adam tús kórgende osy dúnıeler mıda beısana túrinde elesti kóriniske aınalady. Kózi jumýly uıqyda jatqan adamnyń oı-kózi bolady. Tústi sol oı-kózi arqyly kórip, beısanasynda saqtap jatady.

Qazaqtyń "Kózi ashyq, kókiregi oıaý adam" dep asa bilimdi adamdardy baǵalap, oı kózi, sana kózi, sezim kózi, senim kózi, kóńil kózi ashyq eken" deýi tekten tek emes. Oı kózi ashylmaı, oılanǵanyn iske asyra almas, kókirek kózi ashylmaı kógermes degen sózden óte kóp túńkeli oıdy qortýǵa bolady.

Al, adamnyń ishki álemin qorshap, qorǵap turǵan syrtqy qańqasy, on eki músheden quralǵan táni "Syrtqy fızologııasy" dep atalady. Ol kózge kórinedi. Teri, súıek, et, túk, tyrnaq, shash, saqal sııaqty zattyq kórnisterden quram taýyp, bir bútin tándi qalyptastyrǵan máterııa, fızologııa – " Adam táni" dep esepteledi.

Muny bir aýyz sózben qorytqanda janyń qaby. Jan – osy fızologııanyń ishki mazmuny. Adamdy kitapqa uqsatsaq, muqaba, ár beti adamnyń qańqasy desek, ishindegi jazylǵan jazýlar, adamnyń jany, jan dúnıesi nemese jan saraıy deýge bolady. Adamnyń on eki múshesi – jannyń jaıly, jaǵymdy, jyly uıasy. Jan men tán berik birikken tirshilik ıesi. Tán – zattyq mádenıetti, Jan – rýhanı mádenıetti qajet etedi. Ar men uıat, ıba men ıman, bilim men ǵylym, óner men ónege, sezim men senim, aqyl men aıla, qııal men shyndyq mahabbat pen kóńil kúıi adamnyń rýhanı baılyǵy, sarqylmas qundy qazynasy.

Al, kıim-keshek, tamaq, úı men kólik taǵy da basqa tolyp jatqan zattyq dúnıeler adam tániniń qajetiligi, kúndelik keregi, syrtqy zattyq, materııaldyq qorǵany. Jany taza adam bolsa, onyń táni de taza bolady. Ondaı adam tús kórgende de, "Imanı tús" kóredi. Tańda qýanyp, qulpyryp oıanady. О́mirde isteri ilgeri bolyp dáýleti shalqyp qınalmaı ǵumyr keshedi. El aldynda bedeli joǵary, mártebesi bıik bolady. Táni saýdyń – jany saý dep ǵumyr jasy uzaq , densaýlyǵy bolady.

Al, jany haram adam bolsa, táni de haram bolady. О́mirinde sondaı haram dúnıelerdi qajet etedi. Tús kórgende de ondaı adam "Shaıtanı tús" kóredi. Tańda túsinen shoshyp oıanady. О́mirde de joly bolmaı qınalyp ótedi. "Haramnyń joly qaqpandy jol" demekshi ondaı pendeniń joly tar, ómir har bolady.

Já, áz oqyrmanym, bul jerde adam fızologııasy men psıhologııasyn nege egiz qatar baıandap, baıymdap, túsindirip ketti deısiz ǵoı. Tús kórýdiń jáne tús jorýdyń oǵan erekshe qatysy bar. Jan men tánniń qatysy sıqyrǵa toly qubylys. Áli kúnge deıin kilti tabylmaǵan qulyptaýly qupııa ǵylym.

Áýeli ishki energııa men syrtqy energııanyń tylsym qarym-qatynasynyń mı kletkasyndaǵy eleske aınalǵan kórinisin tús etip jorýdyń ózi – óz aldyna mándi máıegi, dándi dáıegi, maǵynaly mátini bar jumbaq dúnıe, tylsymǵa toly ǵylym ekenin bilý búgingi ǵalamtor ǵasyryndaǵy bárin alaqanynda oqyp otyrǵan jastarymyz bilse, biz alańsyz bolar edik.

Siz oılańyzshy, adam balasynyń ishki energııasy men syrtqy energııasy bir-birimen jalǵasyp qyzmet atqarǵanda, ony mı kletkasy vıdıoǵa túsirip alǵandaı, uıqydaǵy beısanada kóringen kórinisti oıaý sana qyzmetine laqtyryp, kompıýterdegi materıaldardy fleshkaǵa, saq sandyqshasyna saqtaǵany tárizdi, túnde kórgen tústi beısanadan, resmı sana sandyǵyna, aqyl qaltasyna kóshirip saqtaýy óte ǵajaıyp qubylys. Mıdyń teńdesiz hıkmet qyzmeti dep taný kerek.

Qoryta aıtqanda, tús adamnyń beısanalyq deńgeıindegi oılarynyń sımvoldyq beınesi, uıqydaǵy elesti kórnisi. Qazaq dástúrli midenıetinde tús kórý jáne tús jorýǵa beı-jaı qaramaǵan. Qazaqtyń ertedegi ańyz ertegi, áńgime-hıkaıalary, tarıhı jyr-dastan, qıssalary, yrym-joralǵylarynda, tipti kórkem ádebıet úlgilerinde tús kórýdiń, tús jorýdyń ne ǵajap syrlary sýretti túrde baıandalady.

Qazaqtyń tús jorýshy ǵulamalary tús kórý adamnyń yrqynan tys tylsym qubylys dep qaraǵan. Sondyqtan tús kórýdiń maǵynasynan góri tústi jorýǵa kóbirek kóńil bólgen, nazar aýdarǵan, tústiń mándi mátinin taýyp, qısyndy hıkmetimen joryǵan. Qandaı tústi jorysa da, jaqsy mátinin taýyp, jorıtyn tús jorýshyǵa jortqan. Betaldy adamǵa jortpaǵan. О́ıtkeni tús joryǵansha ustaranyń júzinde, qyl kópirdiń ústinde bassyz kólik beınesinde turady. Ony kim qalaı jetelep jorysa, solaı shyndyqqa aınalady dep túsingen. Tústi jasyryn ustaıtyn bolǵan.

Maqalanyń jalǵasy bar...

Avtory: Bolat Bopaıuly