"Úıińdi tartyp alamyz". Kredıtke qatysty zańsyzdyqtar

Jaqyndarynyń jaıyn oılap, kredıt alyp berip, keıin opyq jep qalatyndar az emes. Sondaı-aq qarajattan qysylǵanda, ońaı dep onlaın kredıtti de alatyndardyń qarasy azaımaı tur. Boryshkerler bankke qaryzdy óteı almaǵanda, kollektorlar qoqan-loqqy kórsetetinin de estip júrmiz. Alaıda osy áreketterdiń qaısysy zańdy? Qarapaıym halyq zań turǵysynan neni bilgeni jón? Qamshy tilshisi osy taqyryptar tóńireginde zań ǵylymdarynyń kandıdaty, PhD doktory Almas Jumaǵalımen suhbattasty.

Kollektorlardyń "úıińdi tartyp alamyz" deýi zańdy ma?

Kollektordyń olaı aıtýy túbirimen zańsyz. Úıin tartyp alý, túrmege japtyrý degen áreketter tek sottyń sheshimimen jasalady. Boryshker qaryz bolyp qalýyna baılanysty bank úıdi arestke qoıady. Odan keıin úıdi satý arqyly qaryzyn alady. Biraq onyń ózi de tek qana sot sheshimi nemese sot oryndaýshylary arqyly júzege asyrylady. Kez kelgen bireý kollektormyn dep, múlkińizdi tartyp alýǵa esh haqysy joq.

Azamattyq kelisim sharttardy oryndamaǵany úshin túrmege japtyrý degen joq. Qylmystyq prosestik kodekstiń 179-baby boıynsha azamattyq shartty oryndamaǵany úshin qylmystyq jaýapqa tartsyn degen polısııaǵa aryz tússe, olar aryzdy tirkemeýge mindetti. Sondyqtan azamattyq shartty oryndamaǵany úshin qylmystyq jaýapqa tartý degen atymen joq. Keı kollektorlar halyqtyń zań bilmeıtinin jáne zańdy ókilderge habarlaspaıtynyn bilip, osyndaı qoqan-loqy áreketterge barady.

Mundaı kezde ne isteý kerek? Telefonda kiris-shyǵys qońyraýlardy jazatyn baǵdarlamalar bar. Eń birinshi, aty-jónin surańyz. Qandaı kollektorlyq kompanııa, qaı banktyń atynan ekenin anyqtańyz. "Meniń telefonymda sizdiń sózińiz jazylyp jatyr" dep eskertýdi umytpańyz. Osy eskertýden keıingi sózder ǵana sotta tolyq dálel bolyp sanalady. Jasyryn alynǵan aýdıojazbalar sotta dálel retinde qabyldanbaıdy. Jasyryn aýdıony quqyq qorǵaý organdary, prokýratýra ǵana jaza alady. Basqa jaǵdaıda ashyq túrde jazylǵan jazbalar zańdy dáleldeme retinde qabyldanady. "Jazsań jaza ber" deıtin bolsa, osy málimetterdi prokýratýraǵa berýge májbúrmin dep aıtqanyńyz jón. Budan keıin uzaq ýaqytqa deıin sizdi mazalamaıtynyna senimdimin. Eger únemi mazalaı beretin bolsa, prokýratýraǵa nemese kollektorlyq kompanııanyń ózine aryzdansańyz bolady.

Jaqynyńyzǵa kredıt alyp berseńiz...

Týysyna, dosyna kredıt alyp berip, sońynan tólete almaı júrgender bar. Kámelettik jasqa tolǵan adam barlyq áreketterine ózi jaýap beredi. Mundaı jaǵdaıda jaqynyńyzdy qylmystyq nemese azamattyq jolmen jazalaı almaısyz. Onyń áý bastan qaıtarý nıeti bolmaǵan jaǵdaıda qylmys bolyp eseptelýi múmkin. Alaıda ony dáleldeý óte qıyn. Eger sizden basqa birneshe adamdy osylaı aldaǵan bolsa, dáleldeı alýyńyz múmkin. Jeke bir-eki jaǵdaıǵa bola qylmystyq jolmen dáleldenbeıdi. Azamattyq jolmen de jazalaı almaısyz. Sebebi nesıe sizdi qınap, ne qujatqa jalǵan qol qoıyp alynbady. О́z erkińizben nesıe alyp bergendikten, zańdy túrde jazalaý qıynǵa soǵady.

Nesıe alyp bererde kóńilde kúman bolsa, jolamaǵan durys. "Esepti dos aıyrylmas" degendeı, adamdy mindetti túrde ábden tekserip, oǵan tolyq sengen jaǵdaıda ǵana nesıe alyp berý kerek. Eger jaqynyńyz qaryzyn tóleı almasa, ózińizge tóleýge týra keletinin eskerińiz.

Nesıe rásimdegende saqtandyrýǵa kelisý kerek pe?

Nesıe shartyn aldyn ala durystap oqyp alý kerek. Saqtandyrý mindetti me, mindetti emes pe, bilip alyńyzdar. Mindetti saqtandyrý zańmen belgilengen. Jalpy ereje boıynsha negizi saqtandyrý adamnyń óz erkimen jasalýy kerek. Keıbir bankterdiń shartynda saqtandyrýsyz nesıe berilmeıtini kórsetilgen. Al keıbirinde saqtandyrý mindettelmeıdi. Biraq menedjerler saqtandyrý bolmasa, nesıe bermeımiz deýi de múmkin. Sol úshin banktyń shartyn oqyp, saqtandyrý bar-joǵyna kóz jetkize alasyz.

Onlaın kredıt alýdyń qandaı qaýpi bar?

Onlaın kredıt beretin qylmystyq toptar tek Qazaqstanda emes, Ýkraına, Reseıde de otyrýy múmkin. Bulardy fıshıng deıdi, ıaǵnı "balyq aýlaýshylar". Birinshi qarmaqty tastap kóredi. Eger siz qarmaqty qapsańyz, sizdiń málimetterińizdi paıdalanyp, basqa bankten kredıt alady. Kóp jaǵdaıda kartochkanyń nómirin suraıdy. Al onyń kelesi betinde úsh san bar. Ony eshkimge de berýge bolmaıdy. Kez kelgen kúmándi nárseler bolǵan kezde senim telefondaryna habarlasqan durys.

Meniń tigin mashınasyn satatyn klıentim boldy. Bireý satyp alatynyn aıtyp habarlasypty. "Kaspı gold arqyly jibere almaı jatyrmyn. Sizge kúıeýim basqa esepshottan jiberedi. Jeke kýáligińizdiń nómiri kerek bolyp jatyr" deıdi. Sodan keıin bank kartochkasynyń nomerin de suratady. Telefon nómirine kelip turǵan sms-kodty aıtyp jiberýin ótinedi. Bir ýaqytta klıentimniń esepshotyna kólemdi soma kelip túsedi. Álgi áıel kúıeýiniń jumysynan "baıqamaı" aqsha aýdaryp jibergenin, Kaspı goldyna qaıta aýdaryp jiberýin ótinedi. Meniń klıentim bul oqıǵaǵa senip qalady. Al shyn máninde alaıaq áıel meniń klıentimniń atynan jeke málimetteri arqyly kredıt alǵan. Nesıe alǵanda suralatyn sms-kod jeke málimeti tirkelgen nomerge ǵana keledi. Sol sebepti "nómirińizge, esepshotyńyzǵa ataka jasalynyp jatyr" dep habarlasyp, sms kodty suraıtyndarǵa jaýap bermeý kerek. О́ıtkeni sizge kelip turǵan smstiń qaýiptiligi óte joǵary. Aınaldyrǵan tórt sıfrdiń kesirinen atyńyzdan kredıt alynyp, birneshe jyl tóleýińiz múmkin.

Onlaın nesıe alǵysy kelgen adam ne isteý kerek?

Birinshiden, onlaın nesıe beretin saıt banktyń nemese mıkrokredıt uıymynyń naqty resmı saıty ekenin tekserý kerek. Zań muny mindettemeıdi, biraq ózińiz azamat retinde bilgenińiz jón. Keıbir alaıaqtar banktyń resmı saıtyna uqsas etip kóshirme saıt jasaıdy. Aldanyp qalmas úshin resmı saıt usynǵan siltemege ótý kerek. WhatsApp-taǵy onlaın kredıt berip jatyr dep kelgen habarlamaǵa aldanbaý kerek.

Ekinshiden, "nómirińizge jiberilgen sms-kodty aıta ǵoı" dep habarlasqandarǵa aıtpaý kerek. Banktyń nemese mıkrokredıt uıymynyń qosymsha baǵdarlamasy bolsa, qyzmetkerler ózderi-aq sol jerden sms-kodty oqı alatynyn eskerińiz.

Kredıtke qatysty siz bilý kerek qarapaıym esep

Keıde bank paıyzy men artyq tólem arasyndaǵy aıyrmashylyq úlken bolyp jatady. Osyndaıda nesıe sharttarymen jiti tanysý, esepteı bilý óte mańyzdy.

Mysaly siz 100 000 teńgeni eki jylǵa aldyńyz. Bankke 320 000 teńge etip qaıtarasyz. Olar 20-22 paıyz jyldyq paıyz qosamyz deıdi. Endi osyny eseptep kóreıik. 320 000 teńgeden qaryzǵa alǵan 100 000 teńgeni alyp tastaısyz. Qalǵan artyq tólemdi 2 jylǵa bólesiz. Sol shyqqan sýmmany 100-ge kóbeıtińiz. Shyqqan sandy qaryzǵa alǵan sýmmańyzǵa bólińiz (100 000-ǵa - red). Osy sandy kredıtti neshe jyl tóleısiz, sol sanǵa bólesiz. Eger eki jyl tóleseńiz, ekige bólesiz. Sonda jyldyq paıyz ózinen-ózi shyǵa keledi. Osy mysaldan 55 paıyz shyqty. Sizge banktyń aıtqan paıyzy men sizdiń esepteýińiz eki túrli bolyp shyǵady. Biraq ony bankke túsindirý múmkin emes. Zań ǵylymdarynyń kandıtaty meniń ózim dáleldeı almaımyn. Bankter "annýıtet ádisimen esepteımiz" dep syltaý aıtady.

Alaıaqtarǵa aldanyp kólik satyp alǵan klıentter de kezdesti. Adamdar qujatqa durys mán bermeıdi. Qujat kimniń atyna rásimdelgenin, ol adam qaıda ekenin anyqtamaıdy. Eger kóliktiń ıesi bolmasa, notarıýs arqyly senimhatyn alǵan jón. Senimhaty bolmasa, kúmándi degen sóz. Qansha tıimdi usynys jasasa da mundaı mámilelerden bas tartqan abzal. Alaıaqtar adamdardyń eń álsiz psıhologııalyq tusyn bilip alǵan. Soǵan baılanysty "aınaldyra" bastaıdy. "Jyly" klıentin "ystyq" klıentke aınaldyrý úshin baryn salady.

Nesıe arqyly jasalǵan alaıaqtyq áreketterdi dáleldeý óte qıyn. Olar taqyrǵa otyrǵyzyp ketedi. Nesıege kelgende, jeti ret ólshep, bir ret kesý kerek. Kez kelgen kúmándi nárseni bank, ne mıkrokredıt uıymy arqyly teksergen abzal. Eger ózińizge senimsiz bolsańyz, qarjygerdiń kómegine júgingen jón. Adamdardyń kóbi is nasyrǵa shapqanda baryp zańǵa júginedi.

Qarjy jóninen mektepte de, ýnıversıtette de tolyq bilim berilmeıdi. Sodan soń adamdar zańnan beıhabar bolyp júredi. Eń qarapaıym quqyqtar men mindetterdi úıretetin "Qaıratker" kýrsyn ashtym. Ishinde tapsyrmalary da bar. Halyqtyń qarjy saýatyn ashý úshin búginde onlaın túrde úıretip jatyrmyn.