"Reseıdiń artqy aýlasy" degenge nesine namystanamyz?

О́tken jyly Qazaqstan álemdik ýrannyń 43%-yn óndirgen eken. Saharadaǵy turaqsyzdyq «seriktes» izdeýge májbúr etip, Fransııa prezıdenti Emmanýel Makron rýdaǵa baı Ortalyq Azııa elderine, sonyń ishinde Qazaqstanǵa kelip-ketti. Bloomberg basylymy Fransııa basshysynyń bul saparyna «Reseıdiń artqy aýlasyna kirdi» degen taqyryp qoıyp, qazaq qoǵamyn biraz shýlatty.

Fransııada ıadrolyq reaktorlar bar, oǵan qajetti ýran Qazaqstan men О́zbekstanda bar. Sosyn fransýz jýrnalısteri Ýkraınadaǵy soǵys, sanksııalar qazaq eliniń Reseıge táýeldiligin azaıtyp, jańa múmkindikter týǵyzady dep boljam jasapty. Ras, Fransııa Qazaqstanǵa iri ınvestısııa quıyp jatyr. Fransııanyń Orano SA ıadrolyq kompanııasy «Qazatomónerkásippen» birlesken kásiporyn qurý arqyly Qazaqstandaǵy ýran kenishterin ıgerýde. Nıgerde bolǵan tóńkeristen keıin Fransııa úshin Ortalyq Azııanyń mańyzy kúsheıe tústi.

Parıj halyqaralyq qatynastar ınstıtýtynyń ǵalymy Maıkl Levıston: «Qazaqstan – Fransııanyń energetıkalyq qaýipsizdiginiń kilti. Makronnyń sapary Parıjdiń yntymaqtastyqty arttyrýǵa daıyn ekenin eske salady», depti.

Sonymen qatar, Fransııa – Qazaqstanǵa AES salýdy usyna alatyn elderdiń biri. Bizdiń sarapshylar eger AES saldyrtatyn bolsaq, ne Fransııa, ne Ońtústik Koreıanyń birin tańdaǵan jón deıdi.

Kópshilik bizdiń eldiń «Reseıdiń artqy aýlasy» dep atalǵanyna namystanyp, biraz shúılikti. Biraq saıasattanýshy Dos Kóshim elimizdiń saıası kiriptarlyǵyn mańdaıymyzǵa basqany Qazaqstandy masqaralaý emes, bul – shyndyq dep baǵalady.

– Saıası jaǵynan da, ekonomıkalyq turǵydan alsaq ta, biz Reseıge kiriptarmyz. Reseı Qazaqstandy ózine tartqan joq, biz ózimiz basymyzdy tyqtyq. Bıliktiń qalaýy sol, ózimiz soǵan daıyn boldyq. Joqqa shyǵaryp, shyr-pyr bolý kerek emes. Halyq bárin túsinedi, biraq bıliktiń kózqarasy basqa.

– Makron ne úshin keldi?                              

– Árıne, Makron ekijaqty baılanys ornatý úshin keldik deıdi. Biraq men tolyq biletin bir nárse bar: myna qımyl-qozǵalystyń bári Qazaqstandy Reseıden sál-pál bolsa da ysyrý. Eki kúsh bar: biri – Batys pen Amerıka jaǵy, ekinshisi – Reseı. Sodan keıin ǵoı, kópvektorly, beıtarap saıasat ustanamyz, deıdi biz sııaqty memleketter. Kópvektorlyqty tastap, bir baǵytqa buryl demek, sony iske asyrý jumysy bastaldy. E.Makronnyń kelýiniń basty sebebi osy. Buǵan deıin munaı máselesin jeleýletip Germanııa da kelgen, biraq olardyń da túpki maqsaty osy bolǵan.  

– Maqalada Qazaqstan sııaqty elderdiń Reseıge qarsy sanksııany tek qaǵaz júzinde ǵana qoldaıtyny aıtylady. Sizdiń oıyńyz qandaı?

– Árıne, sanksııany biz qaǵaz júzinde qoldap otyrmyz. Bir jaǵynan BUU-nyń sheshimderin qoldaımyz deımiz, biraq moıyndaý kerek, Reseımen ekonomıkalyq qana emes, áskerı baılanystarymyz óte myqty, bite qaınasyp ketken. Sondyqtan bizdiń bılik shamasy jetkenshe Reseıdiń sanksııany aınalyp ótýine jaǵdaı jasaıdy. Bılik ókilderi memleket tarapynan kómek bermeımiz deıdi, kómek jasaýǵa tyryspaıtyn da shyǵar. Biraq jeke aksıonerlik qoǵamdar, alypsatarlar sııaqty bıznes tarapynan kómek jasalyp jatyr, oǵan eshkim tosqaýyl qoımaıdy. Máselen, Qyrǵyzstanda Reseıge astyrtyn qyzmet etken eki iri nysanǵa sanksııa salyndy. Mundaı jaǵdaı Qazaqstanǵa kelýi ábden múmkin.