• USD 468.56

  • EUR 497.56

  • RUB 7.3

  • CNY 67.18

29 Naýryz, 11:44:08
Almaty
+35°

Dinı saýatsyzdyq saldarynan jat aǵymnyń jolyna túsip adasqan qazaq jastary «dinı bilim alamyz» dep musylman elderine joldamasyz ketip, keshikpeı qandy qyrǵyn bolyp jatqan Sırııa men Iraktan bir-aq shyǵyp jatqany óte ókinishti. «Dinı bilimdi musylman elinen alý kerek» degen olar jasyryn qujyralardan kúmándi bilim alyp, aqyr sońynda terrorıstik uıymdardyń quramyna tap kelýde. Sırııada ómir men ólimniń ortasynda nebir jantúrshigerlik jaǵdaılardy basynan keshkenderdiń  kóbi sheteldegi tirkelmegen kúmándi oqý oryndarynan dinı bilim alǵandar.

Solardyń biri – múldem beıtanys elge baryp, din úırenemin dep ketip, «Jýsan» gýmanıtarlyq operasııasymen elge oralǵan Baljan Abdrahmanova men onyń kúıeýine  azǵyrýshylar ýádeni úıip- tógipti...

«Aqsha jiberip turamyz» dep ýáde berdi»

– Kúıeýim ekeýmizge Qazaqstandaǵy destrýktıvti dinı aǵymdardyń ókilderi «Mysyrǵa baryp, bilim alyp qaıtyńdar. Biz senderge aqsha jiberip turamyz»  dep ýáde berdi.

Kúıeýim Kaırdaǵy jeke ortalyqtan, men áıelderge arnalǵan markazdardan sabaq alyp júrdim. Keıin aqshamyz bitip, bizdi Mysyrǵa jibergenderden aqsha suradyq. Biraq olar «bizde aqsha joq» dep ýádesinen taıqyp ketti. Sosyn ata-anamyzdan aqsha surap, kúnimizdi kórdik. Mysyrda destrýktıvti dinı aǵymda bolǵan soń tyǵylyp júrip sabaq alatyn edik. Bastapqy 2-3 aı arab tilin úırendik, keıin aqıda, fıqh sabaqtaryna qatystyq. Mysyrǵa jibergender bolsa Sırııaǵa qatysty aqparattar aıtyp, sol jaqqa barýdy nasıhattady. 8 aıdan soń kúıeýimniń aıtýymen Sırııaǵa bardyq.

Bastapqyda qarnymyz toq, barlyǵy jaqsy bolǵan edi. Birqalypty ómir súrdik. 2016 jyly men ekinshi balamdy dúnıege ákeldim. Úlkenim 4 jastan asqan edi. Olardy balabaqshaǵa bere almadym. Sebebi ol jerde mektep te, balabaqsha da bolmady. Kúndiz-túni jarylys, atys bolyp jatty. Osynyń bárin óz kózimizben kórgen soń elge qaıtqymyz keldi. Árıne birden qashyp shyǵý múmkin bolmady. Sebebi qaıtar joldyń bárine tuzaq qoıylǵan. Birneshe ret baskeserlerdiń qolyna túsip qaldyq. Sońǵy qashý ketý sátti aıaqtalyp, kúrdterge óz erkimizben berildik. Men Qazaqstanda jazaǵa tartylýdan qoryqpadym, bar oıym balalarymdy Sırııadaǵy tozaqtan qutqarý edi, – dep ótkenin eske alady Baljan.

Bilim alýshy jastar úshin qazir álemniń túkpir-túkpirinde múmkindik bar. Kez kelgen adam ózi qalaǵan memlekettegi joǵary oqý ornynda bilim ala alady. Degenmen, dinı bilim alýshylar úshin eskerý kerek jaıttar da joq emes. Buǵan  qatysty belgili tarıhshy, dintanýshy Ernar Abzalov bylaı deıdi.

– Kúmándi dinı oqý oryndary degenimiz – eshqandaı memlekettiń qaraýynda bolmaıtyn, jeke tulǵalar ashyp alǵan memlekettik emes oqý oryndary. Mundaı oqý oryndardyń kóbi Mysyrda, Pákistanda jáne Túrkııada ornalasqan. Mysyrdaǵy nemese Túrkııadaǵy ártúrli qujyralarda oqıtyn adam arab tilin, dinniń basqa da salalaryn úırenip, bilim ala bastaıdy. Negizi zań buzýshylyq qazaqstandyqtar ózderi bilim alyp jatqan memlekettiń elshiliginde tirkelmegendiginen bastalady. Eger qujyralardyń aıtqan ýaǵyzdaryn, nasıhattaryn Qazaqstanda taratyp, nasıhattasa  olardy jaýapqa tarta almaıdy. Al zańdy túrde tirkelip, eki arada Qazaqstanmen ortaq kelisim jasalǵan oqý oryndaryn bitirgen jerlesterimiz jat aǵymnyń jetegine erip ketken jaǵdaıda oqý orny tikeleı jaýapty bolady.

Eshqandaı tirkeýde joq dinı oryndardyń basty qaýpi – kúmándiliginde

«Eshqandaı tirkeýde joq dinı oryndardyń basty qaýpi – kúmándiliginde. Biz sol oqý oryndarynda kimderdiń dáris beretinin, qandaı ıdeologııany nasıhattaıtynyn bile almaımyz. Qazirgi tańda bul – eń úlken qaýip bolyp otyr. Jaqynda Mysyrdaǵy dástúrli emes dinı aǵymnan bilim alǵan úsh qazaqstandyq deportasııaǵa ushyraǵan bolatyn. Qazaqstandyqtar zańsyz túrde vızasyz Mysyrda bilim alyp júrgende jol apatyna ushyrap, aýrýhanaǵa túsken. 2 adam oqıǵa ornynan qashyp, bireýi aýrýhanaǵa túsken. Alaıda, olar qolǵa túsip, Qazaqstanǵa deportasııalandy. Bul oqıǵa Qazaqstan men Mysyr eliniń arasynda dıplomatııalyq kelispeýshilikter týyndaýyna sebep boldy. Sondaı-aq Sırııaǵa ketken qazaqstandyqtardyń 80 paıyzǵa jýyǵy sheteldegi kúmándi dinı oqý oryndarynan bilim alǵan, – deıdi dintanýshy.

Jýsan gýmanıtarlyq operasııasymen elge oralǵan taǵy bir keıipkerimiz Madına da (esimi keıipkerdiń ótinishimen ózgertildi) Mysyr elinde bilim alǵan. Onyń dinge degen qyzyǵýshylyǵy mektep kezinen bastalypty. Endi dinge qatysty saýaldaryna jaýapty meshit ımamdarynan almaǵanyna qatty ókinetinin aıtyp otyr.

– Negizi ata-anam da namaz oqıtyn edi. Men de olarǵa ilesip namazǵa jyǵyldym. Bilmegenimdi janymda júrgen, namaz oqıtyn qyzdardan  jáne ata-anamnan suraıtyn edim. Biraq kóbinese Daryn Múbarov, Nazratýlla sekildi adamdamdyń ýaǵyzyn tyńdadym, – deıdi Madına.

Keıin ol óziniń aǵa-jeńgesimen birge Mysyrǵa bilim alý úshin jolǵa shyǵady.

– Namaz oqyp bastaǵan soń arab tiline degen qyzyǵýshylyǵym artty. Sheteldegi oqý ornyna óz qarajatymyzben bardyq. Keıin ata-anamyz bizge qarjylaı kómek kórsetip turdy. Mysyrda arab tiliniń kýrstaryna qatystym. Quran men arab tilin ǵana úırendim.

Negizi ol jerde Islamnyń basqa da salalaryna qatysty sabaqtar ótip jatty.. Biraq men ol dáristerge arab tilin jetik bilmegendikten qatysa almadym. Qatysqan kezdiń ózinde men dáristi túsinbeıtin edim. Araǵa jarty jyl salyp Qazaqstanǵa qaıta oraldyq, – deıdi Madına.

Madına elge oralǵannan keıin de Qazaqstanda tyıym salynǵan ýaǵyzshylardyń  dáristerin tyńdaýdy jalǵastyrady. Sondaı-aq Sırııadaǵy qazaqtardyń shaqyrtýyn estip, sol jaqtaǵy «jumaq» týraly vıdeolardy kóredi. Jaqyn qurbylarynyń Sırııaǵa daıyndyǵyn kórip, Madına da olardyń sońynan erýge bel býypty.

«Men sol kezde Sırııaǵa «sharıǵat pen din» degen ustanymdy serik etip bardym. Biraq bári men oılaǵandaı bolmaı shyqty. Sırııaǵa barýyma jat aǵymnyń ıdeologııasy sebepshi boldy. Qurbylarymnyń aıtýymen olarǵa eliktep Sırııadan bir-aq shyqtym. Sırııada adamdardyń óligin, balalardyń jetim qalǵanyn óz kózimizben kórdik. Ashtyqty bastan ótkerdik. Árıne, barlyǵyn birden túsine qoımadyq. Shyndyqtyń beti araǵa biraz ýaqyt salyp qana ashyldy.

Táýelsiz, beıbit týǵan jerimdi qanǵa oranǵan, jarylys oshaǵyna aıyrbastaǵanymdy kesh túsindim».

Madınanyń aıtýynsha, Sırııaǵa barý ońaı bolǵanymen, qaıtý óte qıyn bolǵan. Biraq qalaıda elge oralýdy ańsapty. Sodyrlar Sırııadan shyǵatyn joldarǵa jarylǵysh zattar qoıyp, tuzaq qurǵan. Qolǵa túsip qalǵandardy ólim jazasyna kesken.

– Men ózim aýyryp, densaýlyǵym bolmaı júrdi jáne qasymda 2 balam boldy.  Ketem degenderdi qatal jazalaǵan, túrmege otyrǵyzǵan, óltirgen jaǵdaılar kóp kezdesti. Mundaı sózdi qasyńda júrgen dostaryńa da senip aıta almaısyń. Eshkimge syr shashpaı, óziń ǵana qaıtar joldy izdeısiń. Arabtar joldy aıtýǵa qorqady, sebebi bilip qalsa jazalaıdy. Ol jaqta árkim óziniń qara basyn ǵana oılaıtyn, aman qalýdyń jolyn qarastyratyn. Sırııaǵa barǵannan keıin qazaq jigitine turmysqa shyqtym, balaly boldym. Biraq kúıeýim elge oralýyma qarsy boldy. Al men balalarymnyń bolashaǵyn oılaǵandyqtan kúıeýimmen ajyrastym. Eki-úsh ret qashyp shyǵýǵa tyrysqanymmen, iske asyrý múmkin bolmady. Bir arabtan jón suraǵanymda ol qorqyp tursa da joldy kórsetip: «Ustalyp qalsań men aıtty deme. Bul óte qaýipti jol. Kez-kelgen sátte saǵan oq atylýy, aıaǵyńnyń astynda jarylǵan mınadan ólip ketýiń múmkin» dedi. Basqa jol bolmaǵandyqtan táýekelge bel býdym. Barlyq joldan aman ótip, kúrdterdiń shekarasyna jettim. «Men qazaqpyn» degenimde kúrdter: «Qýana ber, senderdi qazaqtar izdep jatyr. Elderińe alyp ketedi. Olar tizim jasap jatyr eken» dedi. Sol kezde qýanǵanyshymda shek bolmady, – deıdi ol.

Shetelden «jumaq» izdep, adasqandarǵa  Madına ne deıdi?

– Bar qatelik ózimnen boldy. Keı adamdar ata-anasyn kápirge shyǵaryp, aǵaıynmen aralaspaı ketedi. Meniń eń birinshi aıtarym, ata-anamen, aǵaıyn týyspen baılanysty úzbeý kerek. Ekinshiden birneshe adamnan quralǵan beıtanys toptardyń sońynan kózsiz erip ketpeý kerek. Jan-jaǵyndaǵy ózine janashyr adamdarmen  ǵana aqyldasý qajet dep esepteımin. Sebebi jaqynyńnan basqa adamnyń saǵan jany ashymaıdy,– dep sózin aıaqtady Madına.

Atyraý oblysy Din isteri basqarmasynyń deregi boıynsha, shetelde kúmándi dinı oqý oryndarynda 16 atyraýlyq bilim alýda. Kúmándi dinı bilimnen qaýip-qater kóp bolǵandyqtan, aıaqty ańdap basqan jón. Jalpy senimdi túrde shetelde dinı bilim alǵysy keletinderge qoıylatyn birneshe talap bar. Bul týraly dintanýshy Ernar Abzalov bylaı dep túsindirdi:

«Qazaqstan Musylmandary dinı basqarmasy (QMDB) úlken qoǵamdyq qor, dinı birlestik. Onyń ruqsatymen shetelde oqyǵysy keletinder belgili bir sharttardy oryndaýǵa tıisti. Mysaly Qazaqstanda joǵary bilim alyp, birneshe jyl ımam retinde qyzmet atqarýy kerek. Sodan keıin ǵana Mysyrdaǵy «Ál Azhar» ýnıversıtetinde nemese Túrkııadaǵy «Hasekı» ımamdar daıyndaıtyn ınstıtýtqa bilim alýǵa ruqsat etiledi. Biraq atalmysh oqý oryndarynda bilim alýshy qazaqstandyqtardyń sany shekteýli  jáne taǵy birneshe talaptar qoıylady».

Dintanýshy dinı saýaty joq adamdardyń shetelde dinı bilim alýǵa umtylýyn durys emes dep esepteıdi.

– О́kinishke qaraı keıbir dinı bilimi tómen azamattar shetelde oqýdy maqsat etedi. QMDB-nyń sharttaryna saı bolmaǵandyqtan belgisiz dinı aǵymnyń oqý oryndarynan bilim alady. Qujyralar aldyna kelgen shákirtke eshqandaı talap qoımaıdy. Sebebi shákirtteriniń sany kóp bolǵany olar úshin tıimdi. Sóıtip dinı saýattylyǵy tómen adamdardy Túrkııadaǵy, Mysyrdaǵy jat aǵym ókilderi óz qataryna qosyp alady

Mundaı qaýiptiń aldyn alý óte qıyn. Sebebi shetelde dinı bilim alǵysy keletinderdiń barlyǵy derlik «Men demalý úshin baramyn» dep, vızasyz uzaq merzimde júrýge bolatyn Mysyr, Túrkııa sekildi elderge jolǵa shyǵady. Sondyqtan kúmándi dinı oqý oryndary ornalasqan memleketterge vıza berýdiń jolyn qarastyrý kerek dep esepteımin,– deıdi Ernar Abzalov.

Dintanýshynyń aıtýynsha, shetelde bilim alǵysy keletin kez kelgen qazaqstandyq dástúr men sharıǵattyń ara-jigin ajyrata bilýi kerek.

– Shetelde dinı bilim alǵysy keletin jastar qaı baǵytty tańdasa da ózi baratyn eldiń salt-sanasynyń, dástúriniń bar ekenin eskerýi qajet. «Sheteldiń dástúri, tanym-túsinigi bizdikimen sáıkes kele me?» degen máseleni de qarastyryp, oılanǵan jón. Sondaı-aq, bilim alǵan eldiń ustanymdary, dástúri sharıǵattyń talaptarymen birdeı degen oıdan arylý qajet. Sebebi qandaı da bir eldi-mekenniń dástúri sharıǵat sharttaryna qarsy kelmese sharıǵat dástúrdi oryndaýǵa shekteý qoımaıdy. Al bizdiń qazaqstandyqtardyń keıbiri Túrkııaǵa barsa, túrikterdiń, Saýd Arabııasyna barsa, arabtardyń dástúrin Qazaqstanǵa alyp kelip, ony din dep túsindirýge tyrysady. Osy máselege salǵyrt qaramaýdy, kez kelgen máselege synı kózben qaraýdy jón dep oılaımyn, – deıdi dintanýshy.

Qazaqstandaǵy dinı oqý oryndaryn bilesiz be?

Qazaqstanda dinı bilim alý úshin eshqandaı shekteý qoıylmaǵan. Elimizde  «Nur Múbarak» Egıpet ıslam mádenıeti ýnıversıteti bar. Sondaı-aq Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti, L. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti, Q.A.Iаssaýı atyndaǵy halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıteti, Shet tilder jáne iskerlik karera ýnıversıteti, E.Býketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetiinde dintaný, ıslamtaný mamandyqtary oqytylady.

Budan bólek 9 medrese-kolledjde dinı bilim alýǵa bolady. Olar – «Saryaǵash» medrese-kolledji, «Astana» medrese-kolledji, «Ábý Bákir Syddyq» medrese-kolledji, «Hıbattýlla Tarazı» medresesi, «Úshqońyr» medrese-kolledji, «Shymkent» medrese-kolldji, «Ábý Hanıfa» medrese-kolledji, «Aqtóbe» medrese-kolledji, «Oral» medrese-kolledji.

Qysqasy, ulttyq qundylyqtardy boıyna sińirgen, salt-dástúr men sharıǵattyń ara-jigin ajyrata alatyn maman ǵana Qazaqstandaǵy dinı máselelerdiń sheshimin taýyp, óz salasynyń úzdigi bola alady. Sebebi sheteldiń ıdeologııasy ulttyq sananyń sheńberine syımaıdy.

Ásel BOLATQYZY,

Atyraý oblysy Din isteri basqarmasy

Aqparattyq taldaý ortalyǵynyń mamany

"Qamshy" silteıdi

Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.

Pikir qaldyrý

pikir