Bul úndeý 30 jyldan beri kútken bastama – tarıhshy

 

Búgin memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstandaǵy 19 mıllıon halyq 30 jyldaı kútken bastamany qolǵa alýǵa tapsyrma berdi. Bizdiń oı-tilegimiz ben muńymyzdy estip, Prezıdent tarıhı ádildikti qalpyna keltirý jumystaryn aıaqtap, saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý úshin arnaıy memlekettik komıssııa qurýdy tapsyrdy. Bul memleket basshysynyń bolashaqty boljaı bilgen kóregendigi, halyqtyń muńyn tyńdaǵany, el ishinde qaınap jatqan problemalardy túsingeni, dep bilemin. Odan bólek, tarıhı sana qalyptastyrý jaǵynan bizdiń qoǵam osyndaı usynystardy qabyldaýǵa daıyn, dep oılaımyn. Qýǵyn-súrgin jyldary eń aýyr azap shekken halyq – qazaq. Sebebi, asharshylyqta mıllıondaǵan adam qyryldy, qanshama halyq shet el asty, bizdiń respýblıka lagerlik respýblıkaǵa aınaldy, deportasııalanǵan halyq qanshama?! Sonyń ishinde qýǵyn-súrgin jyldary erekshe oryn alady. О́ıtkeni, qazaqtyń qaımaǵy sanalǵan aıtýly tulǵalar qyrshyn ketti. Prezıdent 100 myńǵa jýyq azamatymyz qýǵyn-súrginge ushyrap, sonyń 20 myńnan astamy atyldy, dep anyq atap ótti, - deıdi ol.

Zııabek Qabyldınovtyń aıtýynsha,  áli de qanshama adam aqtalǵan joq. 

Bala-shaǵasyna talǵajaý taýyp bermek maqsatynda bir ýys masaq terip ustalǵan aǵaıyndar bar, Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldarynda tutqynǵa túsip qalǵandar bar, jıyrmasynshy jyldary quqyqtarynan aıyrylǵan azamattar bar, 1928 jyly myńdaǵan baı-baǵylandar qýdalandy, bulardyń eshqaısysy áli aqtalmaı keledi. Osylardy da aqtaıtyn kún týdy dep oılaımyn. Biz árýaqty, jasy úlkenderdi qurmetteıtin halyqpyz. Sondyqtan, bul azamattardy da aqtaý máselesimen memlekettik komıssııa aınalyssa, Qazaqstannyń bolashaǵy jarqyn bolady degen senimdemiz. Tarıhı sana osynyń arqasynda qalyptasady. Oqýlyqtarymyz da osy jumystardan keıin jańa formatta jazylady. Bul oraıda aıta ketý kerek, 5 tomdyq "Qazaqstan tarıhy" eski metodologııalyq negizde jazylǵan. Bolashaqta "Qazaqstan tarıhynyń" 7 tomyn da osy jańa baǵytta jazý kerek. Saıası qýǵyn-súrgin qurǵandaryn zertteý barysynda talaı jobalar paıda bolady degen oıdamyn. Nátıjesinde ata-babalarymyz aqtalyp, Qazaqstan bolashaqqa nyq qadam basady, - deıdi. 

Professor tarıhshylar qaýymy Prezıdenttiń bul úndeýin jyly qabyldap, jumysqa kirisýge daıyn otyrǵanyn aıtty.

Árıne, buǵan jaǵdaı jasalýy kerek. Eń aldymen, quqyq qorǵaý organdarynyń, onyń ishinde Ishki ister mınıstrligi, prokýratýra muraǵattaryn ashyp zertteýge ruqsat berilgeni jón. "Myna tergeýshiniń aty atalmaýy kerek nemese jala japqan adamnyń esimi kórsetilmeýi kerek, urpaqtary arasynda janjal týady" degen sııaqty kedergiler bolmaýy qajet. Eger tolyq zertteý júrgizilip, memlekettik komıssııa jaqsy jumys istesin desek, osydan bastaý qajet. Mundaı tájirıbe shet memleketterde bar, - deıdi ol. 

Tarıhshy qýǵyn-súrgin qurbandaryn zertteýge baǵyttalǵan arnaıy ınstıtýt qurylsa quba-qup bolar edi, deıdi.

Mundaı ınstıtýt Polshada, Ýkraınada, Azııa elderinde bar. Keıbir memleketterde tipti, qýǵyn-súrgin qurǵandaryn reabılıtasııalaý jáne aqtaý degen mınıstrlik jumys istep tur. Bul álem elderinde bar tájirıbe, - deıdi ol.

Zııabek Qabyldınov memlekettik komıssııa jumysyna tarıhshylar ǵana emes, zańgerler, gýmanıtarlyq baǵyttaǵy mamandar, saıasatkerler, etnologtar, áleýmettanýshylar da atsalysýy kerek ekenin jetkizdi.

Aısulý MAMANQYZY
Derekkóz: baq.kz