G7 sammıtinde Baıden mıssııasy oryndaldy, Pýtın ony túsinbedi de

Sonymen... AQSh prezıdenti Djo Baıdenniń birneshe kúnge sozylǵan Eýropaǵa týrnesi aıaqtaldy. Prezıdent bolyp saılanǵaly birinshi ret uzap shyǵyp, uzaq is-saparda boldy. Bul taqyrypqa álemdik jýrnalıster tarapynan az maqala jazylǵan joq. Onyń bárin qarap shyǵý múmkin de emes, degenmen de osy qalaı degen birtalaı materıaldardy qarap shyqtym. Endi ózimshe qandaı qorytyndyǵa kelgenimdi aıtyp kóreıin.

Eń aldymen 14 maýsym kúni Ulybrıtanııada G7 kezdesýi alǵash ret pandemııadan keıin offlaın jaǵdaıynda ótti. Qupııa jaǵdaıda ne dep keliskenderin kim bilsin, biraq ózderi jarııalaǵan kommýnıýkede olar negizinen Qytaı ekspansııasyna qarsy qandaı shara jasaý kerektigin áńgime qylǵan sııaqty. Eń aldymen Qytaı oılap tapqan "bir beldeý – bir jol" baǵdarlamasyna alternatıvalyq jobalar iske qosylýy múmkin. Nege? О́ıtkeni Qytaıdyń túpki maqsaty – sol elderde demokratııany damytý, álsiz memleketterge kómektesý emes, óz ınvestısııasy men hýasıaolaryn (Qytaı mıgranttary – red.) tyqpalap, óz jolyndaǵy kezdesken kez-kelgen eldi burynǵydan beter kiriptarlyqqa túsirý bolǵan sııaqty. Sony sezip qalǵan G7 elderi buǵan qarsy turý mehanızmderin iske qospaqshy sııaqty degen oıǵa keldim. Bul — Qazaqstan úshin jaman bolmas edi.

Kelesi kúni NATO Sammıti ótti. Onda RF-nyń Ýkraınaǵa qarsy agressııasy, Ýkraınany NATO-ǵa múshelikke qabyldaý basty taqyryptardyń biri boldy. Ýkraınaǵa Grýzııaǵa berilgendeı múshelikke ótý is-qımyl jospary beriletin boldy. Árıne, NATO-ǵa múshe bolýy úshin belgili bir daıyndyqtar, reformalar kerek, oǵan ýaqyt kerek. Burynǵy sovettik standarttardan ketip natolyq standarttarǵa ótýi kerek. Ýkraına armııasy menińshe oǵan 90% daıyn. Endigisi ýkraındyqtardyń óz qolynda.

16 maýsym kúni Baıdenniń Pýtınmen kezdesýi ótti. Buǵan da árkim óz shama-sharqynsha kommentarıı berip jatyr. Orys úgit-nasıhatymen ábden ýlanǵandar maǵan kim jeńse de báribir, men neıtral kózqarastamyn, faktini ǵana aıtamyn dep alyp, Pýtındi maqtap álek. 

Amerıkalyq saıasatker Iýrıı Rashkın aıtqandaı, bul jerde eki túrli órkenıet dıalogqa kelgen-symaq boldy. Durysynda demokratııalyq órkenıet dıktatorlyq órkenıetpen kezdesip, olardyń kózqarasy jalpy múldem basqa ekendigine kózderi jetip, degenmen de sońǵy ret sóılesip kórýdi, sońǵy ret eskertýdi uıǵarǵan sııaqty. Buǵan alty aı ýaqyt bólindi. Iаǵnı jyl aıaǵyna sheıin ózgeris bolmasa, burynǵysha kıbershabýyldar jalǵasa berse, nemese basqalardyń ishki isterine aralasý toqtatylmasa, onda óz obaly ózine-daǵy, kimnen kóredi? О́z ádisterin ózderine qarsy qoldanyp gıbrıdtik soǵysty bastap ketpeı dıalogqa kelý, taǵy da bir ret eskertip aldynan ótý – demokratııalyq órkenıet tarapynan jigittik. Endi sony Reseı tarapy túsinse ıgi.

Ol jóninde biraz ym-ıshara da jasaldy. Baıden óziniń mamasy ózin qalaı tárbıelegenin, bir ret, eki ret eskertetinin, oǵan da túsinbese jazalaıtynyn aıtyp ótti. Oǵan túsinbegen (nemese jorta túsingisi kelmegen) Pýtın mamasy týraly aıtty dep, ózinshe mysqyldap ketti ketti. Nemese mysaly Kalıfornııadaǵy bir belgisiz haker Gazpromǵa kıbershabýyl jasap, para talap etse qaıter edińiz dedi. Pýtın ony da túsinbedi. Kalıfornııa emes, álemniń kez kelgen túkpirinen "belgisiz" hakerler shyndap qolǵa alsa RF-nyń búkil kompıýterlik júıesi AQSh-tyń qolynda turǵandyǵyn, alty sekýndta byt-shyty shyǵatynyn Pýtın túsindi me, joq pa – ony kóre jatarmyz.

Qoryta aıtqanda Baıden Tramptyń ártúrli qıturqylyqpen elder arasyna ot salyp, G7-ge segizinshi qylyp RF-ny shaqyram dep qıǵylyq salyp, taǵy bir Sammıtten ketip qalyp nemese NATO-ny taratam, AQSh odan shyǵady dep, 2019 jyly NATO Sammıtine qatyspaı, elder arasyn búldire bastaǵan saıasatynan 180 gradýsqa keri burylyp, barlyǵyn bitistirip, elder arasyna qaıtadan senimdilik atmosferasyn ornatyp, Pýtın sııaqty dıktatorǵa tas-túıin, birtutas pozısııamen keldi. Keldi de uzaq myljyńdasyp otyrmady. О́z mıssııasyn oryndaǵan ol naqty-naqty ýltımatýmyn qoıdy da eline oraldy. 

Al Baıdenmen kezdeskendi dáreje kórip, sonshama daıyndyqpen kelgen Pýtın ne bolǵanyn túsinbeı de qalǵan sııaqty. AQSh birde-bir pozısııasyn bergen joq, kinálisiń be – jazalanasyń, osy esińde bolsyn! Al endi Tramp sııaqty Máskeýdiń agentteri AQSh jeńildi dep aıqaılaı bersin, olardyń sózin kim tyńdap jatyr? Kún ótken saıyn óziniń satqyndyǵy áshkere bolyp jatyr. Ol sodan uıalǵansıdy, sóıtip óz eline jaýlyq oılaıdy, prezıdentin kemsitýge tyrysady. Biraq... ondaı adamdarda uıat degen sezim bolmaıdy da ǵoı. Uıatsyzdardyń birin ózimiz de kórip otyrǵan joqpyz ba?

Qýanysh Edilhantegi

Sholýshy