Repressııa jyldary atylǵan qazaq qyzy: Shahzada Shonanova jaıly ne bilemiz?

31 mamyr – asharshylyq pen qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúni. Stalındik saıasattyń kesirinen 1938 jyldyń ózinde ǵana 25 myń qazaq zııalysy atylǵan. Olardyń ishinde atý jazasyna kesilgen áıelderden bizge tek úsheýiniń ǵana esimi belgili. Olardyń alǵashqysy – Shonanova Shahzada Aronqyzy.

Ákesi Aron Qarataev – Ábilqaıyr hannyń urpaǵy, Baqytjan Qarataevtiń týǵan inisi bolsa, sheshesi Husnı-Jamal Nuralyhanova – Jáńgir hannyń nemeresi, qazaq áıelderinen shyqqan alǵashqy muǵalim. Al Shahzadanyń jubaıy qazaqqa belgili tilshi-ǵalym, Alash qaıratkeri Teljan Shonanuly. Teljan – Ahmet Baıtursynnyń shákirti, ustazymen birge b3rneshe metodıkalyq oqýlyq jazǵan.

Shahzada Shonanova HH ǵasyrdyń basyndaǵy kózi ashyq sanaýly qazaq qyzdarynyń biri bolǵan edi. Alash arysy Mirjaqyp Dýlatovtyń qyzy Gúlnar Dýlatova óz esteliginde qazaq ádebıetindegi tuńǵysh roman, ákesi jazǵan "Baqytsyz Jamaldy" alǵash ret Shahzada Shonanovanyń aýzynan estigenin aıtady.

Shahzada Shonanova Orta Azııa memlekettik ýnıversıtetiniń (Tashkent) medısına fakýltetine, keıinnen Almaty medısına ınstıtýtyna túsken. Biraq "tap jaýynyń qyzy" degen aıyp taǵylyp, eki oqýdan da shyǵarylǵan.

1928 jyly Qyzylordaǵa aýysyp, Halyq aǵartý komıssarıatynyń mektepke deıingi balalar tárbıesiniń nusqaýshysy bolǵan. Pedagogıkalyq ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda jaýapty hatshy (A. Baıtursynuly ashqan ınstıtýt), Ulttyq mádenıet ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda kishi ǵylymı qyzmetker, Halyq aǵartý komıssarıatynda ǵylymı qyzmetker, bastaýysh jáne orta mektep bóliminiń ǵylymı hatshysy, keıinnen ádisker-keńesshi bolyp qyzmet atqarǵan. 1936 jyly 33 jasynda Shahzada QazMÝ-dyń bıologııa fakýltetine oqýǵa túsedi. Biraq ony da aıaqtaı almaıdy. Osy jyldan bastap qýǵyn–súrginge ushyraıdy. 

Úsh ret joǵary bilim alýǵa talpynǵan Shahzada Shonanova oqýyn aıaqtaı almaıdy. 1938 jyldyń 27 aqpanynda Teljan Shonanov odan on kúnnen keıin jubaıy Shahzada Shonanova atý jazasyna kesilgen.

Oǵan "býrjýazııalyq-ultshyl uıymda boldy, Qazaqstandy Keńes odaǵynan alastatýdy kózdep, Sádýaqasov, Júrgenovtermen baılanysta bolǵan, Almaty qalasyndaǵy Qazaq Memlekettik ýnıversıteti ǵımaratyn órtegen" dep aıyp taǵylǵan. Keıbir derekterge qaraǵanda, NKVD ókilderi ony ashtyq jyldary qańyrap qalǵan Áli aýylyna aparyp kómgen. Al kórshi aýyldardaǵy turǵyndarǵa "bul jerge indetten ólgen jylqylar kómilip jatyr" dep jaqyndamaýǵa buıryq bergen.

Osy qantógiske qatysqan jendettiń aıtýynsha, mashınadan shuńqyrǵa múrdelerdi laqtyra bastaǵanda, kenetten olardyń biri tirilip, aıdalaǵa qasha jónelipti. Bul áıel adam edi. Jendetterdiń biri ony sol arada atyp qulatqan. Osy oqıǵadan keıin mashınaǵa salarda atylǵandardyń aıaǵynyń sińirin qıyp jiberetin bolǵan. Al sol kúni atylǵandardyń tizimindegi jalǵyz áıel QazMÝ stýdenti Shahzada Shonanova edi.