«Ákimdik qaıda qarap otyr?» ákimshilik reforma týraly birer sóz

«Ákimdik qaıda qarap otyr?» youtube-serıaly elge tez tarap, tanymal boldy. Týyndyda aıaqasty aýdan ákimi bolǵan qarapaıym taksıst Nyshan Pshanulynyń basynan keshkenderi baıandalady. Sońǵy kezde qoǵamdaǵy ózekti máselelerdi sonyń ishinde basqarý organdaryndaǵy túıitkil jaıttardy kınoda ázil-ospaqtap kórsetý úrdiske jappaı úrdiske aınaldy. Sheneýnikterdiń shynaıy ómiri, jumysyna selqos qaraıtyny, óziniń isine jan aýyrtpaıtyny halyq arasynda ázil-qaljyńnyń taqyryby ǵana emes, áleýmettik shıelenistiń beleń alýyna sebep bolyp keledi. Sondyqtan, «Jańa Qazaqstan», bıýrokratııalyq apparattyń búkil qoǵamnyń múddesi úshin «qaıta túleýiden» bastalýy kerek.

Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń «Memlekettik apparat qyzmetin bıýrokratııasyzdandyrý jónindegi sharalar týraly» Jarlyǵy 2022 jylǵy 13 sáýirde jarııalanyp, eldegi ákimshilik reformanyń kelesi kezeńi bastaldy. О́kinishke qaraı, qujat ǵylymı qoǵamdastyq pen azamattyq qoǵamda keńinen talqylanbady. Osy da halyqtyń 2022 jyldyń qańtarynda mıtıngige shyǵýyna sebep bolýy ábden múmkin.

Otyz jyl boıy ákimshilik reformalardan ábden jalyqqan jurtshylyqty túsinýge bolady. Ár reformada úkimet basyndaǵylar dál «osy joly» bári mindetti túrde oryndalady dep ýáde berýden taımady. Bul Prezıdent Q.Toqaevtyń Jarlyǵynda bıýrokratııamen kúrestiń jalpy maqsattaryn jáne memlekettik apparat jumysynyń tómen tıimdiligi aıtylyp keldi. Sondaı-aq, bul Elbasynyń árbir Joldaýy men bergen ýádesinde kórinis tapty.

Qazaqstan Táýelsizdiginiń búkil dáýirinde tıimdi, pármendi, nátıjeli bıýrokratııalyq basqarý apparatyn qurýǵa jáne ony túpkilikti qalyptastyrýǵa birneshe talpynys jasalǵany belgili. Eger ákimshilik reformalardyń qazirgi tarıhyn qysqasha qarastyratyn bolsaq, onda 4-5 kezeńdi bólip kórsetýge bolady. Birinshi kezeń 1990 jyldardyń basynda paıda boldy. Biraq ol keńestik dástúrdi ustanyp, sheneýnikter eshqandaı baıqaýǵa qatyspaı, laýazymǵa sáıkes, bilimi bolmasa da joǵary basshylyqqa op-ońaı taǵaıyndalǵany belgili. Degenmen, 1995 jylǵy «Memlekettik qyzmet týraly» jarlyq sol kezdiń ózinde Qazaqstanda memlekettik qyzmettiń zamanaýı, tıimdi júıesin qurýǵa ýáde berdi.

Ákimshilik reformalardyń ekinshi kezeńi 1998-2002 jyldaryna sáıkes kelip, memlekettik apparattyń joǵary laýazymdy tulǵalaryn taǵaıyndaý prosesinde Prezıdent bıliginiń kúsheıýine ákeldi. 1998 jyly qurylǵan Memlekettik qyzmet isteri agenttigi sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúrestiń negizi retinde Elbasyǵa tikeleı baǵynyp, esep bere bastady. 1999 jylǵy "Memlekettik qyzmet týraly" jańa zań aqyry memlekettik qyzmetshilerdiń konkýrstyq irikteýin bekitti. Alaıda, sheneýnikter ony bógde baıqaýshylardy, sarapshylardy, partııalardy, ÚEU-dy tartpaı jáne olarǵa ruqsat bermeı, ózderi baqylap otyrdy

Reformanyń taǵy bir kórinisi Prezıdenttiń ár túrli joǵary saıası sheneýnikterdi Parlament depýtattarymen kelise otyryp, basqarýshy laýazymdarǵa tikeleı taǵaıyndaı bastaǵany edi. Sheneýnikterdi konkýrs arqyly irikteýdiń jarııalaý men ashyqtyǵy negizinen buqaralyq aqparat quraldarynda jarııalanýmen shekteldi.

Al, 2003-2009 jyldardaǵy ákimshilik reformalardyń úshinshi kezeńi toqyraýdy baıqatty. Sonyń nátıjesinde túsiniksiz tetikter qabyldana bastady. Sybaılas jemqorlyqtyń aldyn alý sharasy retinde sheneýnikterdi ortalyqtan aımaqtarǵa jáne olardy keri qaraı rotasııalaý tetigi engizildi. Bul – sheneýnikterdiń basshylarmen birge qydyryp, kóship-qonýyna ákeldi. Laýazymdarǵa úmitkerlerdi irikteý jáne kadr rezervine kandıdattardy irikteý jónindegi komıssııa men memlekettik qyzmet isteri agenttigi de aınalysa bastady. Tikeleı saılaý men qoǵamdyq pikirdiń  bolmaýy tek qaǵaz júzinde ǵana esep berýge alyp keldi.

Álbette, ákimshilik reformalardy júrgizý úshin oǵan ýaqyt pen synaq tájirıbeleri qajet ekeni anyq. Biraq 2000 jylǵy Joldaýda ákimderdi saılaý, 2004 jyly «elektrondyq úkimetti» qurý týraly aıtylǵanyn, sheneýnikterdiń jeke kásibine jol bermeý týraly bergen ýádelerin baıqamaý múmkin emes. 2005 jyly kompanııalardyń múddelerin qoldaý týraly ýádelerdiń aıtylǵanyn da nazardan tys qaldyrýǵa bolmaıdy.

Alaıda 2022 jyly shyqqan memleket basshysynyń Jarlyǵynda bıýrokratııamen, qaǵazbastylyqpen, tómen tıimdilikpen jáne sheneýnikter jumysynyń shyǵyndaryn azaıtýǵa qatysty anyq aıtylǵan. Osy arqyly 30 jyl boıy qalyptasyp qalǵan qurylymdy ózgertýge talpynǵanyn baıqaý qıyn emes. Jarlyqtaǵy eń mańyzdy degen birqatar tarmaqtardy bólip kórsetýge bolady, mysaly:

• Sheneýnikter bilýi jáne júginýi tıis burynnan belgili jáne qoljetimdi derekterdi paıdalaný ereksheligi. Bul «Memlekettik organdardyń «Smart Data Ukimet» memlekettik aqparattyq-taldaý júıesinde bar aqparatty suratýǵa jáne berýge» jáne ony áýre-sarsańǵa salyp suratýǵa tyıym salýdan kórinis tapty.  Bul, saıyp kelgende, onyń resmı veb-saıtynan onyń qyzmetterin paıdalana otyryp, memlekettik organ týraly barlyq qajetti  derekterdi alýǵa múmkindik beredi;
• Jeke jáne zańdy tulǵalar ótinishteriniń barlyq túrlerin «bir terezeden» qabyldaý úshin "E-Otinish" júıesin  sıfrlandyrý jáne ınstıtýsıonalızasııalaý;
• «Memlekettik organdar qyzmetiniń tıimdiligin arttyrý jáne bıýrokratııalandyrý boıynsha usynystardy jınaýǵa arnalǵan onlaın resýrs» túrindegi turaqty ashyqtyq. Halyq pen bıznes ókilderiniń pikiri men kóńil-kúıin baǵalaıtyn paralleldi onlaın-organ áleýmettik jelilermen baılanysyp, sońynda sheneýnikterdiń naqty sheshimine, sondaı-aq árbir qyzmetkerdiń jeke basyna onlaın daýys berý múmkindigine ıe bolýy múmkin;
• «Normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń jobalaryn kelisý quqyǵyna memlekettik organdardyń birinshi basshylarynyń orynbasarlaryna» ókilettik berý túrindegi mindetin atqarýshy laýazymdy tulǵalardyń senimi men ózara jaýapkershiligin nyǵaıtý. Bálkim, bul jumys istemeıtin basqarmalar men departamentterdiń máselesi men jalpy alǵanda «kresloqumar bastyqtar» problemasyn sheshýge kómektesedi. .

Alaıda, ákimshilik reformany júrgizýdiń qazirgi talpynysynyń eń basty jańalyǵy men aıryqsha sıpaty sheneýnikter jumysynyń tıimdiligin baǵalaýdyń jańa júıesin nemese sheshimder qabyldaý tetigin engizý emes, Prezıdent Q. Toqaevtyń óziniń jeke basyna qatysty bolyp otyr.

Jarlyqtyń keıbir bóligi baby qanshalyqty erekshelense de, osy qujattyń negizgi resýrsy retinde birinshi basshynyń róli sheshýshi mánge ıe. Barlyq saıası partııalar men qozǵalystardyń Qazaqstanda júrgizilip jatqan barlyq reformalardyń nátıjelerin baǵalaý úshin Prezıdentke júginýi tańqalarlyq jaǵdaı emes. El Prezıdentiniń mundaı jarlyqtary men tapsyrmalarynyń nátıje bermeıtindigin, onyń tıimsiz ekendigin Qazaqstannyń saıası partııalary moıyndap otyr. Osylaısha, «Aq jol» partııasy Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstriniń atyna joldaǵan saýalynda Q.Toqaevqa bıýrokratızm derekterin tikeleı kórsetti («Burmalaý múmkindigin boldyrtpaý jáne «erkin «laýazymdy tulǵalardyń Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryna tikeleı jáne bir maǵynaly normalardy engizý arqyly túsindirýi»). Parlament Májilisiniń depýtattary sheneýnikterdiń ekijaqty sheshimderin tikeleı aıyptady. Memlekettik vedomstvonyń azamattardyń quqyqtaryn qorǵaýdyń ornyna kelesi mekemege jiberip, eki ortada áýre-sarsańǵa túsirgen.

Debıýrokratızasııa – Qazaqstandy damytý men ony nyǵaıtý isindegi óz aldyna maqsat jáne sheshýshi tetik bolyp tabylmaıdy dep qorytyndy jasaýǵa bolady. Debıýrokratızasııa sottardy nyǵaıtý, sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres, memlekettik qyzmetti sıfrlandyrý, sondaı-aq sheneýnikterdiń bedelin jáne olardyń jalaqysyn arttyrýdyń basqa da mindetterimen birge ǵana múmkin bolady.

2022 jylǵy qańtar oqıǵasy Qazaqstandaǵy, onyń ishinde memlekettik basqarý júıesindegi qazirgi jaǵdaıdy ózgertýge degen halyqtyń qajettiligin kórsetti. Burynǵy qalyptasqan júıeni ózgertý úshin túbegeıli ózgeristerdi talap etý qıyn. Biraq bıýrokratııamen kúreste halyqtyń sheneýnikterge degen senimin qalpyna keltirý basty elementi bolyp qala bermek. Sondyqtan qazir osy reformadardan memlekettik apparattyń jumysyn jandandyratyn, naqty nátıje kútýimiz tıis.

A+analytics zertteý ortalyǵy