"Qoıyn ata" qoǵamdyq dert pe, álde "Astarly aqıqat" jabylsyn ba?

KTK arnasynan beriletin "Astarly aqıqat" baǵdarlamasy sońǵy kezderi kileń  halyq arasyndaǵy azǵyndyqty "jarnamalaýǵa" kóshkendeı. Besikten beli shyqpaı jatyp, besik terbetken Názakattyń jyryn jeti serııaǵa sozǵany azdaı, endi kelip kelinimen áýeıi bolǵan qaıyn atany kórsetip, qoǵamdy dúr silkindirdi. Búginde osy tóńirekte pikirler ekige jarylýda: biri – "ulttyq qundylyqtarymyzǵa kir keltiretin bul baǵdarlama jabylsyn", "azǵyn áreket jaıly jarııaǵa jar salatyn aqparattar taratylmasyn" deıdi. Al endi biri – "baǵdarlama el ishindegi bar máseleni kóterip otyr" degen pikirde. Qamshy tilshisi osy taqyryp aıasynda jýrnalıst pen psıholog, áleýmettanýshy sekildi mamandardyń pikirin surap kórdi.

Jýrnalıst Arman Sqabyluly mıllıondaǵan jurttyń ishindegi bireýinde ǵana kezdesetin mundaı sumdyq oqıǵalardy halyqqa jarııa etýge bolmaıdy dep dabyl qaǵýda. 

– Mundaı jaǵdaıdy kópshiliktiń aldyna shyǵarmaý kerek. Shynyn aıtqanda, bir ǵana otbasynyń basyndaǵy mundaı arsyz qylyqty búkil halyqtyń basyna túsken nárse sııaqty etip kórsetýge bolmaıdy. Mysaly, Muhtar Áýezov HH ǵasyrdyń 50-60-jyldary Qodar men Qamqanyń basyndaǵy oqıǵany bilmedi emes, bildi. Bireýler ony "Áýezov sosıalıstik realızm kezinde Qunanbaıdy jaman etip kórsetý úshin osyndaı tásilge bardy", – deıdi. Menińshe, ol kisi halyqqa mundaı jıirkenishti áreketti kórsetkisi kelgen joq.

Men o bastan "Qunanbaı" fılmi shyqqan kezde Qodar men Qamqa oqıǵasynyń kórsetilýine qarsy boldym. Musylman emes elderde osyǵan uqsas dúnıeler ashyq aıtyla beretin shyǵar. Biraq solardyń ózi mundaı aqparattarǵa jol bermeıdi.

Sondaı-aq M. Sholohovtyń "Tynyq Donynda" Darıa degen kelin bar. Kúıeýi Grıgorıı I dúnıejúzilik soǵysqa ketkende, soǵan eregisken ol "birdeńe búldirgisi" keledi. Biraq qaıyn atasy bas tartady. Bul – Sholohovtyń erligi. Sol arqyly ol kazak degen halyqtyń las áreketke barmaıtynyn kórsetken. Áýezov te ol oqıǵany baıandaǵysy kelgen joq. Endeshe, nege bizdikiler búginde sony kórsetip jatyr? Mıym jetpeıdi, – deıdi ol. 

Jýrnalıst bul máselege aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Aıda Balaevadan bastap kirisýi kerek ekenin aıtty.

– Bul baǵdarlamany aqtap jatqandar "Baǵdarlama unamasa, nege kóresizder? Eshkim kórmese, baǵdarlama ózi-aq jabylady" deıdi. Munymen kelispeımin. Bolmaıdy! Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Aıda Balaevadan bastap bul máselege kirisýi kerek. Joǵary jaqta halyqtyń janyn, tánin, júregin túsinetin adamdar otyrýy kerek.

О́zim mınıstrlikke kirip shyqtym. Biraq meniń aıtqandarymdy túsinetin bir adam kórgen joqpyn. Balaevanyń ózimen kezdeskenim bar. Bul máseleni mınıstr túsinýi múmkin dep oılaımyn. Biraq áli de kúmánim bar. Sebebi "Qalaýlymǵa" baılanysty hat jazyp kórdik. Biraq kórip otyrǵandaryńyzdaı, qazir ol ataýyn ózgertip qaıta dúrildetip jatyr. Bul jerde bir ǵana nárse bar, ol – qalaı bolǵan kúnde de halyqtyń tilin, dinin, dilin qurtý ǵana.

Azǵyn áreketter "Qunanbaı" fılminde, odan keıin "Abaı" serıalynda da boldy. Mundaı soraqylyq qazaq emes, basqa ulttyń otbasynda bolsa da "Astarly aqıqatqa" shyǵardy. Bárimiz osy nársege kirisip keteıik onda! Qaıyn atalar kelinine shapsyn, "qoıyn ataǵa" aınalsyn! Osy nárselerge alyp kele jatqan –  sasyq ıdeologııa. Endeshe, nege men ony qoldaýym kerek?! – deıdi Arman Sqabyluly.

Jýrnalıst Rıshat Asqarbekuly baǵdarlama azǵyndyqty nasıhattap júr, sondyqtan "Astarly aqıqat" baǵdarlamasy jabylsyn dep bir-aq kesip aıtty. 

– Bul baǵdarlama azǵyndyqty tek kórsetip qoımaı, shyn máninde, ony nasıhattap otyr. Keıbireýler "mundaı máseleni qoǵamǵa kórsetpese, sheshilmeıdi. Jergilikti ákimdiktiń ıdeologııasy aqsap turǵanynan, halyqpen jumys istelmeı jatqanynyń kesirinen osyndaı máseleler jasyryn bolyp qaldy. Muny jýrnalıster qoǵamǵa shyǵarǵannan keıin baryp, ákimdikterge jetip jatyr" deıdi. Ol da durys shyǵar. Biraq meniń sýbektıvti pikirim: baǵdarlamany máseleniń sheshimin izdeý úshin jasaıdy degenge senbeımin. Sebebi qazir, jasyratyny joq, resýrstar oqyrmanyn kóbeıtý úshin jumys isteıdi. Keıbireýler jeke ıýtýb kanal ashyp, tipti ıntımdik turǵydaǵy áńgimelerdi de aıtyp júr. Halyqqa osy jaǵy ótimdi dep oılaıtyndar kóp. Búgingi medıanyń kelbeti, baǵyty sondaı bolǵannan keıin, aıyptaýǵa da bolmas. Dese de, bizdiń ulttyq namysymyz, ózimizge tán erekshelikterimiz bar. Sondyqtan osyndaı máseleni qoǵamǵa shyǵaryp kórsetýdi jıirkenishti dep qabyldaımyn, – deıdi ol.

Rıshat Asqarbekuly da Arman Sqabyluly sekildi bir ǵana otbasynyń deńgeıi "belden tómen" túsip ketkenin búkil halyqqa tán sekildi kórsetýdiń qajeti joq degen pikirde.

– Baǵdarlamany negizi kórmeıtin edim. Áleýmettik jelide talqylanyp jatqan soń, arnaıy ashyp qaradym. Shyn máninde, óte jıirkenishti, tipti júregim aınyǵanyn jasyra almaımyn. Baǵdarlamany jasap otyrǵan júrgizýshi, redaktorlar sol jaǵyn qaperden shyǵaryp alǵany óte ókinishti. Qazaqtyń otbasy qundylyǵyn qaı jerde de maqtanyp aıtyp júremiz ǵoı. Basqalardan sol jaǵynan erekshelenemiz. 300 jyldan beri birge turyp kele jatqan ulttar men kórshi elden kelgen ózge ulttyń ókilderine qaraǵanda, biz, qazaq áli de bolsa, qan tazalyǵy men tektilik syndy qundylyqtar jóninen ózgelerden oq boıy ozyq turǵanymyz anyq.

Al baǵdarlamadaǵy basqa ulttyń adamdary ekeni kórinip tur. Bizdiń de aramyzda mundaı oqıǵalar bar shyǵar. Biraq sony áshkerelep, jekkórinishti etip, basqalarǵa kúlki qylyp kórsetip otyrǵanyna qatty ýaıymdadym, – deıdi Rıshat Asqarbekuly.

Psıholog Kúlmash Elshibaeva baǵdarlamada kóterilgen máseleler qoǵamda bar ekenin aıtty. 

– Baǵdarlamada kóterilgen taqyryp – qoǵamda qordalanǵan problema. "Astarly aqıqatty" ol úshin aıyptamaý kerek, sebebi ol tek aınanyń rólin oınap otyr. Iаǵnı, el ishindegi eń bir ózekti máselelerdi kóterý arqyly halyqqa oı salatyn sekildi. Áıtse de taıaqtyń eki ushy baryn eskersek, bul bir jaǵynan mundaı azǵyndyqqa jarnama sekildi kórinýi de múmkin. Halyq kórip, "oı, sumdyq-aı!" dep jatyr. Buryn sýısıd te, mundaı sumdyqtar da boldy, biraq ashyq aıtylmaıtyn, – deıdi ol.

Psıholog máseleniń túp tórkinin otbasynda ár adam óziniń áleýmettik rólin durys atqarmaı otyrǵanynan kóredi. 

– "Qunajyn kózin súzbese, buqa jibin úzbeıdi" degen mátel bar. Azǵyndyq – kelinniń otbasyndaǵy tárbıeniń durys emestiginen bolyp tur. Tek bul otbasy ǵana emes, búginde kópshilik ákeni syılaýdan, pikirin tyńdaýdan qaldyq. О́zim de anamyn, alaıda men tap myna oqıǵada analardy da kinálar edim. Sebebi "Ana bir qolymen álemdi terbetse, ekinshi qolymen besikti terbetedi" deıdi. Túsine bilgen adamǵa osy sózde qansha maǵyna jatyr. Men óz basym baǵdarlamaǵa shyqqan áıelden psıhologııalyq turaqtylyqty baıqaǵan joqpyn. Otbasynda árkim óziniń áleýmettik rólin atqarýy kerek degenim sol: myna jerde ana durys bolmaı tur. Otaǵasy da soǵan eregisip, sonyń kesiri, mine, nege ulasyp otyr, – deıdi ol.

Áleýmettanýshy Saltanat Orazbekova mundaı azǵyndyq áreketterge turmystyń tarshylyǵyn syltaý etýge bolmaıtynyn aıtty.

– Bizdiń qoǵamda otbasy ınstıtýty belgili bir fýnksııalaryn joǵaltyp alǵan sekildi. Dástúrli tárbıemizden alystap bara jatqandaımyz. Bar másele osynda, turmystyq jaǵdaıdyń tómendiginde turǵan eshteńe de joq.  Sondyqtan osy nárseni alǵa  tartyp, adamdardyń azǵyndyq áreketin aqtap alýdyń keregi joq. Mundaı oqıǵalar aldymen psıhologııaǵa, sodan soń jan-jaqtan alynǵan aqparattarǵa baılanysty dep oılaımyn, – deıdi ol.

Osyndaı ekige jarylǵan qoǵam pikirin tyńdap alǵan soń, Qamshy tilshisi syńarjaq pikir bolyp qalmas úshin "Astarly aqıqat" baǵdarlamasynyń prodıýseri Sandýǵash Esenbekovaǵa qońyraý shalyp, keıipkerdiń qalaı tabylǵanyn suraýdy jón kórdi. Sebebi el ishinde "keıipkerlerge stýdııaǵa shyqqany úshin aqsha tólegen shyǵar, áıtpese qalaı óz abyroılaryn tógip, osyndaıdy ashyp aıtady deısiń?" degen pikir estilip qalyp jatty. 

– Redaksııaǵa túrli adamdar problemasyn aıtyp habarlasady. Biz olarǵa oılanýǵa ýaqyt beremiz. Dál osy otbasy máselelerin aıtyp habarlasqan soń, biz birden elp etip, efırge shyǵara salmaı, olarǵa oılanýǵa 2 jarym aı ýaqyt berdik. О́zderi qoımaı habarlasyp, máselesin ortaq talqyǵa salyp, sheship berýimizdi  surady. Biz sosyn ǵana astaryn aqtaryp, aqıqatqa jettik, – dedi prodıýser qysqa ǵana.