kazinform.kz
31 mamyrda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Saıası qýǵyn-súrgin jáne asharshylyq qurbandaryn eske alý kúnine oraı úndeý jarııalady. Onda Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý jónindegi memlekettik komıssııa qurý týraly aıtylǵan bolatyn. Osyǵan baılanysty tarıhı ǵylymdardyń doktory Darhan Qydyrálimen suhbattasqan edik.
– Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Saıası qýǵyn-súrgin jáne asharshylyq qurbandaryn eske alý kúnine oraı úndeý jarııalap, tarıhı ádildikti qalpyna keltirý jumystaryn kúsheıtý úshin arnaıy memlekettik komıssııa qurýdy tapsyrdy. Osy oraıda saıası qýǵyn-súrgin qasiretimen qatar qazaq halqynyń basyna asharshylyqtyń túsirgen náýbeti orasan bolǵany jıi qozǵalady. Endigi jerde bul aqtańdaqtardyń aqıqatyn qanshalyqty ashyp kórsete alamyz?
– Elimiz táýelsizdikke qol jetkizgeli beri saıası qýǵyn-súrginge qatysty kóptegen jumys atqarylyp keledi. Máselen, 1992 jylǵy komıssııa sheńberinde tarıhymyzdyń aqtańdaq betterindegi biraz aqıqatqa kóz jetkizdik, 1993 jyly arnaıy Jarlyqpen osy ataýly kún belgilendi.
Saıası qýǵyn-súrgin qasiretimen qatar asharshylyqqa baılanysty da kóptegen zertteýler júrgizildi. Degenmen osy tusta bir aıta keterlik jaıt, qoǵamda asharshylyq máselesi jeke qarastyrylsa degen pikir bar. «Egemen Qazaqstan» gazeti uıymdastyrǵan «Ǵasyr zulmaty» atty dóńgelek ústel jıynynda ǵalymdar da osy oıdy qýattady. Jalpy qýǵyn-súrgin búkil keńestik kezeńde júrgen zulmat ekeni belgili.
Jalpy, keńestik kezeńde qýǵyn-súrginge ushyramaǵan halyq kemde kem boldy. Alaıda, sonyń ishinde qazaq halqynyń talaıyna túsken synaq asa aýyr boldy.
Qyzyl qyrǵynda qazaqtyń qaımaǵy bolǵan qanshama Alash arystary azapty aıdaýda bolyp, atylyp ketti. Degenmen halyqtyń jappaı qyrylýy asharshylyqpen tikeleı baılanysty. 1918 jyly bastalǵan, artynsha 1921 jyly jalǵasqan, onyń sońy 1932 jylǵa ulasqan alapat ashtyqtyń úsh tolqyny 3 mıllıonǵa jýyq halqymyzdy jalmap ketti. Buǵan sol tusta ujymdastyrýdan qashyp, kámpeskeleýge urynbas úshin shetel aýǵan, jolda kómýsiz, súıegi dalada shashylyp qalǵan qanshama bozdaqtardy qosýǵa bolady. Al ujymdastyrýdan qashyp, kámpeskeleýge urynbas úshin shetel aýǵan, azapty jolda qaza taýyp, súıegi dalada kómýsiz shashylyp qalǵan qanshama bozdaqtarda, tipti, esep joq.
Bul tarıhty áli tolyq zerttelip bitti dep aıtýǵa bolmaıdy. Mamandardyń pikirinshe, buǵan genosıd dep te baǵa bere almaımyz. Sebebi qasirettiń qoldan jasalǵanyn aıǵaqtaıtyn naqty qujat joq. Degenmen onyń qazaqtyń basyna túsken alapat qasiret ekeni anyq. Osy zulmatta halyqtyń jartysynan kóbinen aıyryldyq. Prezıdentimiz Qasym-Jomart Toqaevtyń atalary da asharshylyq jyldarynda shekara aýyp, sonyń zardabyn tartqanyn estelikterinen bilemiz.
Bul árbir qazaqtyń shańyraǵyna úlken náýbet bolyp tústi. Biz ony umytpaýymyz kerek. Zulmat jyldardyń qurbandaryna laıyqty deńgeıde taǵzym etkenimiz qazirgi býynǵa da úlken taǵylym bolar edi. Úlkenderimiz bizge bir úzim nandy qasterleýge úıretti. Sebebi asharshylyqty kórgen, joqshylyqtyń taqsiretin tartqan ata-ájemiz aldyndaǵy astyń, beıbit kúnniń qadirine jete bildi.
Búginde ondaı kónekóz qarııalardyń qatary da sırep bara jatyr. Sondyqtan ýaqyt ozdyrmaı olardyń da aýzynan tyń derekterdi jazyp alý qajet. Buǵan qosa búkil óńirdegi, oblystar men aýdandardaǵy, qajet bolǵan jaǵdaıda kórshiles elderdegi arhıvterdi aqtara otyryp, osy alapat qasirettiń qurbandaryn túgendeý, olarǵa belgi ornatý, kórgen qasiretin búgingi urpaqqa taǵylym etý ıgilikti is bolary anyq. Munyń bári asharshylyq qurbandaryn arnaıy eske alyp, taǵylym men taǵzymǵa toly «alapat qasiret» kúni retinde belgileý arqyly erekshelene túser edi dep oılaımyn.
Derekkóz: kazinform.kz
Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.
Pikir qaldyrý
pikir