"Bul – Nobel komıtetiniń jýrnalısterge jibergen messedji". Laýreat 1936 jyly da Nobeldi jýrnalıst alǵanyn aıtty

Fılıppındik jýrnalıst, "Rappler" aqparat saıtynyń bas dırektory Marııa Ressa jaqynda Nobel syılyǵynyń laýreaty bolyp, álemdik bedeldi syılyqty alǵan 18-shi áıel jáne fılıppındik alǵashqy adam boldy.

Nobel komıteti baspasóz erkindigi men sóz bostandyǵyna qosqan úlesi úshin Ressa men reseılik jýrnalıst Dmıtrıı Mýratovke Nobel beıbitshilik syılyǵyn bergen.

Ressa óz elindegi jáne álemniń basqa jerlerindegi jaǵdaı týraly aıtyp, Germanııanyń jetekshi DW basylymyna suhbat bergen. Qamshy tilshisi suhbatty aýdaryp nazarlaryńyzǵa usynady.

Kúlimsirep turyp qorqytýǵa qarsy turý

– Faktiler – kez kelgen demokratııanyń negizi. Sóz bostandyǵy, baspasóz erkindigi – bul óz oıyńdy jazadan qoryqpaı aıta bilý, – deıdi ol.

Fılıppın prezıdenti Rodrıgo Dýterteni synǵa alǵan Ressa talaı ret qorqytý men qoqan-loqqyǵa tap boldy. Fılıppın prezıdentiniń baspasóz hatshysy Garrı Roke Nobel syılyǵy "Dýterte ákimshiliginiń betine tıgen shapalaq emes, óıtkeni Fılıppınde eshkimge senzýra jasalmaǵan" dep málimdegen. Al laýreat Ressa oǵan tek kúledi.

– Bylaısha túsindirýge ruqsat etińiz. Bilesiz be, Fılıppındegi eń iri habar taratýshy qazir jabylǵan. Ol 1972 jyly áskerı jaǵdaı jarııalanǵan kezde jabyldy. Osy ákimshilik kezinde keminde 19 jýrnalıst óltirildi. 23 jastaǵy jýrnalıst bir jyl boıy túrmede otyr. Siz bilesiz be, árıne, men eki jylǵa jetpeıtin ýaqyt ishinde qamaýǵa alý týraly 10 sanksııa aldym. Sondyqtan keıde tek kúlimsireý kerek, – deıdi Ressa.

Iri tehnologııalyq kompanııalar – demokratııaǵa eń úlken qaýip tóndirýde

Ol qazirgi ýaqytta demokratııaǵa eń úlken qaýip tehnologııalyq kompanııalardan keletinin aıtty. Ressa qazirgi kezde jýrnalısterdiń rólin iri tehkompanııalar tartyp alǵanyn, biraq ol kompanııalar naǵyz jýrnalıstik erejelerge sáıkes kelmeıtinin jetkizdi.

– Meniń oıymsha, jahandyq demokratııanyń keri ketýi, shyndyqtyń búrkemelenýi tehkompanııalardyń sebebinen boldy. Olar BAQ-tyń rólin tartyp aldy, bizdiń jumysty tartyp aldy. Olar bılikti qoldaryna aldy, biraq olar jaýapkershilikten bas tartty, – deıdi Nobel syılyǵynyń laýreaty.

Jýrnalıst "áleýmettik jeli dáýirinde siz aqparattyń shynaıy nemese ádeıi jasalǵan ótirik ekenin ajyrata almaısyz" dep atap ótti.

Facebook faktilerge qarsy

– Meniń oıymsha, máseleniń máni – barlyq áleýmettik medıa platformalary ótirik pen faktilerge birkelki qaraýynda, – deıdi Ressa.

– Zertteýler qazir áleýmettik jelilerde kek pen jekkórýshilik tez taralatynyn kórsetti. Sonymen qatar, álemdegi eń úlken habar taratý platformasy faktilerge jáne jýrnalıstıkaǵa qarsy, – degen Ressa Facebook kompanııasyn mysalǵa keltirdi. Onyń aıtýynsha, Facebook-tyń keıibir durys emes sheshimderinen keıin propagandaǵa jáne feık aqparattarǵa jıi jol berilgen. 

Sonymen qatar, Ressa Oksford ýnıversıtetiniń propagandalardy esepteý týraly zertteýlerin alǵa tartty.

Keıbir saıasatkerler áleýmettik medıa platformalaryn qoldanyp, dızınformasııa taratyp, tarıhty qaıta jazǵysy keledi

Jýrnalıst Fılıppındegi saılaý týraly aıta otyryp, "Bul faktiler úshin kúres bolady jáne biz faktilerdiń jeńetinine kóz jetkizýimiz kerek" dedi. Facebook, Twitter sııaqty álemdik iri tehkompanııalar dızınformasııalarǵa  qorshaýlar ornatyp, faktilerge basymdyq berýi kerek ekenin málimdedi.

"Eger biz faktilerdi joǵaltsaq, demokratııany joǵaltýymyz múmkin" 

Jýrnalısterge berilgen Nobel syılyǵynyń messedji týraly Ressa sońǵy ret 1936 jyly da Nobeldi jýrnalıst alǵanyn eske aldy. Alaıda ol kezde jýrnalıst Karl fon Ossıskıı nasıstik konslagerde bolǵanyn, onyń syılyqty qabyldaýyna ruhsat etilmegenin atap ótti. "Meniń oıymsha, bul Nobel komıtetiniń bizge taǵy da bergen messedji. Eger biz faktilerdi joǵaltsaq, demokratııany joǵaltyp alamyz" deıdi jýrnalıst.

Aıta keteıik, jaqynda Fılıppındik jýrnalıst Marııa Ressa men reseılik jýrnalıst Dmıtrıı Mýratovke Nobel syılyǵy berilgen. Olar bul syılyqqa Fılıppın men Reseıde sóz bostandyǵyn qorǵaý jolynda batyl kúreskeni úshin laıyq dep tanylǵan.

Dmıtrıı Mýratov Nobel beıbitshilik syılyǵyn qyzmet barysynda qaza tapqan reseılik jýrnalısterge arnaıtynyn aıtqan. Reseı bıligi ony Nobel syılyǵynyń syıaqysy úshin "shetel agenti" dep aıyptaýy múmkin ekeni habarlanǵan. Al, fılıppındik Ressa shyn jýrnalıst bolý qaýipti ekenin málimdegen.