Azat Perýashev: Nazarbaev qańtar oqıǵasy úshin tikeleı jaýapty adam

Parlament májilisiniń depýtaty, "Aq Jol" demokratııalyq partııasynyń lıderi Azat Perýashev Orda.kz portalyna kólemdi suhbat berdi. Ol jerde karerasynyń bastalýy, prezıdent ákimshiligindegi qyzmeti, 90 jyldary eks-prezıdent N.Nazarbaev qalaı jumys istegeni, Nazarbaev ókiletin toqtatqanda nege kózine jas alǵany, nelikten Nazarbaev qańtar oqıǵasyna jaýapty adamdardyń biri dep sanaıtyny, parlamenttegi jumys barysy, depýtattardyń ókileti shekteýli ekeni týraly aıtady. Tuńǵysh prezıdenttiń týǵan kúnine baılanysty áleýmettik jelide N.Nazarbaev haqynda jıi jazylyp jatqanyna oraı, oqyrmanǵa depýtattyń eks-prezıdent jaıly pikirleri qyzyq bolar degen oımen Perýashevtiń Nazarbaevty tilge tıek etken tustaryn usynyp otyrmyz.

Depýtat Nazarbaev ákimshiliginde istegen eki-úsh jylda tuńǵysh prezıdentti óte ashyq, estııar, energııa men kúshi tasyp turǵan, erkin formattaǵy kezdesýlerge emin-erkin keletin adam boldy dep eske alady.

– Taldyqorǵan ákimshiliginde istep júrgenimde Nazarbaev oblystyq aktıvpen keńes ótkizdi. Jıynda kásipkerler salyq organdary qysym kórsetip, bopsalaıtynyna shaǵymdandy. Sol kezde prezıdent oblystyq salyq komıtetiniń be, qarjy komıtetiniń be tóraǵasyn turǵyzyp, qazir egjeı-tegjeıi esimde joq shamamen "Sende oblysta qansha salyq tóleýshi bar? Jeke kásipkerlerden qansha salyq jınaısyń?" dep surady. Anaý sostıyp tur. Esimde 1992 jylǵy 4 shildede Qazaqstan postkeńestik elder aýmaǵynda birinshi bolyp Jeke kásipkerlikti qorǵaý týraly zań qabyldaǵan. Prezıdenttiń reaksııasy kóp kúttirgen joq. "Jalqaý! Sen tipti nemen aınalysatynyńdy bilmeısiń" dep ákimge qyzmetkerdi jumystan shuǵyl shyǵaryp, óz isin biletin adamdy taǵaıyndaýdy tapsyrdy.

Sol jıynda kez kelgen adam shyǵyp sóıleı alatyn. Bir kezde jas oqytýshy Qazaqstan ıadrolyq qarýdan bas tartqany úshin prezıdentti synaı bastady. Nazarbaev ol adam nemen shuǵyldanatynyn surady. "Men mýzykadan sabaq beremin" dedi ol. Sonda Nazarbaev "Onda sol mýzykańmen aınalysa berseshi, ol jerde sen maǵan qaraǵanda kóp nárseni bilesiń" dedi sózine esh zil qospastan, sabyrly, salqynqandy kúıde. Iаǵnı, ol jańa ǵana óz qyzmetin bilmeıtin sheneýnikti silkip aldy da, qatardaǵy adamǵa óte sypaıy jaýap berdi.

Nazarbaev ol kezde izdeniste júretin. Otyrys bastalarda bizge anketa taratyldy. Ol jerde "siz damýdyń qandaı modelin tańdaǵan durys dep sanaısyz?" degen suraq bolyp, birneshe nusqalar keltirilgen: Qytaı modeli (naryqtyq ekonomıkasy bar sosıalızm), ózbek (josparly ekonomıkasy bar kúshti áleýmettik saıasat), eýropalyq model jáne t.b. Elestetip kórińiz, sol kezde osylaı jumys istedik.

Onyń qatysýymen ótetin is-sharalarǵa aldyn-ala daıyndalý, kimge ne aıtý kerek, ne aıtpaý kerek, kimge jáne qandaı ıntonasııamen sóılesýge deıin keıinirek shyqty ǵoı. "NurOtan" sezderiniń aldynda sózderin jattap, repetısııa jasaıtyn. Ne kúlerińdi, ne jylaryńdy bilmeısiń, – deıdi depýtat.

Azat Perýashev suhbat barysynda Nazarbaev otsavkasynan keıin nelikten kózine jas alǵanyn túsindirip ótti.

–  Sol kezde búkil zal, qazirgi prezıdentke deıin tolqyp turdy. Al menen Nazarbaev týraly suramady. Maǵan "bári qalaı bastalǵany esińizde me?" degen suraq qoıylǵan edi. Negizinde bastalǵanda barlyǵy qıyn bolyp edi. 1991 jyly, jeti jyldan keıin Reseıden Qazaqstanǵa kelgen kezim óte jaqsy esimde, mundaǵy jaǵdaı óte qıyn boldy. Qalalardy qara túnek basyp,  adamdar tamaqty aýlada qazanda daıyndaıtyn. Zeınetkerler 6-7 aılap zeınetaqy ala almady. Stýdentter, jastar janbaǵý qamymen biri saýdager, endi biri qaraqshy bolyp ketti. 30 jyl buryn 24 jasta ediń, kózdi ashyp-jumǵansha 50-ge kelip otyrsyń. Osy ýaqyt ishinde, tipti qazir de, men kún-tún demeı jumys istedim. Bir belesti baǵyndyrǵanda sen jumys jasaısyń, al ómir ótip jatqanyn túsinesiń. Shırek ǵasyr ótti, osy ýaqyt ishinde óz balalaryn tárbıelep otyrǵan tutas urpaq dúnıege keldi. Sol kúni bárimiz úshin emosııaǵa toly kún boldy. Kópshiligimizdiń janarymyzǵa jas irkildi, –  deıdi ol.

Depýtat sondaı-aq Núrsultan Nazarbaev jyl basynda kúlli eldi dúrliktirip, álem nazaryn aýdartqan qańtar oqıǵasy úshin tikeleı jaýapkershilik arqalaıtynyn da aıtty. 

– Iá, onyń da tikeleı jaýapkershiligi bar dep oılaımyn. Ol osy nársemen shuǵyldanǵan úkimetti taǵaıyndady. Qazirgi prezıdent te úkimetti ózi jasaqtaıdy. 2007 jylǵa deıin úkimet týraly zańǵa sáıkes, qaıta taǵaıyndalǵan mınıstrler kabıneti bir aı ishinde parlamentke óziniń áreketteriniń baǵdarlamasyn usynatyn. Parlament baǵdarlamany maquldamasa, ózgerister men tolyqtyrýlardy eskerip úkimet baǵdarlamany jetildirip, qaıta usynatyn. Eger parlament ekinshi ret bekitpese, úkimet aýysatyn. Biz parlamenttik respýblıkanyń jaqtasymyz. Saılaýda jeńgen partııa úkimetti jasaqtap, prezıdentke usynǵanda ǵana partııalar nátıje úshin, úkimettiń sátsizdigi úshin jaýap berer edi. Al qazirgideı úkimetti prezıdent jasaqtaıdy eken, onda onyń jumysyna da ózi jaýapty bolýǵa tıis, – deıdi ol.

Depýtattyń sózinshe, Qazaqstandaǵy júıe atqarýshy bılikke yńǵaılanǵan. О́kilettiń barlyǵy úkimet pen ákimderde. Al depýtattardyń usynysy úkimet senzýrasyna ushyraıdy.

Azat Perýashev depýtattardyń bastamasy bıýdjetke kelip tireletinin, bıýdjet úkimet qolynda bolǵandyqtan, onyń júzege asýy tikeleı úkimetke baılanysty ekenin aıtady.