Bıyl 2008 jylǵy daǵdarystan da aýyr qarjylyq apat kele jatyr – Qarjylyq sarapshylar

Kóptegen ekonomıkalyq sarapshylar men mamandar 2021 jyly iri qarjylyq daǵdarys bastalatynyn jáne onyń birneshe jylǵa sozylatynyn aıtady. Olardyń pikirinshe, bul jolǵy qarjylyq apat 2008 jylǵy daǵdarystan da surapyl bolýy yqtımal. 

"Naryq quldyraıdy, eger men qatelessem, jumystan ketemin!" deıdi Qarjy sarapshysy Garrı Dent.

Garrı Dent 1989 jylǵy Japonııadaǵy ekonomıkalyq quldyraýdy dál boljaǵan jáne odan keıin AQSh pen Eýropa ekonomıkasynyń kúsh alatynyn da aldyn-ala bilgen qarjy sarapshysy.

Garrı Dent aksııalar naryǵynyń 40% quldyraıtynyn, tipti turǵyn úı jáne qor naryǵynyń 75-80 paıyz kólemindegi apaty maýsymda bastalatynyn aıtady.

2008 jylǵy qarjylyq daǵdarysty aldyn-ala bilip, eskertý jasaǵan jáne sol kezdegi daǵdarysta júzdegen mln tabys tapqan Maıkl Berrı aldaǵy naryqtaǵy quldyraý týraly dabyl qaǵady.

Dúnıendegi eń iri qarjylyq kompanııa "Berkshire Hathaway"-dyń vıse-prezıdenti, álemdegi eń tabysty ınvestorlardyń biri Charlı Mýnger qazirgi qarjylyq jaǵdaı týraly "bul jarylatyn kópirshiktiń belgisi" deıdi.

Bostondaǵy GMO-nyń negizin qalaýshy jáne bas ınvestısııalyq strateg Djeremı Grantem "aksııalar men baǵalaýlar epıkalyq kópirshikke aınaldy,  ekonomıka 1929 jáne 2000 jyldardaǵy apattarmen qaraılas kúıreýge ushyraıdy" dep sanaıdy.

Mıllıarder ınvestor, álemdegi eń iri hedj-qor "Bridgewater Associates"-tiń negizin qalaýshy Reı Dalıo alda quldyraý bolatynyn aıtty jáne ony 1929 jylǵy daǵdaryspen salystyrdy.

Tómende sarapshylardyń nelikten 2021 jyly qarjylyq daǵdarys bolatynyn boljaý sebebi qysqasha berildi.

Sarapshy Maıkl Berrı Twitter paraqshasynda qarjylyq quldyraý týraly birneshe ret eskertý jarııalady.

Maıkl Berrı 2008 jyly turǵyn úı naryǵy quldyraıtynyn aldyn ala bilip, sol arqyly júzdegen mln dollar tabys tapty. 13 jyl ótken soń ol taǵy da eskertý jiberip jatyr. Ol ındeksti ınvestısııalaý, aksııalar toptamasy jáne bos aqsha qor naryǵynda baǵa turǵysynan ósýge ákep soǵady dep oılaıdy jáne bul turaqsyzdyq bolýy múmkin dep eskertedi.

“Spekýlıatıvti qor, kópirshikter, saıyp kelgende, bás tikkender tym kóp qaryzdar bolyp jatqanyn kórsetedi”, “Naryq pyshaqtyń ushynda tur”, “Adamdar ótken joly meni eskertpedi" deıdi, men aıttym, biraq eshkim tyńdamady. Sondyqtan men bul joly taǵy eskertemin. Dese de, eshkim tyńdamaıdy. Biraq mende eskertken dálelder bolady" dep jazdy ol Twitter paraqshasynda.

Bir qyzyǵy, ol óziniń Twitter-dıspleıin Kassandra degen dinı qyzmetkerge  aınaldyrǵan. Bul grek mıfologııasynda shynaıy paıǵambarlyqqa umtylysy úshin qarǵys alǵan dinı qyzmetker, biraq oǵan eshkim eshqashan senbegen. Berrı ózin osy dinı qyzmetkerdiń qarjylyq nusqasy dep sanaıdy.

Al Djeremı Grantem daǵdarystyń sebebi retinde AQSh federaldyq rezerv júıesiniń paıdasyzdyǵyn túsindirip, saıasat, amerıkalyq kapıtalızm jaǵdaıyn synaıdy.

Reı Dalıo ne úshin 2021 jyly 2008 jylǵy daǵdarystan da aýyr apat keletinin túsindirdi.

Reı Dalıo búgingi ekonomıkaǵa qatysty máselelerdi 2008 jyldan góri kóbirek sebeptermen taldaıdy. Ol álemdegi eń iri ınvestısııalyq hedj-qordyń negizin qalaýshy, 150 mıllıard dollardan astam aktıvteri bar. Reı Dalıo  qazirgi naryqtaǵy kóptegen kemshilikterdiń týyndaǵanyn málimdedi jáne baılyqtyń alshaqtyǵy týraly aıtty. Baılar men kedeıler arasyndaǵy alshaqtyq kúsheıip keletinin eskertti. "Negizinen 1987 jyldan bastap  ekonomıkanyń nyǵaıa bastaǵanyn baıqadyq! Kóptegen adamdar jumysynan aıyrylyp, kedeılendi, pandemııadan keıin de, eń baı 10 mıllıarder 540 mıllıard dollarlyq dáýletke ıe boldy. Endi bul baılar men kedeılerdiń arasyndaǵy shıelenisti týdyrdy jáne bul júıeni shaıqaltatyn faktorlarynyń biri" deıdi ol.

Sonymen qatar, ol qundylyqtar alshaqtyǵyn tilge tıek etti. О́sip kele jatqan bul aıyrmashylyq adamdardy eki túrge bólgenin aıtady. 

Ol "Memleketterdiń syrtqy qaryzy óte joǵary deńgeıde ulǵaıǵany qaýipti arttyryp jatyr" deıdi.

"Sonymen, memleketter aqsha shyǵarýǵa týra keletin ortalyq bankterge júginip jatyr. Olarda shynymen tańdaý múmkindigi joq. Olar qaryzdy tóleýge májbúr boldy, jumyssyz adamdarǵa tegin aqsha berip, onsyz ómir súre almaıtyn kásipkerlerge nesıe beredi. Ádette, qaryzdy tóleýdiń durys ádisi - kóp óndirý. Siz ózińizdiń bıznesińizdiń kóbirek satqanyn, jańashyl bolǵanyn, kóbirek paıda tapqanyn, salyq tólegenin jáne sol arqyly qaryzdy tólegenin qalaısyz. Tek aqsha basyp shyǵarý arqyly ǵana emes, ol búkil alańdaýshylyqty týdyrady" deıdi ol.