• USD 468.56

  • EUR 497.56

  • RUB 7.3

  • CNY 67.18

29 Naýryz, 09:00:22
Almaty
+35°

Sońǵy onjyldyqta Qazaqstan Respýblıkasynda qoǵamnyń keń aýqymdy ózgerýi jáne ulttyq ekonomıkanyń álemdik ekonomıkaǵa ıntegrasııasy, onyń egemen memleket retinde qalyptasýy, eldiń saıası jáne ekonomıkalyq júıesinde túbegeıli ózgeris oryn aldy.

Jahandaný jaǵdaıynda reformalar men Qazaqstannyń álemdik ekonomıkaǵa ıntegrasııalaný barysyn qarastyrý ortalyqtandyrylǵan, josparlanǵan ekonomıkany ashyq demokratııalyq naryqtyq júıege aınaldyrý jolyndaǵy eleýli progrestiń dálelin kórsetedi. Ashyq ekonomıkaǵa kóshýdiń ekonomıkalyq jáne áleýmettik shyǵyndary áldeqaıda joǵary boldy. Sonymen birge, ulttyq ekonomıkasyn álemdik ekonomıkaǵa ıntegrasııalaý boıynsha júrgizilgen eleýli kúsh-jiger syrtqy saýdanyń kóp bóligi damyǵan naryq elderine baǵyttalýyna ákeldi,  sheteldik ınvestısııalardyń tartylýyna baılanysty syrtqy ekonomıkalyq baılanystar tereńdeı tústi, jańa naryqtyq ınstıtýttar, banktik jáne saqtandyrý qurylymdary, qor bırjalary, monopolııaǵa qarsy retteý, syrtqy ekonomıkalyq qyzmet jáne bankrottyq týraly zańdar jáne t.b. paıda boldy. Bul ınstıtýttar qalyptasyp kele jatqan vırtýaldy modelge negiz boldy, ekonomıkanyń naqty sektorynyń degradasııasy jáne elden kapıtaldy kóptep shyǵarý úshin jaǵdaı jasady.

Ulttyq ekonomıkanyń ashyqtyq dárejesi neǵurlym joǵary bolsa, onyń óndirgish kúshteri neǵurlym damyǵan bolsa, onyń salalyq qurylymynda tereń tehnologııalyq eńbek bólinisi bar salalar soǵurlym kóp bolýy kerek. Kerisinshe, onyń jalpy ekonomıkalyq áleýeti jáne óziniń tabıǵı resýrstarymen qamtamasyz etilýi az bolady. Qansha tabysqa jetse de, eshbir memleket ózin qazirgi álemde bolǵan demografııalyq, ekonomıkalyq, qarjylyq, áleýmettik jáne áskerı problemalardan qorǵaı almaıdy. Jahandyq damý naqty sózdermen kórsetilgenge deıin olarmen tabysty kúresý múmkin emes.

Ekonomıkalyq ıntegrasııa birqatar obektıvti faktorlarǵa ıe.  Olardyń ishinde eń mańyzdylary: ekonomıkalyq ómirdiń jahandanýy, halyqaralyq eńbek bólinisin tereńdetý,  álemdik ǵylymı-tehnıkalyq revolıýsııa; ulttyq ekonomıkanyń ashyqtyǵyn arttyrý. Qazaqstan úshin TMD keńistiginde damyǵan ıntegrasııalyq prosesterdiń mańyzy óte zor, munda ekonomıkalyq ıntegrasııanyń kórsetilgen obektıvti faktorlary postkeńestik memleketterdiń dúnıejúzilik ekonomıkaǵa ashylýymen jáne ıntegrasııalanýymen jumys isteı bastady. Reformalardyń basyna qaraı Qazaqstannyń ulttyq ekonomıkasynda qazirgi zamanǵy básekege qabiletti ekonomıkany qurýdyń senimdi negizine aınala alatyn áleýet boldy. Onyń artyqshylyǵy mynalar boldy: mańyzdy óndiristik, mańyzdy áskerı-óndiristik jáne ǵylymı-tehnıkalyq áleýet,  halyqtyń joǵary bilim deńgeıi,  tabıǵı resýrstardyń úlken qorlary,  úlken tranzıttik áleýet. Al kemshilikteri kelesideı: dúnıejúzilik muhıtqa shyǵýdyń bolmaýy, óndiristi monopolııalandyrý, ekonomıkanyń qurylymdyq dısproporsıonaldyǵy, óndiristik apparattardyń eskirgen deńgeıi, ornatylǵan ishki ıntegrasııalyq baılanystardyń bolmaýy jáne t.b.  Ekonomıkalyq reformalardyń sátsizdikteri bul artyqshylyqtardy paıdalanýǵa múmkindik bermegenin aıta ketken jón. Kerisinshe olar ekonomıkany jedel qaıta qurýdy jáne ishki naryqty qarqyndy damytýdy kózdeıtin jaǵymsyz qubylystardyń odan saıyn kúsheıýine ákeldi.

Qazaqstannyń ekonomıkalyq qatynastarynyń jańa júıesin qurý jáne ony TMD elderimen ıntegrasııalaý ústemdik etýshi shyndyqtardan bastalýy kerek, olardyń arasyndaǵy ózara tıimdi ekonomıkalyq qatynastardyń jańa júıesin anyqtaıtyn faktorlar men tendensııalardy eskerý qajet. Tek osy negizde ǵana tıimdi ıntegrasııalyq baılanystar qalyptasýy múmkin, bul daǵdarystan tez shyǵýǵa, básekege qabilettilikti arttyrýǵa jáne Qazaqstannyń jáne basqa TMD elderiniń álemdik ekonomıkaǵa enýin jedeldetýge múmkindik beredi.

Aımaqta birizdendirý prosesterin kúsheıtý Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti usynǵan joba negizinde júzege asqan bolatyn. Kedendik odaq negizinde paıda bolǵan Eýrazııalyq ekonomıkalyq qoǵamdastyqtyń (EýrAzEQ) qurylýy bes eldiń kóshbasshylary ulttyq ekonomıkalyq múddelerdi qorǵaýǵa jáne otandyq óndirýshilerdi qoldaýǵa baǵyttalǵan naqty saıasat júrgize bastaǵan kezeńdi bildirdi. EýrAzEQ aıasyndaǵy ekonomıkalyq ıntegrasııanyń negizgi yntalandyrýshysy bir-biriniń turaqty jáne óte syıymdy jıyntyqty ashyq naryǵyn ustap turý qajettiligi bolýy kerek, óıtkeni teorııaǵa sáıkes keden odaǵyn qurýdan túsken paıda saýda aǵyndarynyń artýymen, al shyǵyndar – olardyń azaıýymen baılanysty. Osy elderdiń barlyq halyqtarynyń múddeleriniń tepe-teńdigi saqtalsa, ekonomıkalyq, áleýmettik, mádenı damý úshin teń jaýapkershilik, sondaı-aq ár seriktes memlekettiń jalpy eýrazııalyq yntymaqtastyqtyń jumys isteýi men órkendeýine teń ekonomıkalyq úlesi saqtalǵan jaǵdaıda ǵana Eýrazııalyq ekonomıkalyq qoǵamdastyq suranysqa ıe jáne turaqty boldy.

Kelisimge qol qoıylǵannan keıingi birneshe jyl ishinde TMD-daǵy jaǵdaı óte qarqyndy damydy, quqyqtyq jáne uıymdastyrýshylyq qatynastarda belgili bir ózgerister boldy. TMD sheńberinde qabyldanǵan kóptegen mańyzdy sheshimder qaǵaz júzinde qalyp otyrǵanda, ekonomıkalyq saladaǵy ıntegrasııalyq úderisterdi júzege asyrýdyń naqty nátıjeleri áli de úlken emes bolǵan kezde faktiler belgili. Qazaqstannyń TMD-nyń ekonomıkalyq keńistigine qosylýy ishki naryqtyń bir ýaqytta ıntegrasııalanýymen syrtqy naryqqa shyǵýǵa qolaıly jaǵdaı jasaıdy. Alaıda, osy reıntegrasııadan alynǵan perspektıvalyq paıdany naqty paıdaǵa aınaldyrý úshin reıntegrasııa prosesin tezirek ashýdyń perspektıvasy Dostastyqta ekonomıkalyq odaqtyń negizderin qurýǵa alyp kelýi kerek edi.

Ekonomıkalyq qaıta qurýlardyń nátıjeleri, olardyń tabystary kóbine memlekettiń reformalaý qyzmetimen, onyń izdený qabiletimen jáne halyqtyń negizgi qabattarynyń basym shyndyqtary men múddelerine sáıkes keletin qoǵamnyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń jańa modelin tabý qabiletimen jáne óndiris tıimdiligi men turmys deńgeıiniń joǵarylaýyn qamtamasyz etetin jańa ekonomıkalyq júıege kóshý arqyly aldyn-ala anyqtalady.  О́tpeli kezeńdegi eńbek, kapıtal, tabıǵı resýrstar, ǵylymı-tehnıkalyq progress jáne kásipkerlik qabiletter sııaqty, memlekettiń de reformalaý qabileti sheshýshi ról atqarady, makroekonomıkalyq jáne naryqtyq mehanızmderdiń barlyq elementteriniń ózara sáıkestigin, olardyń qajetti araqatynasy men úılesimdiligin qamtamasyz etetin óndiristiń negizgi faktorlarynyń biri retinde áreket etedi.

Sınhrondy jumys

Ol memlekettik qyzmetkerlerdiń ıntellektýaldy jáne ǵylymı damý deńgeıimen, olardyń ulttyq ereksheligi men patrıotızmimen, sondaı-aq belgilengen basymdyqtardy iske asyrýdaǵy saıası erik-jigerimen anyqtalady. Ulttyq múddeler men maqsattarǵa sáıkes keletin ekonomıkanyń naqty modelin maqsatty túrde izdeýdi júzege asyra otyryp, memleket pen naryq arasyndaǵy tıisti formalar men qatynastardy qamtamasyz etedi. Ekonomıkany retteý qazirgi jaǵdaıda olardyń utymdy ózara áreketin únemi izdeý arqyly memlekettik jáne jeke sektorlardyń tyǵyz damýy men ózara árekettesýiniń negizinde júzege asyrylýy kerek.

Júrgizilgen zertteýler Qazaqstannyń damýyndaǵy ózara baılanysty kelesi mindetterdi bólýge múmkindik beredi:

  1. Elde biryńǵaı ishki naryqty qurýǵa qajetti kezeń retinde jańa túsinikke negizdelgen ımportty almastyrý saıasatyn júrgizý;
  2. Halyqaralyq eńbek bólinisine qatysýdyń eksporttyq-óndiristik nusqasyna bir ýaqytta kóńil bólý;
  3. Qazaqstannyń álemdik ekonomıkaǵa ený jáne aımaqtyq ıntegrasııa prosesterin onyń ishki naryǵynyń ıntegrasııasymen jáne eldiń birtutas ekonomıkalyq keshenin qurýmen úılestirý.

Qazirgi ekonomıkalyq saıasattyń negizgi baǵyty – eldiń ishki naryǵyn qalpyna keltirý jáne ıntegrasııalaý. Bul jaǵdaıda ınvestısııanyń negizgi kózi halyqtyń tıimdi suranysy bola alady. Onyń keńeıýimen ekonomıkalyq jańǵyrý bastalady. Ol úshin jumys oryndaryn kezeń-kezeńimen qurý, otandyq óndirýshini jan-jaqty qoldaý qajet. Suranysty anyqtaıtyn halyqtyń satyp alý qabiletin aqylǵa qonymdy retteý materıaldyq jáne áleýmettik ınfraqurylym salasyndaǵy memlekettik kapıtaldyq salymdardyń ótemdik ósýin talap etedi.

Qazaqstannyń eksportqa baǵyttalǵan strategııasy aǵymdaǵy ımportty almastyrý saıasatynyń ıkemdi úılesimi bar uzaq merzimdi eksporttyq baǵdardyń sımbıozy bolýy kerek. Demek, syrtqy ekonomıkalyq saıasattyń mańyzdy quramdas bóligi eksport-ımport strategııasyn Qazaqstan ekonomıkasyn qaıta qurý strategııasymen jáne mindetterimen muqııat baılanystyrý bolyp tabylady. Mundaı ózara baılanys belgili bir tehnologııalardan bastap óndiris pen ǵylymı-tehnıkalyq, ınvestısııalyq jáne ınnovasııalyq saıasattan, salaaralyq qatynastardy, aralyq jáne sońǵy tutyný satylarynan jáne jalpy alǵanda eksporttyq, ımporttyq jáne syrtqy saýda saıasatynyń dınamıkasynan bastap udaıy óndiris prosesiniń barlyq kezeńderi men aspektilerin úılestirýdi bildirýi kerek. Sonymen birge, Eýrazııalyq Odaq qurý sheńberinde Reseımen jáne basqa TMD elderimen ıntegrasııalyq baılanystardy damytýǵa jáne alys sheteldermen odan ári qatynastarǵa erekshe nazar aýdarý qajet.

Respýblıkanyń aımaqtyq ekonomıkaǵa qaıta ıntegrasııalanýyn boljaýda basty bolyp qabyldanǵan damý nusqasynyń ıdeıasy – Qazaqstannyń álemdik ekonomıkaǵa ıntegrasııasy onyń ishki naryǵyn TMD elderimen bir mezgilde ıntegrasııalanýymen dáıekti damý arqyly júzege asyrylýy kerek. Bul jumys istemeı turǵan óndiris oryndaryn mınımaldy shyǵyndarmen paıdalanýǵa, ulttyq óndirýshilerdiń básekege qabilettiligin birtindep álemdik naryqtarda qajet deńgeıge deıin arttyrýǵa múmkindik beredi. Negizinde bul túbegeıli ekonomıkalyq reforma barysynda buryn buzylǵan ekonomıkalyq baılanystardy qalpyna keltirý, ıaǵnı baılanystardy qaıta ıntegrasııalaýdy bildiredi.  Ishki ósý kózderiniń negizgi etalony: kapıtal eksportyn shekteý, bos turǵan óndiristik qýattardy iske qosý, jańa óndirister men salalarda jedel amortızasııalyq saıasatty júzege asyrý, portfeldik ınvestısııalardyń úlesin azaıtý.

"Qamshy" silteıdi

Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.

Pikir qaldyrý

pikir