Jaratylystyq dúnıeniń tylsymy. Tús kórý arqyly tabylǵan ǵylym jańalyqtary

Búginde adamzat ǵylymnyń joǵary deńgeıde damýynyń arqasynda kóptegen jetistikterge qol jetkizgenine qaramastan, qazirge deıin ashylmaǵan dúnıeniń tylsym syrlary jeterlik.

Nıý-Meksıka ýnıversıtetiniń zertteýshisi adam mıy tynyshtalǵanda belgisiz tolqyndar paıda bolatynyn baıqaǵan. Ony "adam mıynan tys ǵaryshtan, álemnen kelgen belgisiz sıgnal bolýy múmkin" deıdi keıbir zertteýshiler. Eger solaı bolsa, genııler men talanttarǵa túsinde kelgen formýla, ǵylymı jetistikter, kúrdeli sheshimder basqa álemnen kelgen be? Siz qalaı oılaısyz? Tómende ǵalymdardyń túsi arqyly qalaı ǵylymı kúrdeli problemalardy sheshken tylsym oqıǵalary qysqasha berildi: 

О́tken ǵasyrdyń basynda úndiniń tylsym matematıgi ómir súrdi. Aty Shrınıvasa Ramanýdjan. Ol týraly fılm de túsirilgen. Ol matematıkadan resmı bilim almaǵan, biraq matematıka tarıhyndaǵy eń kúrdeli formýlany jasaǵan. Onyń eńbekteri akademııalyq mamandardy tańǵaldyrǵan, tipti sol kezdegi Kembrıdj ýnıversıtetiniń eń myqty mamandary tańdanysyn jasyra almaǵan. Eń qyzyǵy, teoremalar Ramanýdjannyń túsine kirý arqyly dúnıege kelgen. Ol "úndi qudaıy maǵan túsimde osy teoremany jiberdi" deıdi.

Al ol oılap tapqan formýla qazirgi fızıkadaǵy Albert Eınshteınniń salystyrmalyq teorııasy úshin jáne kvanttyq fızıka úshin qoldanylatyn eń joǵary deńgeıdegi formýla.

Endeshe, eshqandaı matematıkalyq bilimi joq adam sondaı akademııalyq jetistikti qalaı túsinde kóre alady?

Ataqty fızık Albert Eınshteın de salystyrmalyq teorııany túsinde kórgenin aıtqan.

Orys hımıgi Dmıtırı Mendeleev "Men túsimde barlyq elementter óz ornyna túsken kesteni kórdim. Oıanǵan kezde men ony birden qaǵazǵa túsirdim" degen.

Áıgili hımık Avgýst Kekýle benzol molekýlasynyń qurylysyn uzaq ýaqyt taba almaı, túsinde kórip sheshken.

 

Shrınıvasa Ramanýjan matematıkany resmı oqymaǵan. Ol 32 jasynda qaıtys boldy. Ol qysqa ómirinde taza matematıkada 4000-ǵa jýyq dálel, sáıkestilik, boljam men teńdeý jasady.

Onyń ellıptıkalyq fýnksııalar jáne sandar teorııasy sııaqty salalardaǵy ıdeıalary men boljamdarynyń barlyǵy derlik durys bolǵan. Ol óz zamanynan ozyp, matematıkterdiń búgingi kúngi zertteýlerin shabyttandyrdy jáne baǵyttady.

Ramanýjanmen birge jumys istegen Kembrıdj ýnıversıtetiniń matematıgi Godfrı H.Hardı matematıkterdi 0-den 100-ge deıingi shkala boıynsha taza talant negizinde baǵalaǵanda, ol ózin 25-ke, Djeı Lıtlvýd 30, Devıd Hılbert 80, al Shrınıvasa Ramanýjan 100 balǵa laıyq degen.

Ramanýdjan úndi qudaıy Namagırıdiń túsinde paıda bolatynyn, oǵan matematıkalyq dálelderdi kórsetip, ony oıanǵan kezde jazyp alatynyn aıtqan. 

Benzol molekýlasy qurylymynyń ashylýy jaıynda 

Avgýst Kekýle benzoldaǵy atomdardyń qalaı ornalasatyny týraly oılandy.

Bul óte qıyn másele boldy, óıtkeni kómirtek pen sýtek atomdarynyń araqatynasy basqa kómirsýtekter qosylystarynda kezdespedi.

1865 jylǵy bir sýyq tún ol óz bólmesinde sol problemany sheshpek boldy.

Sheshimdi taba almaǵan ol oryndyǵymen otqa qaraı burylyp, uıyqtap qaldy.

Sol kezde ol tús kórdi. Túsinde atomdar bıleı bastady. Birtindep atomdar jylan tárizdi beınege endi. Sodan keıin jylan aınalyp, óz quıryǵyn tistedi.

Kekýle oıanǵan kezde, túsiniń oǵan ne aıtyp turǵanyn túsindi.

Sóıtip Benzol molekýlalary kómirtek atomdarynyń saqınalyq qurylysyn tapty.

Bizdiń mı júıke sıgnaldardy hımııalyq jolmen beretindiginiń dálelin de ǵalym Otto Levı túsi arqyly tapqan jáne sol úshin Nobel syılyǵyn alǵan.

1903 jyly Otto Levı júıke sıgnaldary hımııalyq nusqaýlar arqyly beriledi degen oıǵa keldi. Ol óziniń jańa ıdeıasyn qalaı dáleldeı alatynyn bile almady.

1920 jyly Levı problema týraly tús kórdi. Túnde ol tolqyp oıanyp, túsindegi kórgenine tań qaldy jáne tez-tez shımaı etip jaza saldy.

Tańerteń ol túsin esine túsire almady, túngi jazbalaryn da oqı almady!

Kelesi túni ol problema týraly taǵy da tús kórdi. Al kórgen túsi óziniń ıdeıasyn dáleldeý úshin qoldana alatyn eksperıment týraly boldy jáne bul joly ol ony esine ala aldy.

Ol óziniń túsine negizdelgen zertteýler júrgizip, 1921 jyly eńbegin jaryqqa shyǵardy, sınapstar arqyly sıgnal berý ol kútkendeı shynymen de hımııalyq ekenin anyqtady.

Nevrologııa ǵylymynyń atasy dep atalatyn adamnyń boıynda beısanalyq oılardyń paıda bolýy úshin 17 jyl qajet boldy. Iá, 17 jyl boıy zerttep, tappaǵan sheshimdi bir túngi túsinde tapty.

1936 jyly ǵalymnyń túsinde sheshimi tabylǵan jumysy úshin medısına boıynsha Nobel syılyǵy berildi.