Shet eldermen kópjaqty dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatqan Qazaqstan – álemdik saıasattyń epısentrinde

Geografııalyq turǵyda Eýropa men Azııanyń toǵysqan tusynda, al halyqaralyq qatynastar turǵysynan Reseı jáne Qytaı sııaqty alpaýyt eldermen shekaralas ornalasqan Qazaqstan búginde Orta Azııadaǵy halyqaralyq saıasattyń basty oıynshysyna aınaldy. Aýqymy boıynsha álemde toǵyzynshy orynda turǵany, paıdaly qazbalar men basqa da tabıǵı resýrstardyń orasan zor qory –  eldiń halyqaralyq saıası reıtıngin kóterýge múmkindik berdi. 130-ǵa jýyq memleketpen jáne Eýropalyq Odaqpen dıplomatııalyq qatynastar ornatqan Qazaqstan Respýblıkasynyń syrtqy saıasatynyń negizgi baǵyttaryn qalyptastyrý men jetildirýdiń keıbir jahandyq, aımaqtyq jáne ulttyq aspektileri taldadyq.

Halyqaralyq ıntegrasııa men jahandaný dáýirindegi elder men halyqtardyń ekonomıkalyq, saıası jáne basqa táýeldilikteriniń ósýine baılanysty álemdegi birde-bir el óziniń resýrstyq-energetıkalyq áleýetine nemese damý dárejesine qaramastan, syrtqy kúshterdiń yqpalynda bola almaıdy. Birde-bir memleket, áskerı, ekonomıkalyq jáne saıası turǵydan qanshalyqty qýatty bolsa da, qazirgi zamannyń eń ótkir máselelerin basqa elderden oqshaýlap jeńe almaıdy. Olarǵa tek halyqaralyq tyǵyz yntymaqtastyq sheńberinde qarsy turýǵa bolady. Halyqaralyq qatynastardyń tolyqqandy sýbektisine aınalǵan jas, táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasy úshin qorshaǵan ulttyq júıeniń syn-qaterlerin ýaqytynda ustap turatyn jáne olarǵa tıisti jaýap qaıtaratyn, bizdiń eldiń ulttyq múddelerin birinshi orynǵa qoıatyn syrtqy saıasatty júrgizý óte mańyzdy

Bul materıaldaǵy jazýdaǵy negizgi maqsat – Qazaqstan Respýblıkasynyń syrtqy saıasaty men dıplomatııasy tujyrymdamasynyń jalpy qurylymy men elementterin taldaý. Osyǵan baılanysty, birinshi kezektegi mindetterdiń qataryna Qazaqstannyń táýelsizdik jyldaryndaǵy syrtqy saıası fýnksııalaryn júzege asyrýdaǵy jaǵdaıdy, nátıjeler men jetistikterdi zertteý, sondaı-aq osy negizde halyqaralyq ıntegrasııa men jahandaný jaǵdaıynda Qazaqstan Respýblıkasynyń syrtqy saıasatyn odan ári damytýdyń perspektıvalyq baǵyttaryn anyqtaý jatady.

Egemendik alǵannan keıin, Qazaqstan Respýblıkasy kóptegen kúrdeli ekonomıkalyq, ekologııalyq, sonyń ishinde saıası máselelerdiń aýyrtpalyǵymen egemen memleket retinde ómir súrý jolyna tústi. Osylaısha, Qazaqstan qysqa merzimde óziniń geosaıası koordınattar júıesindegi ornyn anyqtaý, óziniń ulttyq-memlekettik múddelerin tujyrymdaý, osy múddelerge sáıkes keletin syrtqy saıası basymdyqtar júıesin qurý, óziniń syrtqy saıası strategııasynyń negizin qalaý úshin shuǵyl qajettilikke tap boldy. Álemniń basqa memleketterimen dıplomatııalyq qatynastar ornatý, ámbebap jáne aımaqtyq halyqaralyq uıymdarmen dıalog qurý, Qazaqstandy álemdik ekonomıkalyq qatynastarǵa qosý, kúrdeli geosaıası ortada jas memlekettiń naqty qaýipsizdigin qamtamasyz etý, onyń zańdy ekonomıkalyq múddelerin saqtaýdy qamtamasyz etý, sondaı-aq qolaıly jaǵdaı týǵyzý mańyzdy boldy. ishki transformasııanyń halyqaralyq sharttary. Sonymen birge, eger Qazaqstannyń ónerkásip, aýyl sharýashylyǵy, ǵylym men bilim salasyndaǵy jetistikteri keńestik kezeńde belgili bolsa, onda bul kezeńdegi táýelsiz tarıhymyzdyń syrtqy saıası betteri is júzinde nólden bastalýy kerek edi.

Qazirgi tańda Qazaqstan álemdik saıasattyń epısentrinde jáne oǵan erekshe tabıǵı resýrstardyń ǵana emes, sonymen qatar burynǵy Keńes Odaǵynyń ıadrolyq áleýetiniń edáýir bóligi Qazaqstanda bolǵandyǵyna baılanysty erekshe nazar aýdarylyp keledi.

Osyndaı kúrdeli jaǵdaılarda Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti memlekettiń halyqaralyq saıasatyn damytý úshin búkil jaýapkershilikti óz moınyna aldy. Kóptegen sheteldik jáne otandyq sarapshylardyń pikirinshe, dál osy jaǵdaı Qazaqstannyń álemdik saıası keńistikte ornyǵýy barysynda kóptegen shyǵyndardy boldyrmaýǵa múmkindik berdi.

Egemendi damýdyń ótken jyldarynda Qazaqstan Respýblıkasynyń syrtqy saıasatynyń belgili nátıjelerin qorytyndylaýǵa bolady. Bizdiń halyqaralyq arenadaǵy seriktestermen teń jáne ózara tıimdi qatynastardy saqtaýǵa degen qyzyǵýshylyǵymyz kóptegen elderde Qazaqstan Respýblıkasyna degen janashyrlyqty týdyrady. Jalpy, táýelsizdik jyldary kópvektorly qaǵıda ózin-ózi tolyq aqtap, Qazaqstanǵa óziniń ulttyq múddelerin tıimdi qorǵaýǵa ǵana emes, sonymen qatar halyqaralyq arenadaǵy táýelsiz jáne yqpaldy oıynshyǵa aınalýyna múmkindik beretindigin senimdi túrde kórsetti. Jas memlekettiń alǵa jyljýy men bitimgershiliktiń barlyq túrlerin halyqaralyq qoǵamdastyq joǵary baǵalap keledi.

Búgingi kúni Qazaqstan egemendi memleket retinde kóptegen halyqaralyq, aımaqaralyq uıymdardyń tolyqqandy múshesi, ıntegrasııalyq saıasatty belsendi júrgizedi jáne álemniń kóptegen elderimen seriktes. Respýblıka Birikken Ulttar Uıymy, Eýropadaǵy Qaýipsizdik jáne Yntymaqtastyq Uıymy, Ekonomıkalyq Yntymaqtastyq Uıymy, Eýropalyq Ekonomıkalyq Komıssııa, Halyqaralyq Eńbek Uıymy jáne basqalar sııaqty halyqaralyq ınstıtýttarmen jáne uıymdarmen kóbirek yntymaqtastyq ornatýda, Respýblıka adam quqyǵyna baılanysty kóptegen halyqaralyq aktilerge qol qoıyp, ratıfıkasııalady.

Arnaıy sharalar Shanhaı yntymaqtastyq uıymy (ShYU) jáne Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary keńesi (AО́SShK) sheńberinde aımaqtaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etýge baǵyttaldy. Bul keń Eýrazııa kontınentinde senim, seriktestik jáne turaqtylyq saıasatynyń negizin qalady.

Egemendik alǵannan keıin, Qazaqstan barlyq memleketterdiń ishinde birinshi bolyp álemdegi ıadrolyq qarýdyń tórtinshi arsenalynan óz erkimen bas tartty jáne álemdegi eń iri ıadrolyq polıgondy birjola japty. Bul kóptegen memleketter moıyndaǵan ǵalamdyq qaýipsizdik pen beıbitshilik isine kórnekti úles boldy. Sonymen qatar, Qazaqstan Respýblıkasy tıimdi yntymaqtastyq pen jalpyǵa qol jetimdi maqsattarǵa jetý úshin ár túrli bastamalar men syndarly usynystarmen únemi aınalysady.

Demek, qazirgi ýaqytta, erekshe geosaıası jaǵdaıdy eskere otyryp, Qazaqstannyń syrtqy saıasaty kópjaqty dıplomatııaǵa sáıkes damyp keledi, bul Qazaqstan Respýblıkasyna Qytaı, AQSh jáne Reseı sııaqty kúshti memleketter aldynda tabysty manevr jasaýǵa jáne óz múddelerin qorǵaýǵa múmkindik berdi.

Sonymen birge, el basshylyǵy Azııanyń basqa elderimen jáne ıslam áleminiń memleketterimen yntymaqtastyqty belsendi túrde keńeıtýge nıetti. Munyń sebebi ıslam dini kóptegen ǵasyrlar boıy qazaqtardyń jáne bizdiń elimizdi mekendegen kóptegen basqa xalyqtardyń dini bolǵan. Sonymen qatar, ıslamdy damytý máselesi qazaq mádenıetin damytý qajettiligimen tyǵyz baılanysty.

Árıne, Qazaqstannyń syrtqy saıası saladaǵy basty jetistikteri men respýblıkanyń xalyqaralyq salmaǵy kóbine ekonomıkanyń jaǵdaıyna baılanysty jáne bolashaqta táýeldi bolatynyn umytpaǵan jón. Elimizdiń ekonomıkalyq jáne saıası ómirin jańartýsyz, onyń tehnologııalyq jańarýynsyz eldiń odan ári tabysty damýy jáne damýdyń joǵary qarqynyn ustap turý múmkin emestigi anyq, bul aldyńǵy qatarly Azııa ekonomıkalarynyń tájirıbesimen rastalady.

Nátıjesinde, qazirgi kezeńdegi Qazaqstan Respýblıkasynyń syrtqy saıasaty aıqyn ekonomıkalyq sıpatqa ıe jáne ulttyq ekonomıkanyń básekege qabilettiligin qamtamasyz etetin reforma kýrsyn júzege asyrýǵa belsendi yqpal etýge baǵyttalǵan. Is júzinde bul eldiń taýarlar, qyzmetter men kapıtaldyń álemdik naryqtaryna shyǵýyna jaǵdaı jasaý, óziniń eksporttyq-ımporttyq áleýetin damytý, óndiris salasyna ınvestısııalar men tehnologııalardy tartý jáne jańa kólik baǵyttary boıynsha jobalardy iske asyrý degendi bildiredi.

Joǵaryda aıtylǵandardy qorytyndylaı kele, biz Qazaqstan úshin birinshi kezektegi mindet – Qazaqstannyń múddeleri men álemdik damý dınamıkasyn eskere otyryp, teńdestirilgen jáne jaýapty syrtqy saıasatty júzege asyrý dep tolyq senimmen aıta alamyz. Syrtqy saıasat tipti eń ózekti máseleler boıynsha ymyraǵa kelý qajettiligin túsinýge negizdelýi kerek.

Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń tapsyrmalaryn basshylyqqa ala otyryp, qaýipsizdik ortasyn nyǵaıtýǵa jáne onyń halyqaralyq prosesterge áserin keńeıtýge kúsh salý qajettiligi aıtylyp keledi.

Tutastaı alǵanda, táýelsizdik jyldary ishinde Qazaqstan syrtqy saıasat salasynda tańǵajaıyp jetistikterge jetti. Árıne, búginde bizdiń elimiz turaqty jáne qaýipsiz álem qurý, syrtqy saıası arenada jumys isteý maqsattaryna berilgen aımaqtyq derjava retinde halyqaralyq arenada berik ustanymǵa ıe boldy. Qazaqstannyń aımaqtaǵy jáne jalpy álemdegi yqpalynyń ósýi birqatar syrtqy saıası bastamalardyń sátti júzege asyrylýymen qamtamasyz etiledi, álemniń jetekshi memleketterimen strategııalyq seriktestiktiń, halyqaralyq uıymdarda belsendi qyzmettiń bolýymen qamtamasyz etiledi jáne Qazaqstannyń ekonomıkalyq qýatynyń qarqyndy ósýine, sheteldiktermen saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestısııalyq qatynastardyń údemeli keńeıýine negizdelgen álem. Zamanaýı memleketterdiń bolashaqqa baǵyttalǵan syrtqy saıasaty budan bylaı kúndelikti ómir tarıxynda adastyra almaıdy. Al qazirgi kezdegi negizgi baǵdar kóp vektorly, ıntegrasııa jáne teńgerimdi yntymaqtastyq ıdeıasy bolýy kerek.