Qytaı konslagerlerinde keminde 200 myń qazaq qamaýda – Sheteldik zertteýshiler

Sheteldik mamandardyń esepteýinshe, Qytaıdaǵy "Qaıta tárbıeleý ortalyǵy" dep atalatyn konslagerlerde Shyńjańdaǵy qazaq jáne uıǵyr sııaqty azshylyq ulttardyń kemi 10%-y qamalǵan. Al, resmı statıstıka Qytaıda 2 mıllııon qazaq bar ekenin kórsetedi. Osy esep boıynsha qazir Qytaıda keminde 200 myń etnıkalyq qazaq konslagerlerde qamalǵan.  

"Saıası táýekelder" (Journal of Political Risk) jýrnalynyń 2019 jylǵy zertteý maqalasyna sáıkes, Qytaıdaǵy qaıta tárbıeleý lagerlerinde qamalǵan adamdar sany 1,5 mln. Sol jyldyń qarasha aıynda Shyńjańdaǵy lagerler sany 1000-nan asqany mólsherlengen. 

2019 jyldyń qarasha aıynda zertteýshi Djordj Frıdman Shyńjańdaǵy 10 turǵynnyń bireýi qaıta tárbıeleý lagerlerinde ustalady dep eseptese, Kembrıdj professory (PhD) Adrıan Zenstyń zertteýi boıynsha, lagerlerde jergilikti turǵyndardyń keminde 10 paıyzy qamalǵan.  

Birikken Ulttar Uıymyna (BUU) múshe keıbir memleketter Birikken Ulttar Uıymynyń Adam quqyqtary jónindegi keńesine Qytaıdyń Shyńjańdaǵy saıasatyn aıyptaıtyn málimdemeler shyǵarǵan.

Amerıka Qurama Shtattary 2021 jyly 19 qańtarda Shyńjańdaǵy adam quqyqtarynyń buzylýyn "genosıd" dep jarııalaǵan birinshi el boldy. Kanada, Gollandııa, Ulybrıtanııa sııaqty birneshe eldiń parlamenti Qytaıdyń Shyńjańdaǵy áreketin "genosıd" dep tanyǵanyn jarııalady. Jańa Zelandııa, Belgııa, jáne Chehııa sııaqty basqa parlamentter Qytaı úkimetiniń Shyńjańdaǵy qazaq, uıǵyr sııaqty azshylyq qaýymǵa jasaǵan saıasatyn "adam quqyqtaryn qatań buzý" nemese "adamzatqa qarsy qylmys" dep aıyptaıdy.