"Bir aýyldyń 20 jigiti kirip kettik". Qarjy pıramıdasy men jelilik marketıng qurbandarynyń áńgimesi

Qarjy monıtorıng agenttiginiń málimetinshe, ótken jyly 29 qarjy pıramıdasy joıylyp, alaıaqtyq shemalardy jarnamalaıtyn 13 000 ınternet silteme men akkaýnt buǵattalǵan. Quzyrly organdardyń kúresine qaramastan, alaıaqtar adamdardy quryǵyna túsirýdiń santúrli jolyn oılap tabýǵa sheber. Tómende pıramıdaǵa aldanyp, jelilik marketıngtiń manıpýlıasııasyna túsip, qaryzǵa batqan keıipkerlerdiń oqıǵasy baıandalady. Keıipkerlerdiń ótinishi boıynsha olardyń esimderi maqalada atalmaıdy.

"Kóligimdi satyp pıramıdaǵa kirdim"

«Stýdentterdiń kópshiligi jol-pul tabý maqsatynda kafe-restorandarda ofısıant bolyp jumys isteıtini belgili. Karantın ýaqytynda jumys oryndar jabylyp, jaǵdaı qıyndap ketti. Biraq karantın aıaqtalǵanda bir dosymyz kóligin jańalap, ózi de ózgerip ketkenin baıqadyq. Buryndary kóptiń arasynan kózge túse bermeıtin ol dollarlap aqsha ustaıtyn, tek klassıkalyq kıim kıetin ádet shyǵardy. Oǵan qyzyqqan men jumysynda oryn bolsa shaqyrýyn ótindim. Ol sózge kelmesten birden jumysyna apardy. Bara salysymen óz tálimgerimen tanystyryp, jumys tártibin túsindirdi. Turmystyq jaǵdaıymmen tanysqan tálimger osyǵan deıingi adamdardyń jetken jetistigin kórsetip, tynbaı jumys jasaǵan jaǵdaıda, bir aıda jańa kólik alýǵa bolatynynyn aıtty. Kabınetterde jańa kólik alǵan, shetelge shyqqan adamdardyń sýretteri ilinip turatyn. Kiris kirý úshin kez-kelgen bızneske ınvestısııa quıý keregine túrli dálelder keltirip, úlken qarjy ákeletin bul jumysqa qansha quıa alatynymdy surady. Jumysqa kirý úshin bes túrli kartanyń bireýin satyp alýym kerek eken, karta quny 1 mıllıon teńgeden bastap, 5 mıllıon teńgege deıin óse beredi. Bul kartalar áriptesterimniń arasyndaǵy dárejem men alatyn tabysymnyń paıyzyna áser etetinin aıtty. О́zim qatarly jigitterdiń jarqyrap júrgenin kórsetken ol jumys isteý meniń de qolymnan keletinine sendirdi. Aqshanyń astynda qalatynyma senimdi bolǵan men qolymdaǵynyń bárin berýge daıar edim. Sondyqtan sol kúni astymdaǵy kóligimdi satyp, "jumysqa ornalastym". Apta saıyn bizge jetistikke jetken adamdar kelip, leksııa ótkizip turatyn. Jumys alǵa baspaı jatqan kúnniń ózinde lektorlar bizge únemi motıvasııa berip otyrdy. Tálimgerler kórýge tapsyratyn vıdeolar arqyly da biz kóp aqsha shyǵaratynymyzǵa senimdi edik.

– Sizder qandaı jumys istedińizder?

– Biz ártúrli saıttarǵa, áleýmettik jelilerge jarnama berip, adamdardy jumysqa shaqyrdyq. Alǵashynda jarnama aqshasyn kompanııanyń ózi tólep júrdi. Jumys izdeýshiler iskerlik kezdesýge kelgende klassıkalyq úlgide kıinip, kútip alatynbyz. Tálimgerler bizge jumys izdeýshimen sóılesý joldaryn úıretti. Kelgen adamdy sendirý úshin onymen qandaı qashyqtyqta otyryp sóılesý kerektigine deıin túsindiretin. О́zimizge senimdi sóıleýdi, suhbattasýshyny kóldeneń otyrǵyzyp, kózine tike qaraýdy talap etti. «О́zińnen keıin kirgen adam senen keıingi joǵary jalaqyny alatyndyqtan, birinshi óz tanystaryńdy, týystaryńdy kirgiz. Qomaqty qarajat bóten bireýdiń qaltasynda ketkenshe, óz tanystaryńdy jarylqa» deıtin. Sondyqtan óz tanystarymyzdy shaqyryp, bir aýyldaǵy 15-20 ǵa jýyq jigit túgel pıramıdaǵa kirip kettik. Olar artymnan adam tirkegen saıyn jáne ózimnen keıingiler de adam ákelgen saıyn tabysym artatynyna sendirdi. Biz osy júıemen adamdardy kompanııaǵa kirgizip, aqsha quıǵyzýmen aınalystyq. Bir aýyldan kelgen bizdi eki topqa bólip, aramyzda básekelestik pen alaýyzdyq órshı tústi. Bul – kompanııaǵa úlken tabys ákelgenine senimdimin.

– Aldanǵanyńyzdy qaı kezde túsindińiz?

– Ol jerde júrip aldanǵanyńdy túsiný qıyn. Tálimgerler men lektorlar únemi sendirip otyrady. Basqalardy aldap jatqan kezde ózim de aldanǵanymdy túsindim. Sebebi biz aıtatyn aılyq mólsherin eń joǵaryda otyrǵan adamnan basqa eshkim alyp kórmegen. Jaǵdaıy onsyz da qıyn adamdar aldyma kelgende ar-uıatym mazalaı bastady. Úıdegiler qasymda júrgen dostarymnyń jumysqa kirem dep nesıege batqanyn estip, ári meniń kóliksiz júrgenime qatty kúmándandy. Aqyry jumysymdy tekserip, pıramıdadan shyǵaryp aldy. Biraq pıramıdaǵa salǵan aqshamnyń bir teńgesin de shyǵara almadym.

"Jelilik marketıngke kirem dep eki nesıe aldym"

"Aqyly bólimde oqydym. Sondyqtan qosymsha tabys kózin izdeýge týra keldi. Instagamnan "admınstrator kómekshisi" degen vakansııanyń jarnamasyn kórip, habarlasyp, aıtqan jerge bardym. Meni klassıkalyq kıimdegi, bir-birin aty-jónimen ǵana ataıtyn bir top adam qarsy alyp, jumys barysyn túsindirdi. Kompanııa taýar satýmen jáne taýar satatyn adamdardy jınaýmen aınalysatynyn aıtty. Ýáde etilgen joǵary jalaqy, taza jer, yńǵaıly jumys kestesi meni qyzyqtyra tústi. Men barǵan kúni salanyń úzdigi trenıng ótkizip jatyr eken. Trenıng kezinde satýshydan bólek bir áıel osy kompanııa dárileriniń arqasynda anasy qaterli isikten aıyǵyp ketkenin aıtyp, alǵysyn bildirdi. Ol barlyǵymyzdy osy ónimderdi satyp alýǵa, satýǵa úgittedi. Al lektor bes juldyz deńgeıine kóterilgende kompanııa úı, odan tómenderge kólik, shetelge joldama syılaıtynyn aıtyp, meni odan ári qyzyqtyra tústi. Shyqqan soń meni jumysqa shaqyrǵan adam ózin meniń tálimgerim atap, ary qaraı birge jumys jasaýǵa shaqyrdy. Alaıda ol úshin men kompanııanyń taýarlaryn satyp alýym kerek eken. Taýarlardyń jalpy quny shamamen 500 myń teńgeden bastalady. Qolymda ondaı aqsha joq. Nesıe alaıyn desem, jasym 21-ge tolmaǵan. Nesıe berilmeıtinin aıtqanymda, bólip tóleý arqyly aıfon satyp alsam, telefondy qaıta satyp, aqsha jasaýǵa kómektesetinin aıtty. Solaı bankten eki telefon satyp alyp, ala salysymen Atakentte bardyq. Tálimgerimniń tanystary ol jerde de bar eken, olar birden eki telefondy satyp alyp, aqshasyn qolyma ustatty, al men ol aqshany jumysqa apardym. Bunyń barlyǵy tez bolǵany sonshalyq, meniń oılanýǵa da ýaqytym bolmady.

– Ary qaraı ne istedińiz?

– Kelesi kúni taýar satýmen jáne jumysqa adam shaqyrýmen aınalystym. Taýar satý trenıngtegideı ońaı bolmaı shyqty. Adamdardyń kópshiligi dárigerdiń taǵaıyndaýynsyz dári-dármek qabyldaı bermeıtinin jáne vıtamın kerek emesin aıtýmen boldy. Kompanııa maǵan basqa jumys jasaýǵa tyıym saldy, qolymdaǵy bar aqshamen saıttarǵa jarnama berip, qaǵazǵa shyǵarǵan jarnamalarymdy bazarda tarattym. Men tálimgerlerdiń bitpes motıvasııasynyń, trenıngteriniń arqasynda ıllıýzııaǵa senýmen boldym.

– Qandaı jarnama berdińizder?

– Keńsege ofıs-menedjer, admınstrator kómekshisi, resepshıonıst kerek. Jalaqy 200 myńnan joǵary" dep jarnama beretinbiz. Rasynda da aıyna bir ret resepshnde otyryp, kelýshilerdi tálimgerlerge bólip  otyramyz. Admınstrator kómekshisi degeni tálimgerge kómektesý. Al ofıs-menedjer retinde klıentterge habarlasyp, taýar satamyz ne jumysqa shaqyrýmyz kerek. Bir qaraǵanda bári durys sııaqty. Ári trenıngter jıi bolǵandyqtan, gıpnozdalǵandaı bolyp júrdim. Árıne jelilik kompanııalar arasynda adal jumys isteıtinder bar. Biraq olardyń taýarlary qatty qymbat emes, ári á degende qomaqty qarajat salýdy suramaıdy. Eger qomaqty qarajatqa taýar satyp alyp, ony sata alatynyńyzǵa senimdi bolsańyz, jelilik marketıngpen paıda tabýǵa bolady. Biraq taýar alýshy óte sırek bolǵandyqtan, klıent bazasy turaqsyz. Kompanııaǵa adam tirkeýden basqa jol qalmaıdy. Biraq ózińnen keıin kirgen adamnyń nesıege, ıa qaryzǵa alǵan taýary satylmaı qalsa, men aqsha tapqanmen menen keıingiler qurdymǵa ketetinin túsiný kerek. Bireýdiń kóz jasyna qalýdan qoryqtym.

– Aldanǵanyńyzdy qaı kezde túsindińiz?

– Tálimgerim jumys izdep kelgen adamdar trenıngke qatyspaı turyp «setevoı» dep aıtýǵa tyıym salatyn. Aqsha salý keregin kirgen adam psıhologııalyq turǵydan daıyn boldy-aý degen kezde aıtýdy talap etti. Sodan kúdiktene bastadym. Bazarda qaǵaz taratyp júrgende satýshy apaı qyzyn jumysqa alýymdy ótindi. Apaıdyń sýyq kúnde samsa satyp otyrǵanyna qarap, janym ashyp ketti. Jumysqa shaqyra tura onyń qyzynyń bizge kelgenin qalamadym. Sol kezde aldanǵanymdy túsindim.

– Sodan jelilik marketıngpen aınalysýdy doǵardyńyz ba?

– Ákeli qurbylarymmen keńestim. Olar birden aldanǵanymdy túsinip, shyǵaryp alýǵa baryn saldy. Tálimgerime jumystan shyǵatynymdy aıtqanda, ol úzildi-kesildi qarsy boldy. О́ziniń tálimgerin, odan basqa da tálimgerlerdi shaqyryp, barlyǵy meni alyp qalýǵa tyrysty. Tipti, biri "Siz qazir shyǵyp ketseńiz bir jyldan keıin basyńyzda nesıeden basqa eshteńe bolmaıdy. Bizde qalǵanda jaǵdaıyńyz jaqsy bolar edi. Men, mindetti túrde, bir jyldan soń sizge habarlasyp, jaǵdaıyńyzdy suraımyn" dedi. Men sonda da kónbeı, jumystan shyǵyp kettim.

– Bir jyldan keıin habarlasty ma?

– Ol meni umytyp ketetin shyǵar dep oılaǵam. Alaıda ol habarlasyp, jaǵdaıymdy surady. Men qaryzdarymnan qutylyp, satý bóliminde jetekshi deńgeıine deıin jetkenimdi aıttym.

– Qarapaıym adam qarjy pıramıdasyn qandaı belgilerge qarap tanı alady?

– Olar kóbine bıznes ortalyqtarynda otyrady ári adamnyń kóptiginen ol jerde abyr-sabyr bolyp jatady. Klassıkalyq kıimde júrip, bir-birin tek aty-jónimen ataıdy. Joǵaryda aıtqan jarnama boıynsha barǵanda trenıng, leksııalarǵa qatystyra bastasa kúdiktený kerek. "Altyn kvadrat", "bınarly júıe", "bes juldyzdy arystan", "brıllıant dırektor" syndy uǵymdardy estiseńiz birden qashyńyz.

Aıym Nursapa