«Jany – Bolat»! Bılikke dat, azamatqa arasha!

Bılik Janbolat Mamaıdy sottaǵaly jatyr. Táýelsizdikpen qurdas jas saıasatkerdiń soty – «Jańa Qazaqstannan» úmit kútken kez kelgen jasty oılandyrýy tıis.

Janbolat Mamaı – ultshyl, polıglot, oppozısoner, jany bolat jas saıasatker.

Janbolat Mamaı – jalǵan oppozısoner, shetelden qarjy alatyn alaıaq, ashýly halyqty alańǵa shaqyrǵan búlikshi.

Kókirek kózi ashylǵan, aq pen qarany ajyrata alatyn ádiletshil «az» top pen qolynda zakon qýaty bar, aqparat alańyn tolyqtaı ýysynda ustaǵan bılikshil «kóptiń» pikiri osyndaı. Al kimniń «az», kimniń «kóp» ekenin «ýaqyt» saǵaty kórsetip keledi, áli de kórsetedi. 30 jyl kózboıaýshylyq jasaǵan «kóp» pen «Jańaózende», «Qańtarda» qan keshken «azdyń» tarıhy - sonyń dáleli.  

Janbolat 18 jasynda-aq «Rýh pen til» klýbynyń jalyndy tizginshisi boldy. Ulttyń rýhyn joqtady, tildiń teńdigin izdedi. 23 jasynda «Jańaózendikterdiń» janynda bolyp, munaıshylardyń muńyn bólisti. Sottaldy, aqtaldy. 29 jasynda «Ábilııazovtan aqsha aldy» degen aıyppen taǵy da abaqtyǵa qamaldy. Aıaǵyna tusaý, aýyzyna qaqpaq salyndy. Buǵaýy sheshilgen soń taǵy da buǵyp qalǵan joq. Alashtyń qandy kegi, jan jarasy – «Zulmat» fılmin kórsetti. Ile-shala «Qazaqstannyń demokratııalyq partııasyn» qurýǵa kiristi. Tirkelmegen partııa tirligin jalǵastyryp keledi. Bılik «uıymdastyrylǵan tóńkeris» dep sanaǵan «Qandy qańtarda» qara nópir halyqpen birge alańǵa bardy. Taıaq jedi, ustaldy, endi sottalyp jatyr.

Iá, jas saıasatker. Artyq-kem aıtylǵan sózi, 100 paıyz kesip-pishilmegen qadamy bolýy zańdylyq. Asyly býyny bekimegen Táýelsizdik úshin Alashtyń árbir jasy osylaı kúresse kerek edi. Bul kúres memlekettilikti shaıqaltý, egemendikti joǵaltý, el arasyna búlik salý emes ekeni kózi qaraqty jurtqa aıdan anyq aqıqat. Bul sot – Janbolat Mamaıdyń ǵana soty emes. Bul sottaý – jalyndy jastardy,  ultshyl, memleketshil patrıot azamattardy, ashyq pikirdi, ádiletti kózqarasty sottaý! Eger Janbolattyń kózdegeni – bılik, mansap, aqsha bolsa, oǵan onyń talanty da, kúsh-jigeri de, bilim, biligi de asyp jeterine eshkimniń kúmáni joq shyǵar. Tek sál ǵana ıilip, ıkemge kelse bolǵany. Biraq Janbolat ondaı joldy tańdamady. Qartaıǵan áke-sheshesin, shyryldaǵan áıelin, shıetteı balalaryn oılap, Otan aldyndaǵy paryzyn «Otbasynyń baqytyna» baılaǵan joq, basyn báıgege tikti.

Eger quzyrly oryndar taıǵa tańba basqandaı faktilermen «Búlikshil Janbolatty» sottap jatsa onda sóz bólek edi. Julynyna qurt túsken júıeniń kemshiligin aıtqan, qarapaıym jurttyń janaıqaıyn jetkizgen saıası ustanymy úshin sottaý – basqasy basqa «Jańa Qazaqstan», «Estıtin úkimet», «Ádiletti qoǵam»  dep jar salǵan qazirgi bıliktiń álem aldyndaǵy, qazaq aldyndaǵy «qarabet» tirligi, «súıegine tańba» bolar tarıhı qateligi bolary sózsiz.

Qazaqta jany bolat jastar kóp! Bireýler «qasyqtaı qany, shybyndaı jany qalǵansha» bılikti jaqtaıdy. Bireýleri maqalasyna maı tamyzyp, bılikti maqtaıdy. Bireýler aqtaıdy, bireýler dattaıdy. Áıetýir janyn salady, baryn salady. Sóıtip, maqsatyna jetedi. Mansap alady, oryntaqqa jaıǵasady. О́z tańdaýy. Bılikti ishinen ózgertem deıtin azamattardyń úmiti aqtalǵanyn qalaımyz. Qarapaıym jurt ortasynda qal-qaderinshe eldiń qyzmetinde júrgen «Jany bolattardyń da» eńbegi jansyn deımiz. Al Janbolat Mamaıdyń jóni bólek. Onyń «qateligi» - aldynda abaqty kútip  tursada, aıtaryn ashyq aıtyp, shyndyq úshin shyryldaýy. Ol qandaı shyndyq?

Memlekettik deńgeıde júrgizilgen 30 jyldyq «qaryn qamy», «qalta qamy» - til, dil, din deıtin ulttyń úsh tuǵyryn múgedek halge jetkizdi. Shyn máninde azdaǵan adamnyń qaltasy men qarynyn qampaıtqan satqyn tirlik - Alashtyń aryn, ulttyq muratyn, táýelsizdik ustanymyn múgedek etti. Tutas bir dáýirdiń baılyǵyn ǵana emes,  «jastyǵyn» urlady. Túńilgen, úmiti úzilgen, dármensiz, rýhsyz, sharshaǵan «joǵalǵan urpaq» shoǵyry qalyptasty. О́z ultyn, memleketin, elin, jerin sheksiz súıgen azamattarǵa tek «bılikpen aýyz jalasý» deıtin tańdaý qaldyrdy. Áıtpese jaýsyń, dushpansyń, búlikshisiń!!! «Bıliktiń keremet qadamdaryn túsinbegeniń úshin» bólekteıdi, usynys-pikirlerińdi «qystyrmaıdy», «ult qamy» degeniń usaqtyq, «eldiń qamy» degeniń ertek dep qabyldaıdy. Ashyq aıtsań oppozısııa, alańǵa shyqsań «qylmysker» bolasyń!

Aınalaıyndar-aı!  О́zderi aıtpaqshy «táýelsizdik», «egemendik», «tynyshtyq» bılikke ǵana kerek emes shyǵar! Sanasynda sańlaýy bar ár qazaqtyń duǵasy sol emes pe?! Jylatyp aıtqan dosty, jyly sóz aıtqan qasty ajyratatyn ýaqytqa keldik qoı! Kózinen jas tókken kóptiń bári «Kór soqyr» emes! «Kórgenimiz osy táýelsizdik, tájirıbemiz az» deıtin emes myń jyldyq el tarıhy, 30 jyldyq «Jas Qazaqstannyń» sabaǵy endi qatelesýge múmkindik bermese kerek edi.

Dara bıliktiń joly – «Táýelsizdik» pen «Bılikti» bir uǵymǵa aınaldyrdy. Bul degen sóz «Bılikti qulatý» - Táýelsizdikti joǵaltý degenmen birdeı. Reseımen ajyramas odaq qurǵan, Qytaıdyń ınvestısııasyna sheshilmesteı baılanǵan, az ǵana olıgarhtyń qamalyna aınalǵan «bılikti qulatý» - táýelsizdikke qater tóndiretini aıdan anyq. Biraq qazaq balasy «Táýelsizdikten aıyrylady ekenbiz» dep «Bılik dármensizdigine» kóz jumyp qaraıtyn tózim sabyrdan sharshady.  Eger «Jańa Qazaqstan» Alash jurtynyń shyn egemendigin oılasa, «qazaqy sabyrdyń» qaterimen oınamaýy tıis. «Táýelsizdik» pen «Halyq» bir uǵymǵa aınalǵanda ǵana memleket te, bılik te myzǵymas turaqtylyqqa, shaıqalmas berekege jeteri sózsiz.

Bir Janbolat Mamaıdy sottaý – jany bolat myń jastyń jigerin janıtyny anyq. Sottaýmen, túrmege toǵytýmen, atýmen, óltirýmen jetistikke jetse «Nazarbaev bıligi» jetse kerek edi. Adam aınaǵa, bılik oppozısııaǵa qarap ózin túzeıdi. О́zgeshe pikir, balama kózqaras eń aldymen bıliktiń ózine kerek. Jalǵan oppozısııa jarǵa jyǵady. Qarapaıym halyqtyń shynaıy tilegin revolıýsııa emes evolıýsııalyq jolmen jetkizgen qarsy toptarǵa, ásirese jas saıasatkerlerge múmkindik berilmese, jasandy maqtaý, jattandy uranmen eshqandaı bılik uzaqqa barmaıdy.

Osy zamanda, osy dáýirde ómir súrip jatqan Janbolattyń zamandasy retinde bir aýyz sóz aıtý – sóz ustaǵan árbir jastyń mindeti dep esepteımin. Janbolat – eshkimniń eki týyp, bir qalǵany emes shyǵar. Biraq olda qazaq. Jaı qazaq emes! Elim, jerim, ultym dep shyryldaǵan jas saıasatker. Ár salada júrgen jany bolat jastardyń bireýi! Bul jazbany Alashtyń bir balasy retinde Janbolat Mamaıǵa arasha suraý dep bilińizder. Janbolattyń pikirimen kelispeý, onyń ustanymyn qoldamaý – árkimniń quqyǵy. Degenmen aıdyń, kúnniń amanynda, «Jańa Qazaqstan» dep jar salǵan kezeńde jalyndaǵan jas saıasatkerdi 6 jyl bas bostandyǵynan aıyrý – búkil qazaq úshin, ásirese jastar qaýymyna eshqandaı abyroı ápermesi anyq! Buzyǵy men tenteginiń ózine keshirimmen qaraıtyn halyq edik. Táýelsizdikke túkirgen bótendi, mıllıardtardy qylǵytqan jemqorlardy sottaýdyń ornyna saýatty, qaıratty, sanaly jasqa kisen salatyndaı ne kúıge tústik?! Elim deıtin erlerge arasha bolaıyq, aǵaıyn!

Bilál Qýanysh, «Qamshy» aqparat agenttiginiń jetekshisi