"Biz qazaqtardy taýǵa qýmadyq". Amerıkada oqyǵan uıǵyr lıngvısiniń qazaq halqyna úndeýi

 

"Búgin Qazaqstanda uıǵyrlardyń qazaqtyń memlekettik ánuranyn oryndap jatqanyn kórgende kózime jas aldym. Bul ánurandy oryndaǵanda árqashan kózime jas keledi. Qytaı astanasy Beıjińde Naýryz merekesi kúni Qazaqstanniń ánurany oryndalǵanda, qazaq dostarymmen birge ornymnan turyp oryndap, sol dostarymmen birge qatty qýanǵan edim. Qaıda bolmaıyq, taýda da, baqta da neshe júz jyldar boıy qazaq halqynyń eti jáne qymyzy, mol dastarhany aınalasynda bárimiz tátý-tátti ómir súrdik. Qazaqsan óz Táýelsizdigin alǵanda barsha uıǵyr halqy qazaq halqynyń bul jetistigin maqtan tutty.

 

1991 jyly Qazaqstan táýelsizdik alǵan kezde qarańǵy qys boldy. Bul kúni biz bes-alty aǵaıyndy apaly-sińlilerdiń emtıhandaryn umytyp, qazaq dostarymyzben jınalyp, uıyqtamaı túnimen bárimiz sol dostarymyzdy táýelsizdigimen quttyqtadyq.

 

Qazaq jerinde bizdiń uıǵyr halqynyń Zýnýn Qadyrdyń, basyn qıbla jaqqa emes, Uly Jibek Joly jaǵyna qaratyp jerleýdi ósıet etken Ǵenı Batyrdyń qabirleri bar.

 

Uıǵyr halqynyń táýelsiz memleketiniń sońǵy sultany Alahan sultan salǵyzǵan qutty Sultanqorǵanymyz bar edi. Dál sol jerde bizdiń alǵashqy uıǵyr qoǵamymyz quryldy, alǵashqy ǵylymı bilimimiz bastaldy jáne biz Almatyǵa kelgen zııaly qaýymnyń bastamasymen uıǵyr degen qasıetti esimdi taptyq. Onda táýelsiz respýblıkamyzdyń sońǵy kýágerleri, qolbasshylary jáne basshylary boldy. О́z zamanynda Reseı zalym basshylarynyń qolynan qutylyp, aman qalǵan Nazýgýmdiń urpaqtaryn, Ǵenı Batyrdyń nemerelerinen bastap, bizben birge Otanymyzdy qorǵap qalady dep qazaq baýyrlarymyzǵa senetin edik. О́z táýelsizdigin alǵan qazaq halqy uıǵyr halqynyń da egemendik alýyna birlesip, sol kúnderge birge jetemiz dep oılaǵan edik.

 

Men búgin Qazaqstannyń ánuranyn aıtyp jatqan baýyrlaryma qarap, kóz jasymdy súrtip, oılandym. Sol sátte men oılaǵan arman, qııaldarym úshin ókindim. Búginde Qazaqstandaǵy Memlekettik ánurandy oryndap jatqan uıǵyrlar 5 shildedegi qaıǵyly oqıǵada Qytaıdyń týyn kóterip, Úrimshide sherýge shyqqan uıǵyrlarǵa uqsady. Eki memleket, bir uıǵyr, al beınesi eki, bir mándi.

 

Biz qaı memlekette ómir súrmeıik, nege biz árqashan adaldyǵymyzdy bildirýimiz qajet? Nelikten basymyzǵa kún túskende adaldyq sherýin oqyp, adaldyq týyn kóterýimiz kerek? Aq-qara násil arasynda qaıshylyq bolǵan Amerıkada, Fransııada fransýz-musylman qaqtyǵysy bolǵan kezde, azdaǵan qara násildi adamdar memlekettik ánurandy oqymaıdy jáne ózderiniń berilgendikterin bildirmeıdi, biraq nege biz tek talap etilmegen nárseni ǵana jasaýymyz kerek? Nelikten Túrkııadaǵy uıǵyr elıtalary túrik urandaryna kóbirek kóńil aýdarady? Bul adaldyqtyń bir túri me? Ne úshin biz árqashan adaldyǵymyzdy dáleldeýimiz qajet?

 

Eger Qytaı uıǵyr, qazaq, qyrǵyz jáne ózbek, tatarlardy lagerlerde túrmege otyrǵyzý arqyly memlekettik sherýdi úıretýge májbúr etse, Qazaqstandaǵy daýyl kezinde taǵy da solaı etýge májbúr bolsaq, onda biz óz elimizde turyp jatqandaı sezinbeımiz!

 

Sonymen biz tóleıtin salyq neni bildiredi? Bul eldi salý úshin tógilgen qannyń qundylyǵy nede? Qazaqstandaǵy uıǵyr zaýyty, uıǵyr bazary, ashylǵan uıǵyr bıznesi bizdiń adaldyǵymyzdy dáleldeýge jetkilikti emes pe? Úrimshi men Almaty arasyndaǵy saýda-sattyqty Qazaqstanda damytqan baı uıǵyrlar óz aqshalaryn Qazaqstanǵa ınvestısııa salmaı-aq , Qulja, Qashqar jáne Úrimshige salǵan ba? Ol aqshany Qashqardaǵy Haıtýǵa jáne Artých qalasyndaǵy Sýtýk Buǵrahı meshitine Qazaqstanǵa bermesten jumsady ma? Bul adaldyq emes pe? Baı uıǵyrlardyń Qazaqstanǵa óz otandarynan dollarmen kóship kelgeni ókinishti emes pe?

 

Biz uıǵyrlar eshqashan qazaqtarmen urysqan emespiz, biz olardy tarıh boıy qorǵaǵanbyz, jaýdan birdeı qorǵanǵanbyz, olarmen ulttyq qaqtyǵys bolǵan emespiz. Kommýnıstik partııa qazaq aımaǵyndaǵy uıǵyrlardyń ortalyǵy – Quljany qazaq halqyna oblys ortalyǵy etti, biz eshqashan bizden az bolǵan qazaq baýyrlarymyzdy taqqa (taýǵa) qýmadyq, kerisinshe, bizden neshe ese kúshti qytaıdardy qýyp, uryp, óltirdik, bizdi de qyrdy, sherýlerge shyqtyq biz moısynbadyq. Qashqarǵa barǵan myńdaǵan qazaq sol jerge turaqtandy, olardy biz ıtergen joqpyz. Bizdiń aýdanda Qazaq degen aýyl bar, biraq biz ol aýyl atyn ózgertý úsh uıyqtasaq túsimizge kirgen joq. Uıǵyr synyby oqıtyn oqýlyqtarymyzda Tańjaryq Joldybaevtiń óleńderi berilgen, uıǵyr ýnıversıtıtetinda qazaqsha sabaq ótetin professorlar bar edi, biz olardy alyp tastaýdy, almastyrýdy, qýyp shyǵaryp tastaýyny talap etken joqpyz!