Bolashaqty dáldikpen bilip mıllıarder bolǵan adamdardy bilesiz be?

"Bolashaqty boljap", mıllıarder bolǵan jandar týraly bilesiz be? Iá. Ondaı adamdar kóp. Naqtysy, olar qarjy máselelerin aldyn ala basqalardan buryn durys mólsherlep, nátıjesinde mıllıarder bolǵan.

Tómende sondaı adamdardyń biri – Djım Saımons týraly baıandalady.

Djım Saımons – mıllıarder matematık. Ol AQSh ulttyq qaýipsizdigi úshin kod sheshýshi bolyp jumys istegen. Ýnıversıtette professor bolǵan. Keıin ýnıversıtetten ketip, qarjy salasyna kirgen.

Saımons Renessans tehnologııalary korporasııasyn qurýshy. Búgin kózi tiri matematık mıllıarder. Qarjylyq bolashaqty boljaıtyn formýlalarmen jumys istegen, eń sońynda tarıhtaǵy eń tabysty mıllıarderdiń birine aınalǵan.

Ol eń tabysty boljaýshy boldy. Bolashaqty matematıkalyq modeldeýler arqyly boljap, bilip otyrǵan.

Saımons bolashaqty boljaıtyn matematıkalyq modelderdi jyl saıyn jetildirdi. Ol óziniń zertteýleri jáne modelderi arqyly áıgili.

Saımens formýla, modelderi arqyly 21 mlrd dollar tapqan.

Ol Massachýsets, Brýklınde ómirge keldi. Massachýsets tehnologııalyq ýnıversıtetinde matematıka mamandyǵynda oqydy. Jasynan talantty boldy. Ýnıversıtette birishi kýrsty oqymaı, tike ekinshi kýrsqa túsip ketti. Onyń akademııalyq ómiri de óte tabysty boldy. Saımons matematıkadan PhD ala salyp, professor atandy. Odan keıin qyrǵı-qabaq soǵys kezinde Reseıdiń jasyryn kodtaryn sheshti. Amerıka ulttyq qaýipsizdigi úshin jaqsy eńbek etti.

1976 jyly 37 jasynda matematıkadaǵy eń úzdik syılyqtyń biri "Oswald Velben" syılyǵyn aldy.

Saımons 1978 jyly ýnıversıtettegi professorlyqtan ketti de matematıkalyq qabiletin bolashaqty boljap, aqsha tabýǵa qoldanýdy sheshti. Sóıtip jınǵan, tergen aqshasymen kompanııa qurdy.

Matematıkalyq qabileti arqyly qarjylyq bolashaqty boljap kórmek boldy. Lennı Baým degen áriptesi ekeýi "qarjylyq bolashaqty matematıka boljaýy múmkin" dep senip, matematıkalyq alǵashqy modeldeýin jasady. Ol "Mean Reversion Model" dep ataldy. Osylaısha, bul ádispen biraz paıda tapty. Ol ádisteri dál kelip otyrdy.

Degenmen biraz ýaqyttan keıin básekelester paıda boldy da, ózge kompanııalar óz modellerimen alǵa shyqty. Sodan Saımons olardyń aldyna túsip, kóbirek naqty boljam jasap, tabys tabý úshin, taǵy da myqty matematıkterdi jınaý kerek ekenin bildi.

Sóıtip, ol jańa strategııa taýyp, damytý úshin Djım Aks degen myqty matematıkti komandaǵa shaqyrdy. Sodan ol matematık kelip, kompanııanyń damýy úshin aıtarlyqtaı kómek jasady. Olardyń oıynsha,  ómir zańdylyqqa túspeıtin sııaqty. Biraq onyń zańdylyǵy bar. Búgingi ǵylymnyń jetken jetistigimen 100% bolmasa da, bolashaqta ne bolatynyn jalpy jobasyn mólsherleýge bolady. Al ony yqtımaldyq arqyly matematıkaǵa salyp jibergende kóp nárseniń sulbasy kórinedi.

Osylaısha, jańa kelgen matematık mashınalyq oqytýdyń (Machine learning) alǵashqy jobasyn usynady. Búgin mashınalyq oqytý ádettegi is bolǵanymen ol kezde eń jańa tehnologııa edi. Iаǵnı buryn qalaı boldy, keıin sony mólshermen qaıtalap beredi. Sodan keıin bul kompanııa óz zamanynyń aldyna túsip ketti. Mıllıondap boljamdary durys keldi, ony "Kernel metod" dep atady. Jaı adamnyń kózine, boljaýyna kórinbeıtin mólsherli zańdylyqty kórsetetin edi. Sodan olardyń tabysy mıllıondap artty. Sosyn Saımons maksımaldy paıda tabý úshin qarjysy barlardy jınap "Medallian qory" degendi qurdy. Qarjy jetkilikti bolǵan soń, bolashaqty eń jaqsy dáldikpen bilý úshin talanttardy jınaýǵa aqsha saldy. Sóıtip 20% naqty  paıda tabatyn turaqtylyqqa jetti.

Saımons ony da qanaǵat etpedi. Tipti de keremet nátıjege jetý úshin taǵy bir myqty matematık Elvın Berlekampti aqysyn tólep komandaǵa shaqyrdy.

Elvın Berlekamp kelip, qysqa merzimdi strategııa úshin myqty jumys istedi. Ol "The Kelly Criterion" degen metodty qoldandy. Ol kazıno erejesine jaqyn boldy. Mysaly kazınoda 10 ret aqsha utyp alýyń múmkin. Biraq jalpy oıynda kazıno utady. Kazıno mıllıondap aqsha jasaıdy. Ol 100%. Bir adamnyń 10 ret utqany kazınony bankrot etpeıdi. Jalpy mólshermen Elvın sol qaǵıdany negizge alǵan  qysqa merzimdi qajylyq bolashaqtyq boljam úshin model jasady. Bul "ǵylymı bás tigý" dep atalady.

Kompanııa óte úlken esepteý kúshin, ǵylymı zertteýdi sáıkestirip, ony qarjy bolashaǵyn boljaý úshin qoldandy. Olar zańdylyqtardy, ózgeristerdi, aqparattardy zor mólsherde jınap, sol arqyly mólsherlep ǵylymı tujyrym jasap otyrdy.

Saımonstyń ózi "Adamdar ómir retsiz, zańdylyq joq" dep oılaıdy. Biraq eger sende jetkilikti aqparat bolsa, múlde olaı emes. Bul yqtımaldyq. Al yqtımaldyq qaı jerde qansha ekenin mólsherlep bilýge bolady" deıdi.

1989 jyly Saımons múmkindik jaqsy kelgen ýaqytta jeke ózi iske 27 mln dollar qarjy saldy. Qaıtarym men nátıje óte tez jáne tańqalarlyq boldy. Bul burynǵy modeldiń paıda tabý sheginen asyp, ár apta, tipti ár kún saıyn kompanııa baıyp otyrdy.

Aqyry Saımons qaryshtap damyp, mıllıarder boldy. Iаhta aldy, búkil qyzmetkerlerdi ıahtada qonaq qyldy. Ol qanaǵattanbady. Kompanııany qalaı menshikti kapıtalǵa aınaldyrsam dep basy qatty. Sodan keıin ataqty aqparattyq kompanııa IBM-degi eki mamandy shaqyryp, olarǵa jetkilikti aqy tólep, sheshimin jasap berýdi surady. Olar kóp eńbek etip, keıin sheshimin taýyp berdi. Kompanııa sóıtip kelesi deńgeıge jetip, mıllıardtyq kompanııaǵa shekteýsiz damydy. 

Saımons 2010 jyly eń tabysty qarjylyq bolashaqty boljaýshy matematık mıllıarder retinde zeınetke shyqty.