AQSh-taǵy prezıdent saılaýy: Tramp pen Baıden teketiresi

Erteń AQSh-ta prezıdent saılaýy ótedi. AQSh prezıdenti Donald Tramp pen onyń basty qarsylasy Djo  Baıden Aq úıde sońǵy jaryssóz júrgizdi.

Djo Baıden Pensılvanııa jáne Ogaıoda halyqty ózine daýys berýge shaqyrsa, Donald Tramp Vıskonsan, Mıchıgan, Soltústik Karolına men Pensılvanııa shtaty turǵyndarymen júzdesti.

Júrgizilgen saýalnama nátıjesinde Baıden qoldaýǵa ıe bolǵan. Alaıda kelesi prezıdent kim bolýy múmkin ekenin naqty aıtý qıyn. Sebebi 2016 jylǵy prezıdent saılaýynda Hılları Klınton jeńiske jetedi degen boljam jasalǵan. Alaıda Donald Tramp prezıdent atandy. 98 mıllıon adam merziminen buryn daýys berip úlgerdi. Bıylǵy prezıdent saılaýynda daýys berýshiler sany sońǵy júz jylda eń joǵary kórsetkishti kórsetip otyr.

AQSh prezıdenti bolý úshin úmitker saılaý kollegııasynda kem degende 270 daýys jınaýy qajet. AQSh-tyń ár shtaty turǵyn sanyna baılanysty daýys bere alady. Bul júıe prezıdenttikke úmitkerlerdiń kóp daýys jınaǵanymen saılaýda nelikten jeńilis tabatynyn aıqyndap tur. Onyń jarqyn mysaly retinde 2016 jyly prezıdent saılaýyna túsken Hılları Klıntondy ataýǵa bolady.

Prezıdent saılaýy aldyndaǵy AQSh

AQSh bıligi daýys berý nátıjesi jarııalanǵannan keıin elde jappaı tártipsizdik pen narazylyq sherýi bolýy múmkin dep qorqady. Ony aldyn alý úshin birneshe shtatta qaýipsizdik sharalary kúsheıtilgen.

CBS News-tiń málimetinshe, 10 myń adam saılaý kúni Black Lives Matter Plaza-da jáne Aq úıge jaqyn ornalasqan saıabaqta jınalýy múmkin.

AQSh-tyń Massachýsets shtaty Boston qalasynynyń turǵyny Nazym Qanqojanyń aıtýynsha, mektep oqýshylary demalysqa shyǵyp, dúkender jabylyp, iri brend dúkenderi arnaıy qorshaýmen qorshaldy.

Nazym Qanqoja bıyl elde prezıdent saılaý ótetini jarty jyl buryn-aq sezilgenin aıtady.Turǵyndar eldegi aıtýly sharalardan qalys qalmaı, eldiń saıası ómirine belsene aralasatynyn baıqaǵan.

–  Halyq óz tańdaýyn ashyq aıtyp, jarty jyl buryn kimge daýys beretinin úıleriniń syrtyna ilip qoıdy.  Tipti shalǵaı aýyl turǵyndarynyń da saıası belsendiligin kórdim. Erli-zaıyptylardyń eki túrli úmitkerge daýys berip, saılaýdan soń urysyp, ókirip jylaǵanyna kýá bolǵanmyn.

AQSh turǵyndarynyń mundaı belsendiligi  mektep qabyrǵasynan bastaý alatyn jumystyń nátıjesi. Halyqty saıası saýatty etý, jasóspirimderdiń eldegi jaǵdaıǵa baılanysty óz pikirin qalyptastyrý maqsatynda mektepte tapsyrmalar beriledi. Úsh balanyń anasy Nazym mektepte 9 jastaǵy ulyna «Prezıdenttikke úmitker eki kandıdattyń saılaý aldy baǵdarlamasyn salystyryp, kimge jáne ne úshin daýys beretinińdi jaz» degen tapsyrma berilgenin aıtady.

Tramp pen Baıden «kúresi»

AQSh prezıdenti Donald Tramp Soltústik Karolınadaǵy jaqtastaryna 2021 jyl AQSh úshin ekonomıkasy sharyqtaǵan jyl bolatynyn aıtqan.

– AQSh ekonomıkasy bıyl úshinshi toqsanda 33%-ǵa ósip rekord jańartty. Al ekinshi toqsanda 31%-ǵa ósti. Pandemııaǵa baılanysty el ekonomıkasy sońǵy 80 jylda bolmaǵan daǵdarysqa dýshar boldy. Alaıda jyldar óte ony qalpyna keltiremiz, – dedi Tramp.  

AQSh prezıdenti Soltústik Karolınadan keıin qarsylasy Baıden 10 jasyna deıin turǵan Pensılvanııaǵa at basyn burdy. Tramp 2016 jylǵy prezıdent saılaýynda saýalnama nátıjesinde az daýys jınaǵanymen atalmysh shtatta jeńiske jetken.

Djo Baıden Ogaıoǵa barǵanda násil – Amerıkanyń rýhy ekenin birneshe márte qaıtalap aıtty.

–  Mıster Tramp júgin jınaı bergeni abzal. Ashý, kek, yza, sátsizdik pen syılastyq tanytpaýynan ábden mezi boldyq, –  dedi Baıden.

Donald Tramp tamyzda polısııa afroamerıkalyq azamatty atqannan keıin jappaı kóterilister bolǵan Mıchıgan, Vıskonson, Kenosha turǵyndarymen kezdesken. Onda Tramp afroamerıkalyqtardy ózine daýys berýge shaqyrdy.

Jeksenbi kúni úmitkerler debat qurdy. Onda koronavırýs pen násildik kemsitý máselesi sóz boldy.

Bıyl prezıdent saılaýy koronavırýs pandemııasyna sáıkes kelip tur. AQSh indetke shaldyqqandar men koronavırýstan qaıtys bolǵandar sany boıynsha álemde kósh bastap tur. Jeksenbide 81 myń adam aýrýǵa shaldyqqany anyqtalǵan.

Donald Tramp qańtarda koronavırýspen kúreske arnaıy top quryp, atalmysh indetke qarsy vaksına jasalýyn tezdetý úshin kóńil bólgenin alǵa tartqan. Ol úshin 10 mıllıard  dollar bóldi.

Baıden ár shtatta tegin test jasaıtyn kem degende 10 testileý ortalyǵyn qurǵysy keletinin jetkizdi.

Ekonomıkany kóterý máselesi boıynsha da eki úmitker bolashaqqa josparlarymen bólisti. Donald Tramp 10 aıda 100 mıllıon jumys ornyn ashyp, 1 mıllıon kishi kásip túrin ashýǵa jaǵdaı jasaıtynyn aıtty. Tramp halyqty jumyspen qamtamasyz etý úshin salyqty azaıtyp, kompanııalarda salyq kredıtin júrgizý oıymen bólisti. Djo Baıden kerisinshe kirisi joǵary kompanııalar úshin salyqty qymbattatyp, qarajatty halyqqa qyzmet kórsetý salasyna ınvestısııaǵa arnaýdy kózdeıdi.  

Bıyl daýysty sanap onyń nátıjesin jarııalaýǵa birneshe kún, tipti apta qajet bolýy múmkin. Sebebi pochta arqyly daýys berýshiler bıyl kóp. Alaıda ádette kim jeńiske jetetinin saılaýdan keıingi kúni-aq boljaýǵa bolady.  

2016 jylǵy prezıdent saılaýynda Donald Tramp Nıý-Iorkta AQSh ýaqyty boıynsha saǵat 3-te saılaýda jeńiske jetken kelesi prezıdent retinde sóz sóılegen.

2000 jyly ótken prezıdent saılaýynda birneshe saǵat boıy daýys berý nátıjesi belgisiz bolǵan. Ár shtatta daýysty qashan jáne qalaı sanaıtyny týraly óz erejesi bar. Keıbir shtattarǵa daýysty esepteý úshin birneshe apta qajet bolǵan.