• USD 468.56

  • EUR 497.56

  • RUB 7.3

  • CNY 67.18

29 Naýryz, 17:30:51
Almaty
+35°
1961 jyly Berlınde bir túnde ómir ózgerdi. 1961 jyly 13 tamyzda Berlın qabyrǵasy soǵyldy. Bir túnde berlındikter ǵana emes, búkil nemis halqy eki bólindi. Myńdaǵan, mıllıondaǵan otbasy eki jaqta qaldy. Berlın qabyrǵasy nemis otbasylaryn 28 jyl bólip turdy.
 
Batys Berlın turǵyndary balalaryn Shyǵys jaǵynda turatyn ata-ájesine kórsetýde, 9 mamyr, 1961 jyl.
 (Batys Berlın turǵyndary balalaryn qalanyń shyǵys jaǵynda turatyn ata-ájesine kórsetýde, 9 mamyr, 1961 jyl. )
 
Bir túnde kósheler, metro jelileri, avtobýstar, tramvaılar, kanaldar men ózender bólindi. Otbasy músheleri, dostar, ǵashyqtar, synyptastar, jumystaǵy áriptester jáne basqalar tań atqanda eki jaqta qalǵanyn bildi. Keıbir jaǵdaılarda shekaranyń arǵy jaǵyndaǵy ata-ájelerine qonaqqa barǵan balalar kenetten ata-anasynan aıyrylyp qalǵan.
 
Berlın qabyrǵasy kommýnıstik Keńes odaǵy men demokratııalyq batys elderiniń arasyndaǵy qyrǵı-qabaq soǵys pen temir shekaranyń sımvoly boldy.
 
1989 jyly 9 qarashada Berlın qabyrǵasy qulaǵan kezde ony búkil álem atap ótti.
 
Batys Berlındikter 1989 jyly 11 qarashanyń basynda Berlın qabyrǵasynda jınalyp, qabyrǵany buzyp jatyr
 (Batys berlındikter 1989 jyly 11 qarashada Berlın qabyrǵasynyń aldyna jınaldy. Shyǵys Germanııa shekarashylary Potsdamer alańynyń janyndaǵy qabyrǵany bólip jatqanda arǵy jaǵynan batys nemisterin kórdi.)
 
Adamzat tarıhy úshin sabaq bolatyn Berlın qabyrǵasynyń tarıhy qalaı boldy?
 
Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń sońynda odaqtas derjavalar Germanııany jeńgen soń, olar nemis elin tórt aımaqqa bóldi. Potsdam konferensııasynda kelisilgendeı, Germanııany AQSh, Ulybrıtanııa, Fransııa jáne Keńes Odaǵy bólip alyp basqardy. 
 
Germanııanyń astanasy Berlınde de solaı boldy.
 
Alaıda, Keńes Odaǵy men basqa úsh odaqtas derjava (AQSh, Ulybrıtanııa, Fransııa) arasyndaǵy qarym-qatynas tez arada ýshyǵyp ketti.
 
Aradaǵy qatynas shıelenisken soń 1949 jyly resmı Batys Germanııa jáne Shyǵys Germanııa qurylady da, nemisterdi resmı ekige bólý prosessi bastalady.
 
Degenmen, soǵystan keıingi qysqa merzim ishinde Batys Germanııa men Shyǵys Germanııanyń ómir súrý jaǵdaılary múlde basqasha boldy.
 
Batys Germanııa AQSh, Ulybrıtanııa, Fransııanyń kómegimen jáne qoldaýymen kapıtalıstik qoǵam qurdy. Batys Germanııada ekonomıkanyń tez óskeni sonsha, ol "ekonomıkalyq ǵajaıyp" degen atqa ıe boldy. Batys Germanııada turatyn adamdar jaqsy ómir súre aldy, gadjetter men turmystyq tehnıka satyp aldy jáne qalaǵansha saıahattady.
 
Shyǵys Germanııada múlde kerisinshe boldy. Keńes Odaǵy Shyǵys nemisterdi soǵystan túsken olja retinde qarastyrdy. Olar Shyǵys Germanııadan zaýyt jabdyqtary men basqa da qundy zattardy urlap, Keńes Odaǵyna jóneltti.
 
Shyǵys Germanııa Keńes Odaǵynyń tikeleı yqpalynda boldy, kommýnıstik qoǵam ornady. Shyǵys Germanııanyń ekonomıkasy artta qalyp, halyqtyń jeke bas bostandyǵy qatty shekteldi.
 
1950 jyldardyń aıaǵynda Shyǵys Berlınde turatyn kóptegen adamdar repressııalyq ómir jaǵdaıyna shydamaı, Batys Berlınge qashyp óte bastady. Sol kezderde júz myńdaǵan adam shekaradan qashyp ótti.
 
Batys Germanııaǵa tabysty qashyp ótken bosqyndar aldymen qoımalarǵa ornalastyryldy, sodan keıin Batys Germanııaǵa qabyldanyp otyrdy. Qashyp ketkenderdiń kóbi jas, bilikti mamandar. 1960 jyldardyń basynda Shyǵys Germanııa jumys kúshin de, halqyn da tez joǵaltty. 
 
1949 jáne 1961 jyldar aralyǵynda Shyǵys Germanııadan 2,7 mıllıonǵa jýyq adam qashyp ótken. Bul búkil Shyǵys Germanııa halqynyń shamamen 20% qurady. Olardyń deni kásibı mamandar, ınjenerler, tehnıkter, dárigerler, muǵalimder, zańgerler jáne bilikti jumysshylar boldy. Úkimet bul jappaı kóshýdi toqtatýǵa tyrysty. Shyǵys nemister Batys Berlınge kete bergen soń, Keńes Odaǵynyń qoldaýymen Batys Berlındi basyp alýǵa birneshe áreket jasaldy.
 
Osy máselege baılanysty Keńes Odaǵy tipti AQSh-qa ıadrolyq qarýdy qoldanatynyn aıtyp ses kórsetti. Amerıka Qurama Shtattary men basqa da Batys elderi Batys Berlındi qorǵaýdy mindet dep sheshti. Berlınde Keńes odaǵy men Batys elderdiń tankteri úsh kún boıy betpe-bet turdy. Úshinshi dúnıejúzilik soǵys qaýpi týdy.
 
Nemister batysqa qasha bergen soń, óz azamattaryn saqtap qalýǵa tyrysqan Shyǵys Germanııa birdeńe isteý kerek ekenin bildi. 1961 jyldyń kelesi eki aıynda 20 000-ǵa jýyq adam Batysqa qashty.
 
Shyǵys pen Batys Berlınniń shekarasyn qataıtý úshin birdeńe bolýy múmkin degen qaýeset nemister arasynda tarady. Berlın qabyrǵasynyń jyldamdyǵyn da, absolıýttiligin de eshkim kútken joq. 1961 jyly 12 tamyzdan 13 tamyzǵa qaraǵan túni tún ortasynda Shyǵys Berlınde soldattar men qurylysshylar mingen júk kólikteri gúrildep qalada kóbeıe tústi.
 
Berlındikter uıyqtap jatqanda, olar Batys Berlınge kiretin kóshelerdi buza bastady. Olar Shyǵys pen Batys Berlınniń shekarasyna beton tirekterdi ornatý úshin shuńqyrlar qazyp, tikenek symdardy bekitti. Shyǵys pen Batys Berlın arasyndaǵy telefon symdary da úzilip, temirjol jelileri jabyldy.
 
Berlındikter tańerteń oıanǵanda shoshyp ketti. Bir kezderi ashyq shekara endi múlde jabyq. Endi shyǵys berlındikter opera, spektakl, fýtbol oıyndary nemese kez kelgen basqa is-sharalar úshin shekaradan óte almaıdy.
 
60 000-ǵa jýyq jolaýshy budan bylaı Batys Berlınge jaqsy jalaqy alatyn jumysqa bara almaıdy. Endi jaqyndarymen kezdesý úshin otbasylar, dostar men ǵashyqtar shekaradan óte almaıdy. 12 tamyzǵa qaraǵan túni shekaranyń qaı jaǵynda qonýǵa barsa, olar ondaǵan jyldar boıy sol jaqta qalyp qoıdy.
 
Berlın qabyrǵasynyń jalpy uzyndyǵy 155 shaqyrym boldy. Qabyrǵanyń 28 jyldyq tarıhynda tórt negizgi ózgeris boldy. Ol beton tirekteri bar tikendi sym qorshaýdan bastaldy.
 
Birneshe kúnnen keıin ıaǵnı 15 tamyzda berik, sym qorshaýlar turaqty qurylymǵa aýystyryldy: beton bloktardan jasalǵan jáne tikendi symmen jabyldy.
 
Qabyrǵa 1965 jyly úshinshi ret beriktele tústi. Ol bolat arqalyqtarmen bekitilgen beton qabyrǵadan turdy. 1975 jyldan 1980 jylǵa deıin salynǵan Berlın qabyrǵasynyń tórtinshi nusqasy eń kúrdeli boldy. Adam ǵana emes, ushqan qus, júgirgen ań ótýge de tyıym salyndy.
 
Shekarada ıtterin ertken soldattar júrdi. Shyǵys nemister sonymen qatar kólikke qarsy transheıalardy, elektr qorshaýlaryn, úlken jaryq júıelerin, 302 baqylaý munarasyn, 20 býnkerdi, tipti mınalanǵan alańdardy ornatty.
 
Shyǵys Germanııa úkimetiniń propagandasy jyldar boıy "Shyǵys Germanııa halqy qabyrǵany qýana qarsy aldy" dep aıtatyn edi.
 
Berlın qabyrǵasy salynǵan soń da Shyǵys Germanııadan Batys Germanııaǵa qashatyndar toqtamady. Arqanmen asyp, avtobýspen, kóliktermen soǵyp nemese jerden týnel qazyp ótkender boldy, bıikten qulap ólgender de, Shyǵys Germanııa soldattary jaǵynan atylyp ólgender de óte kóp boldy.
 
Shyǵys Germanııa 1960 jyly qashyp ketýge tyrysqan kez kelgen adamdy atyp tastaý týraly buıryq shyǵardy. Birinshi jyldyń ishinde jıyrma toǵyz adam atylǵan. Berlın qabyrǵasy kúsheıip, ulǵaıǵan saıyn qashý áreketteri muqııat josparlandy.
 
Keıbir adamdar Shyǵys Berlındegi ǵımarattardyń jertólelerinen, Berlın qabyrǵasynyń astynan jáne Batys Berlınge týnnel qazdy. Taǵy bir top aýa sharyn jasap, qabyrǵanyń ústinen ushyp ótti.
 
О́kinishke oraı, barlyq qashý áreketteri sátti bolmady. Shyǵys nemis gvardııasynyń baqylaýyndaǵy qabyrǵaǵa jaqyndaǵan kez kelgen adamdy eskertýsiz atýǵa ruqsat etilgendikten, kez kelgen qashý josparlarynda árqashan ólý qaýpi boldy. Berlın qabyrǵasynda shamamen 239 deıin adam qaza tapty dep esepteledi.
 
Sátsiz qashý operasııalarynyń eń qorqynyshty jaǵdaılarynyń biri 1962 jyly 17 tamyzda boldy. Sol kúni tústen keıin 18 jastaǵy eki jigit qabyrǵaǵa qaraı júgirdi. Oǵan birinshi jetken jigit sátti qashyp ótti. О́kinishtisi, Pıter Fehter degen ekinshi nemis jigitiniń áreketi olaı bolmady.
 
Ol qabyrǵaǵa shyqpaq bolǵan kezde shekarashy oq jaýdyrdy. Fehter qabyrǵaǵa órmeleýdi jalǵastyrdy, biraq qabyrǵanyń tóbesine jetkende áli qurydy. Sodan keıin ol qabyrǵanyń Shyǵys Germanııa jaǵyna qulady. Eń aıanyshtysy, Fehter sol jerde qaldy. Shyǵys nemis gvardııasy ony qaıtadan atpady, kómekke de barmady.
 
Fehter bir saǵatqa jýyq azaptana aıqaılady. Ol qansyrap ólgennen keıin shyǵys nemis saqshylary onyń denesin alyp ketti.
 
Fehter Berlın qabyrǵasynda qaza tapqan 50-shi adam jáne bostandyq úshin kúrestiń máńgilik sımvoly boldy.
 
1962 jylǵy 17 tamyz. Batys Germanııaǵa qashpaq bolǵan Pıter Fehterdi shyǵys nemis shekarashylary alyp ketip bara jatyr. Fehter aýrýhanaǵa jetkizilgenge deıin 50 mınýt boıy jerde jatty, ol aýrýhanaǵa jetkennen keıin kóp uzamaı kóz jumdy.
 (1962 jylǵy 17 tamyz. Batys Germanııaǵa qashyp ótpek bolǵanda atylǵan Pıter Fehterdiń denesin shyǵys nemis shekarashylary alyp ketip barady. Fehter aýrýhanaǵa jetkizilgenge deıin 50 mınýt boıy jerde jatty. Ol aýrýhanaǵa jetkizilgennen keıin kóp uzamaı kóz jumdy.)
 
 
Berlın qabyrǵasynyń qulaýy onyń salynýy sııaqty kenetten boldy. 20 ǵasyrdyń sońyna qaraı kommýnıstik Keńes odaǵy álsireı bastady, biraq Shyǵys Germanııa kommýnıstik jetekshileri Shyǵys Germanııaǵa túbegeıli tóńkeris emes, qalypty ózgeris qajet dep sendirdi. Shyǵys Germanııa azamattary kelispedi.
 
Mıhaıl Gorbachev (1985–1991) kezinde kommýnıstik Keńes odaǵy álsiredi. 1988 jáne 1989 jyldary Polshada, Vengrııada jáne Chehoslovakııada kommýnızm quldyraı bastady. Sol kezde Batys Germanııaǵa qashqysy kelgen shyǵys nemister úshin jańa qonys aýdarý oryndary ashyldy.
 
Shyǵys Germanııada kommýnıstik basshy Erıh Honekkerdiń zorlyq-zombylyq saıasattaryna qarsy narazylyqtar boldy. 1989 jyly qazanda Honekker Gorbachevtiń qoldaýynan aıyrylyp, otstavkaǵa ketýge májbúr boldy.
 
Onyń ornyna Egon Krens keldi, ol zorlyq-zombylyq eldiń problemalaryn sheshpeıdi dep bildi. Krens sonymen qatar Shyǵys Germanııadan syrtqa saıahattaý shekteýlerin alyp tastady.
 
Kenetten, 1989 jyly 9 qarashada keshke Shyǵys Germanııa úkimetiniń qyzmetkeri Gıýnter Shabovskıı málimdemede jasady: "Shyǵys Germanııadan Batys Germanııaǵa turaqty qonys aýdarý barlyq shekaralyq baqylaý beketteri arqyly júzege asyrylýy múmkin" dedi ol.
 
"Shekara shynymen ashyldy ma?" dep adamdar eseńgirep qaldy. Shyǵys nemister shekaraǵa jaqyndap, shekarashylardyń adamdardy ótkizip jatqanyn kórdi.
 
1989 jyly 10 qarasha. Berlın qabyrǵasynyń Brandenbýrg qaqpasyna jetken Shyǵys jáne Batys nemisteri
 (Shyǵys jáne Batys berlındikter 1989 jyly 10 qarashada Brandenbýrg qaqpasy janynda bir-birine kómektesip, qoldaryn sozýda.)
 
О́te az ýaqyttyń ishinde Berlın qabyrǵasyna eki jaqtan da qaraqurym halyq jınaldy.
 
Keıbireýler Berlın qabyrǵasyn balǵamen jáne qashaýmen qırata bastady.
 
Berlın qabyrǵasynyń boıynda adamdar qushaqtasyp, súıisip, án aıtyp, qýanyp, jylap jatty, jappaı mereke boldy.
 
Berlın qabyrǵasy qulaǵannan keıin Shyǵys jáne Batys Germanııa 1990 jyly 3 qazanda birtutas nemis memleketine qaıta biriktirildi.
 
1989 jyly 10 qarasha. Shyǵys jáne Batys berlındikter Shyǵys Berlın aýmaǵyndaǵy baqylaý stansııasynyń aldyndaǵy merekeledi
 (1989 jyly 10 qarasha. Shyǵys jáne Batys berlındikter Shyǵys Berlın aýmaǵyndaǵy baqylaý stansııasynyń aldynda merekeledi)
 
"Qamshy" silteıdi

Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.

Pikir qaldyrý

pikir