AQSh-taǵy prezıdent saılaýynda jeńiske jetken Djo Baıden qyzmetine 2021 jyly kirisedi. Donald Tramp 4 jylda AQSh-tyń ózge eldermen qarym-qatynasyn túbegeıli ózgertken. Al Djo Baıdeniń kezinde qalaı bolmaq? Jańa prezıdenttiń kelýin Reseı, Qytaı, Iran jáne Soltústik Koreıa qalaı qabyldady? Djo Baıdenniń prezıdenttikke kelýinen atalmysh elder ne utyp, neden utylatynyn baǵamdap kóreıik.  

Qytaı

Donald Tramp Qytaıǵa saýda soǵysyn jarııalap, birqatar sanksııa salyp, Qytaıdy koronavırýs pandemııasyna kinálaǵan edi. Dese de, keıbir sarapshylardyń oıynsha, Qytaı bıligi prezıdent saılaýynda Djo Baıdenniń jeńiske jetkenine máz bola qoımady. Másele, Trampqa degen oń kózqarasta emes. Tramp Aq úıde taǵy tórt jyl otyrsa, Qytaı úshin ýaqytsha qıyndyqtyń arty jaqsylyqqa ulasar edi. Sarapshylar, Qytaı úshin Tramptyń prezıdent bolýy – AQSh-tyń álsireýimen para-par degen pikirde.   

Qytaıdyń kommýnıstik partııasy baqylaıtyn BAQ nazardy prezıdent saılaýyna emes, ondaǵy tártipsizdik pen narazylyq sharalaryna, vırýstyń órship, ondaǵy halyqtyń ashý, yzasyna baǵyttady.

Djo Baıden klımattyń ózgerýi sekildi máseleni qolǵa alyp, onyń sheshimin birlesip izdeýge daıyn ekendigi Qytaı úshin tıimdi bolýy múmkin. Dese de, Djo Baıden AQSh-tyń álem elderimen baılanysty jaqsartý úshin bilek sybana kirisýge daıyn ekeni Qytaıǵa onsha unaı qoımaıtyny anyq. Sonymen qatar, Djo Baıdenniń jeńiske jetýi Qytaıdyń demokratııalyq baqylaýy joq júıesine qıyndyq týdyrmaq.  

Soltústik Koreıa

BBC-diń Seýldegi jýrnalısi Laýra Baıker (Laura Bicker) Soltústik Koreıa Baıdendi qutyrǵan ıtke teńegenin jazǵan. Alaıda Kım Chen Yn qazir AQSh-tyń jańa prezıdentine qatysty teńeýlerge abaı bolýǵa májbúr.

Soltústik Koreıa úshin AQSh-tyń kelesi prezıdenti Donald Tramp bolǵany tıimdi. Soltústik Koreıa ıadrolyq qarýdy jasaýdy jalǵastyrýda, AQSh soǵan baılanysty sanksııa salyp, biraz qyspaqqa alsa da Donald Tramp pen Kım Chen Yn kezdesti, qol alysty. Djo Baıden Phenıannyń ıadrolyq qarýdan bas tartýyn talap etip, talaby oryndalmaǵansha el prezıdentimen kezdesýden bas tartyp otyr. Sarapshylardyń kóbi Baıden komandasy Phenıanmen kelissózder júrgize bastaǵanda-aq eki el arasyndaǵy kıkiljiń qaıta bastalady dep boljaıdy. Dese de, ekonomıkalyq jaǵdaıy turaqsyz Soltústik Koreıa úshin jańa sanksııa jaǵdaıdy ýshyqtyratyny anyq.

Reseı

Sarapshylar, Djo Baıdenniń prezıdent saılaýynda jeńiske jetkeni Reseı úshin tıimsiz degen oıda. Djo Baıden jaqynda Reseıdi Amerıka úshin eń úlken qaýip dep atady. Baıden 2011 jyly vıse-prezıdent bolǵanda da "Eger men Pýtın bolsam, prezıdent saılaýǵyna qaıta túspeýshi edim. Sebebi bul Reseı úshin de Pýtın úshin de oń sheshim emes"  degen edi. Pýtın Baıdenniń bul sózin umytpaǵany anyq. Máskeý úshin Baıdenniń prezıdent bolýy Vashıngton tarapynan sanksııa men qysymnyń kóbeıetinin bildiredi.

Esterińizge sala keteıik, 2016 jyly AQSh-ta ótken prezıdent saılaýynda Donald Tramp jeńiske jetip, oǵan Reseıdiń qatysy bar bolýy múmkin ekeni aıtylǵan. Onda demokrattar jeńiliske ushyrady. Saılaýǵa deıin Tramp Máskeý men Vashıngton qarym-qatynasy túzeletinin aıtqan. Dese de,  Donald Tramp kezinde AQSh pen Reseı qarym-qatynasy qatty jaqsara qoıdy dep aıtý qıyn. Reseılik basylymdardyń biri "Donald Tramp kezinde AQSh pen Reseı qarym-qatynasy qurdymǵa ketti, Baıdenniń ýaqytynda ol tipti ýshyǵady" dep boljady. Degenmen, reseılik saıası sholýshylar Djo Baıden prezıdent bolatyn ýaqytta AQSh-pen kelisimge kelý áldeqaıda jeńilikrek bolady degen pikirde. Máselen, AQSh pen Reseıdi ıadrolyq qarýdy toqtatý týraly kelisimin aıtýǵa bolady. Atalmysh kelisim-shart aqpanda kúshin joıady.

Máskeý ýaqyt joǵaltpaı Tramp dáýirinen yǵysyp, Aq úımen jaqsy qarym-qatynas ornatýǵa tyrysady. Alaıda Reseı oılaǵandaı eki el arasyndaǵy jaǵdaı kúrt ózgermeýi ábden múmkin.

Iran

Baıdan jeńisi Tegeran úshin tıimdi. Sebebi Tramp kezinde AQSh-pen kelisimge kelý múmkin emes edi. Donald Tramp saılaýǵa bir apta qalǵanda, eger qaıta prezıdent bolyp saılansa, eń birinshi bolyp Iran prezıdenti habarlasyp, kelisimge kelýdi suraıtynyn jáne Tramp onyń bılikte bolǵan shaǵynda kelisimge kelý múmkin emes ekenin aıtatatyn jetkizgen. Tramp qaıta saılansa, Iran úshin odan kelisimge kelýdi suraý qorlyqpen para-par bolýshy edi.

Donald Tramp Iranǵa qatysty shekteý men sanksııany kúsheıtti. Sonyń saldarynan Iran ekonomıkasy turalap qaldy. Tramp ıadrolyq kelisim jasaýdan úzildi-kesildi bas tartty. Donald Tramp tipti general Kasem Sýleımanıdi tapsyryspen óltirdi. Iranda generaldyń ólimi úshin odan kek alǵysy keletinder áli de kóp.

Al Djo Baıdenmen jaqsy qarym-qatynas ornatyp, kelisimge kelýge múmkindik bar. Jańa saılanǵan prezıdent Iranmen ıadrolyq kelisimge qaıta kelip, dıplomattyq qarym-qatynasty jaqsartqysy keletinin aıtqan. Biraq Iran bıligi buǵan birden kelispeýi múmkin. 3 qarashada daýys berý ashyq dep jarııalanǵanda Iran prezıdenti saılaý Tegeranǵa esh áser etpeıdi degen edi.

"Iran sanaly zańǵa negizdelgendikten AQSh-ta prezıdenttiń aýysqany bizge áser etpeıdi" degen Tegeran bıligin.

Alaıda Iran turǵyndary AQSh-taǵy prezıdent saılaýyn baqylap, Baıdenniń jeńisimen sanksııa jeńildeıdi degen úmitte.