Nazarbaev, Qulybaev, Nyǵmatýllın, Baıbek pen elıtanyń birqatar ókilderi sanksııalar tiziminde

Ulybrıtanııa parlamenti Nursultan Nazarbaevtyń týystary men jaqyn adamdaryna sanksııa salý máselesin qarastyrdy. Aty atalǵandar arasynda eks-prezıdenttiń ortanshy kúıeý balasy – Tımýr Qulybaev, májilistiń eks-spıkeri – Nurlan Nyǵmatýlın, "Nur Otan" partııasy tóraǵasynyń burynǵy birinshi orynbasary – Baýyrjan Baıbek, sondaı-aq qazaqstandyq elıtanyń birqatar ókilderi bar.

– Men Ulybrıtanııany kelesi tulǵalarǵa qatysty sybaılas jemqorlyqqa qarsy sanksııalar engizý úshin sharalar qabyldaýǵa shaqyramyn jáne olardyń barlyǵynyń aktıvterdi tárkileý men paraqorlyqqa qatysy bolýy múmkin, – dedi Ulybrıtanııa parlamentiniń depýtaty Margaret Hedj Qazaqstandaǵy qańtar oqıǵalaryna qatysty pikirtalasta.

Ol qolyndaǵy málimetter týraly "ýaqytqa baılanysty shekteýli, biraq ár oqıǵa tańqalarlyq" dep aıtty.

– Bul – Tımýr Qulybaev, onyń áıeli Dınara Nazarbaeva – Nazarbaevtyń qyzy jáne olardyń serigi Arvınd Tıký. Qolda bar derekter boıynsha Qulybaev qyzmet babyn asyra paıdalanyp, qyrýar baılyq jınaǵanyn kóre alamyz. 2020 jyly "Financial Times" basylymy Qulybaevtyń memlekettik munaı qubyrlarynyń negizgi kelisimsharttarynan paıda alý úshin jasyryn shema paıdalanǵanyn áshkereledi. Basqa elderde oǵan qatysty aqshany jylystatý jáne para alý kúdigi boıynsha tergeý bastaldy. "Forbes" málimetterine súıensek, onyń baılyǵy 2,9 mlrd dollardy quraıdy. Al Ulybrıtanııada ol kem degende 60 mıllıon fýnt sterlıng turatyn jyljymaıtyn múlikke ıelik etedi, – dedi dedi brıtandyq parlament múshesi.

Ol Darıǵa Nazarbaeva men onyń kúıeýi Qaırat Sháripbaevtyń da atyn atady.

– Darıǵa – Nazarbaevtyń úlken qyzy. Onyń Forbes 595 mıllıon dollarǵa baǵalaǵan ımperııasy offshorlyq kompanııalardyń, qorlardyń jáne trasttardyń keremet kúrdeli júıesinde jasyrylǵan. Londonda shyǵý tórkini beımálim oǵan tıesili úsh jyljymaıtyn múlikti tárkileýge sanksııa berildi. Biraq Source Material tergeýshileri Nazarbaeva Ulybrıtanııanyń joǵarǵy sotyn jańylystyrýy múmkin dep málimdedi. Al, Sháripbaev "Nazarbaevtar otbasynyń Banki" dep atalatyn Bank RBK bankinen alaıaqtyq jolmen $334 mln alǵan adamdardyń biri, – dep atap ótti depýtat.

Sondaı-aq ol óz sózinde bul jerde Darıǵanyń uly, eks-prezıdenttiń nemeresi Nuráli Álıev te baryn aıtty.

– 21 jasynda Álıev  "Nurbank"  tóraǵasynyń orynbasary bolyp taǵaıyndaldy, al 22 jasynda basqarma tóraǵasy boldy. Ulybrıtanııa soty ol 2008 jyly bir kompanııa arqyly bankten 65 mıllıon dollar nesıe alǵanyn, sodan keıin taǵy bir nesıe alǵanyn kórsetedi. Zańgerlerdiń aıtýynsha, Nuralı bul qarajattyń bir bóligin 39,5 mıllıon fýnt sterlıng turatyn Bıshop dańǵylynda úı satyp alý úshin paıdalanǵan, – dedi Margaret Hedj.

Budan keıin ol Qazaqstan ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń burynǵy basshysy Kárim Másimov jáne onyń seriktesi Aıgúl Nurıeva týraly aıtty.

– Másimov – Qazaqstannyń burynǵy premer-mınıstri, oǵan brıtandyq kompanııalar tarapynan para aldy degen aıyp taǵyldy. Oǵan sondaı-aq 45 tikushaq satyp alý úshin Airbus-tan para aldy degen aıyp taǵyldy. Nurıeva – Másimovtiń senimdi adamy. Ol jalpy somasy 64 mln dollar para alýǵa baılanysty Shvesııanyń "Teli" telekommýnıkasııalyq kompanııasymen iri sybaılas jemqorlyq janjaldaryna qatysy bar, – dedi ol.

Ol kelesi kezekte iri kásipker Vladımır Kım týraly sóz qozǵady.

– Kım – Qazaqstannyń eń baı adamy, onyń baılyǵy shamamen $4,3 mlrd. Ol London qor bırjasynda tirkelgen alǵashqy qazaqstandyq kompanııa – Kazakhmys plc-ti basqardy. Global Witness esebinde kompanııany is júzinde Nazarbaev basqardy, al Kım onyń senimdi ókili boldy. 2017 jyly Kımniń 18 jasar qyzy Kamıla Naıtsbrıdjden 60 mıllıon dollarǵa úsh páter satyp alǵan, – dedi Ulybrıtanııa depýtaty.

Ol Kımniń seriktesi – Edýard Ogaı "Kazakhmys-tyń" ortaq ıesi ekenin jáne "premer-mınıstrge para berdi" dep boljanyp otyrǵanyn aıtty.

Depýtat óz kezeginde Keńes Raqyshev týraly da aıtty. Sózinshe, onyń $1,6 mlrd-qa jetetin baılyǵy bar. Sondaı-aq ol saıası elıtamen tyǵyz baılanysta ekenin de atap ótti. AQSh-tyń sanksııalaryna ushyraǵan Sheshenstan Respýblıkasy basshysynyń jaqyn serigi.

Tizimdegi kelesi adam retinde "Qazaqstan temir joly "UK" AQ burynǵy basqarma tóraǵasy Saýat Myńbaev týraly aıtyldy.

– Myńbaev Energetıka jáne mıneraldyq resýrstar mınıstri bolǵan. Biraq ol óziniń mınıstrlik laýazymymen múddelerdiń aıqyn qaıshylyǵy bolǵanyna qaramastan, Qazaqstanda memlekettik kelisimsharttardy jeńip alǵan, quny $3 mlrd bolatyn Bermýd kompanııasyn jasyryn ıelendi. Onyń áıeli men uly Ulybrıtanııada jyljymaıtyn múlikke ıe, – dedi Hedj. 

Ári qaraı depýtat tizimin "olıgarhtar trıosy" dep atalatyn Aleksandr Mashkevıch, Patoh Shodıev jáne olardyń marqum seriktesi týraly aqparatpen jalǵastyrdy. Eurasian Natural Resources Corporation kompanııasyna tıesili qazaqstandyq taý-ken óndirý kompanııasy "trıoǵa" tıesili delinetin.

– 2013 jyly alaıaqtyqpen kúres basqarmasy afrıkalyq saıasatkerlerge para berdi degen aıyptan keıin kompanııaǵa qatysty qylmystyq tergeýdi bastady, – dedi saıasatker.

Sonymen qatar, prezıdent ákimshiliginiń burynǵy basshysy Bolat О́temuratovty da aıtty.

– О́temuratov – Nazarbaevtyń burynǵy apparat basshysy. AQSh dıplomatııalyq habarlamasynda О́temuratov prezıdenttiń "jeke qarjy menedjeri" ekeni jáne óziniń veb-saıtynda onyń jeke baılyǵy 3,9 mıllıard dollarǵa baǵalanǵany aıtylǵan, – dedi Hedj. 

Depýtat tuńǵysh prezıdenttiń inisi Bolat Nazarbaevty da nazardan tys qaldyrmady.

– Bolat Nazarbaev – Nursultan Nazarbaevtyń aǵasy, óte baı adam. 2008 jyly ol Manhettendegi ýltra eksklıýzıvti Plaza qonaq úıinen 20 mıllıon fýnt sterlıngke páter satyp aldy. Oǵan qańtardaǵy tártipsizdikterdi uıymdastyrýǵa qatysqan qarýly toptarǵa qatysy bar degen aıyp taǵylyp otyr, – dedi brıtan parlamentiniń depýtaty.

Sondaı-aq "Samuryq-Qazyna" ulttyq ál-aýqat qorynyń burynǵy basshysy Ahmetjan Esimovtiń de esimi atalǵan.

– Ulttyq ál-aýqat qorynyń tóraǵasy Esimov óziniń burynǵy kúıeý balasy Ǵalymjan Esenovke brıtandyq Vırgın araldarynyń qupııa kompanııalary arqyly "Qazfosfat" dep atalatyn brıtandyq kompanııany satyp alý úshin nesıe bergen. Esenov qazir Qazaqstannyń eń baı adamdarynyń biri, – dedi saıasatker.

Sonymen qatar, Ulybrıtanııa parlamentinde bıznesmen Qaırat Boranbaevtyń esimi de ataldy.

– Qaırat Boranbaevtyń qyzy Nazarbaevtyń nemeresine úılendi. Ol birqatar laýazymdardy atqardy, sonyń ishinde Túrkimenstannan gazdy tranzıtpen tasymaldaýǵa qatysty. Onyń Vırdjınııa Ýoter shtatynda 25,4 mıllıon fýnt sterlıng bolatyn úıi,  Ýan Haıd saıabaǵyndaǵy 60 mıllıon fýnt sterlıngtik páteri jáne Naıtsbrıdjde quny 15 mıllıon fýnt sterlıngten asatyn úsh lıýks páteri bar, – dedi depýtat.

Ol sondaı-aq kásipker Aleksandr Klebanov týraly da aıtty.

– Sodan keıin Aleksandr Klebanov pen onyń uly Iаkov bar. Aleksandrdyń baılyǵy 374 mıllıon dollarǵa baǵalanady jáne ol Ortalyq Azııa elektr energetıkasy korporasııasyn basqarady. Bul eki adam burynǵy prezıdent otbasynyń qarjylyq senimdi adamdary. Olar Darıǵa Nazarbaevaǵa shyǵý tórkini belgisiz múlikti tárkileýge kómektesken degen boljam bar, – dedi saıasatker.

Nurlan Nyǵmatýlın, Baýyrjan Baıbek jáne burynǵy Ádilet mınıstri Marat Beketaev "Nur Otan" partııasynyń joǵary laýazymdy tulǵalary jáne Nazarbaevtyń jaqyn serikteri.

– Olar sybaılas jemqorlyqqa jaǵdaı jasap, yqtımaldy adam quqyǵynyń buzylǵanyna jaýapty, – dedi ol.

Depýtat eks-prezıdenttiń kishi qyzy Álııa Nazarbaevany da nazardan tys qaldyrǵan joq.

– Ulybrıtanııa joǵarǵy soty Álııa Nazarbaeva kúrdeli offshorlyq qurylymdar, sonyń ishinde Brıtan Vırgın araldary arqyly elden 300 mln dollardan astam qarajat shyǵarǵanyna nazar aýdardy, – dep aıtty ol.

Brıtandyq depýtat kásipker Aıdan Káribjanovty bankır retinde óz jaǵdaıyn jasady dep aıyptady.

– Burynǵy áıeli Aıdan Káribjanovty Qazaqstannyń ulttyq telekommýnıkasııa kompanııasyn satyp, memleket esebinen saıası baılanystary bar ınsaıderlerge orasan tabys ákeletin memlekettik aktıvterdi jekeshelendirý arqyly bankır qyzmetin qolma-qol aqshaǵa aınaldyrdy dep aıyptaıdy, – dedi depýtat.

Depýtattyń kelesi tizimine bıznesmen Qaırat Satybaldy men onyń inisi – UQK tóraǵasynyń burynǵy birinshi orynbasary Samat Ábish kirdi.

– Qaırat Satybaldy men Samat Ábish – offshorlyq qurylymdar arqyly qomaqty baılyqqa ıe bolǵan Nazarbaevtyń jıenderi. Ekeýi de beıbitshilik pen qaýipsizdikke nuqsan keltiretin bılik úshin kúreske qatysqan Nazarbaevtyń negizgi adamdary, – dedi ol.

Osylaısha Ulybrıtanııa parlamentiniń depýtaty Margaret Hedj barlyq aty atalǵan adamdarǵa qarsy sanksııalar engizýdi usyndy.

– Jemqor elıtaǵa sanksııalar salý olardyń jaman tájirıbelerin joımaıdy jáne Qazaqstanǵa túbegeıli demokratııalyq ózgerister ákelmeıdi. Biraq bul – bizdiń las aqsha men sybaılas jemqorlyqpen kúresý jónindegi mindettememizge adal ekenimizdi kórsetedi. Áreketsizdiktiń quny joǵary bolady. London men bizdiń qarjylyq qyzmet kórsetý sektorynyń bedeli qazirdiń ózinde quldyrady, óıtkeni Ulybrıtanııa las aqshaǵa pana retinde kórinedi. Eger biz tez áreket etsek, Ulybrıtanııanyń bedelin qalpyna keltirip, odaqtastarymyzǵa kleptokrattar men olıgarhtardy panalamaıtynymyzdy kórsete alamyz. Eger úkimet osy eki maıdanda taǵy da sátsizdikke ushyrasa, Qazaqstannan kelgen qylmystyq kleptokrattar sııaqty adamdar tek qýanady ári úlken aqshany ońaı jasaýdy jalǵastyra beredi, – dep qorytyndylady Margaret Hedj.

Materıal KazTAG saıtynan aýdaryldy