«Mınıstr muqııat tyńdap, birden qyzmetkerlerine tapsyrma berdi»

Esterińizde bolsa, eldegi «13 Cordon.kz» qoǵamdyq uıymynyń negizin qalaýshy S.Efremov Facebook-tegi paraqshasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Ekologııa mınıstri M.Myrzaǵalıevke vıdeo-habarlama jarııalady. Onda ol zańsyz balyq aýlaýdyń arty qaıǵyly jaǵdaılarǵa aparyp soǵatyny týraly aıtyp, jaǵdaıdy baqylaýǵa alýdy ótindi.

Artynsha Túrkistan oblysyna jasaǵan jumys saparynda ekologııa mınıstri S.Efremovpen kezdesti. Qoǵamdyq belsendi eldiń bas ekologymen ne týraly sóıleskenin jýrnalısterge aıtyp berdi.

– Sergeı, sizdiń uıymyńyz qurǵanyńyzǵa neshe jyl boldy? Uıymyńyz qansha jasta?

–  Uıymnyń qurylǵanyna úsh jyl boldy. Al naqty brakonerlermen kúres bastaǵanymyzǵa eki jyldan astam ýaqyt ótti. Árıne men maqtana almaımyn, biraq osy ýaqytta zańsyz brokonerlikpen aınalysýshylar bizden qorqady.

– Uıymnyń ashylǵanyn úsh jyl boldy deısiz, al kúresti bastaǵanyńyzǵa eki jyl bolypty. Sonda bastapqyda siz aldyńyzǵa brakonerlermen kúres sııaqty mindetti qoımadyńyz ba?

– Joq, bastapqyda, biz jaı ǵana tabıǵat pen balyq aýlaý áýesqoılaryn jınadyq. Biz tabıǵatqa shyǵyp, sporttyq balyq aýlaýdy uıymdastyramyz, tájirıbemizben bólisemiz. Osy saıahattar barysynda biz birneshe ret zańsyz balyq aýlaý faktilerine tap boldyq. Árıne, olar bizdi aınalyp óte almady. Artynan reıdterge qatysa bastadyq.

– Siz óz ótinishińizde ýákiletti organdar jumsaqtyq kórsetpese deısiz.

– Brakonerler ashyq túrde jumys istep jatyr, olar balyqtardy aýlaý úshin elektrli shybyqtardy, orman sharýashylyǵy jelilerin jarý úshin jarylǵysh qurylǵylardy qoldanady. Sondyqtan olar qoryqpaıdy. Bilesiz be, men shynymen de sybaılas jemqorlyq quramy týraly oılarǵa jol bergim kelmeıdi. Alaıda, ýyldyryq shashý kezeńinde de, balyq aýlaýǵa tyıym salynǵannan keıin, barlyq bazarlar men balyq aýlaý oryndary brakonerlerdiń jemisterimen tolyǵýda. Osyndaıda retteýshi organdar qaıda qaraıdy degen suraq týyndaıdy. Osydan baryp, biz joǵary jaqqa shyǵýǵa májbúr boldyq. Reıdterdiń birinde polısııa qyzmetkeri bizdiń aldymyzǵa resmı jeke kýálik japsyrǵan elektrli shybyqpen ustaldy. Alaıda, búgingi kúnge deıin bul polısııa qyzmetkeri jazalanǵan joq. Biraq qandaı da bir sebeptermen, ańshy jazalandy.

– Sizdiń úndeýińizden brakonerlerdiń belsendiligi óte joǵary deńgeıge jetkeni baıqalady.

– Dál solaı. Mysaly, Shardara sý qoımasy búkil sý perımetri boıymen, ásirese ýyldyryq shashý kezeńinde birneshe kılometr tor shyǵaratyn brakonerler úshin kommersııalyq baıytý ornyna aınaldy. Túnde qaıyqtarda 200-den 500-ge deıin adam kolonnada qozǵalady! Bul 5-7 brakoner emes. Osyndaı jaryqtandyrý arqyly nazardan tys qalý múmkin emes. Biraq qandaı da bir sebeptermen ýákiletti organdar olardy kórmeıdi. Bul tańqalarlyq emes pe?

О́zara kelisimimen nemese bireýdiń qyzyǵýshylyǵymen júzdegen elektr shybyqtary men ondaǵan shaqyrym jeliler sý obektilerine túsedi. Balyq jaı ǵana qyrylyp jatyr. Mundaı jaǵdaı Shardara sý qoımasynda ǵana emes, Kóksaraı men Syrdarııa ózenderinde de bar. Bir ýaqytta qansha balyq óledi! Brakonerler ony elektr shybyqtarymen aldap tastaıdy, sosyn ol balyqtar  ýyldyryq shasha almaıdy.

– Shardara sý qoımasy tórt óndiris ornyna bólingen. Kásiporyndar uzaq merzimdi jaldaý sharttarymen jumys isteıdi jáne ekologııalyq qalpyna keltirý jumystaryn júrgizýge mindetti. Sizdiń oıyńyzsha, olar oryndaldy ma?

– Bul kommersııalyq uıymdardyń ekonomıkalyq qyzmeti biz úshin, qarapaıym azamattar úshin qupııa. Biz bul kásiporyndardyń memleketpen rezervýardy kommersııalyq maqsatta paıdalaný týraly kelisimderi bolýy kerek ekenin túsinemiz. Eger mundaı kelisim bolsa, Qazaqstanda brakonerliktiń damýyna múmkindik beretin erejeler joq ekenine senimdimin.

– Sonymen, bul uıymdardyń qyzmetin qatań baqylaý kerek dep oılaısyz ba?

– Árıne. Buǵan qosa, zań buzýshylyqtardy anyqtaǵan kezde retteýshi organdardy jazalaý qajet, óıtkeni olardyń tarapynan áreketsizdik faktisi bar. Baqylaý barlyq jaǵynan qajet. Rezervýarǵa demalyp, balyq aýlaýǵa kelgen ár balyqshy úshin 2000 teńge, al qaıyqtan 5000 teńge tólenedi. Bul aqsha qaıda ketedi? Brakonerlerdiń sanyna qaraǵanda, sý qoımasyn qorǵaý ekitalaı.

– Siz saýda jasaǵandarmen sóılesken bolýyńyz kerek. Olar ózderiniń zańsyz áreketterin qalaı túsindiredi?

– Iá, bári qarapaıym paıda. Olar jumys joq dep shaǵymdanady. Nelikten olar jumys izdep, jalpy jumys isteýi kerek? Olar aıyna ortasha adam retinde aptasyna balyqtan kóp paıda tabady. Jalpy, brakonerlerge qatysty bizdiń qoǵamdyq uıymnyń músheleri brakonerlikke qarsy aqysyz negizde birneshe ret kúresken. Bizde ony rastaıtyn beıne jáne foto faktiler bar. Biraq bizdiń ókilettikter shekteýli. Áriptesterimizge jáne jeke ózime de birneshe ret qaýip tóndi. Sonyń ishinde fızıkalyq zorlyq-zombylyq. Biraq biz sheginýge nıet bildirmeımiz. Sonymen qatar, biz brakonerlermen kúreste óz pozısııamyzdy nyǵaıtýǵa daıynbyz.

– Sizdiń oıyńyzsha, ekologııa mınıstrimen sóıleskennen keıin qazirgi jaǵdaıda qandaı da bir ilgerileýshilik bolady ma?

– Iá, men oǵan senemin. Ekologııa mınıstri Maǵzum Maratuly meni muqııat tyńdap, suraqtar qoıyp, birden qyzmetkerlerine birneshe buıryq berdi. Birqatar tıimdi sharalar atqaryp jatyr. Mınıstr Shardara sý qoımasynyń ýchaskelerinde boldy. Ol jaǵdaıdy baqylaýda ustap, barlyq jaǵdaılardy qarastyryp, kómek kórsetýge ýáde berdi. Jaǵdaı jaqsaryp, biz birge tabıǵatty saqtaı alatynymyzǵa senimdimin. Endi táýelsiz komıssııa quryp, Shardara sý qoımasy men irgeles sý qoımalarynda, sonyń ishinde Syrdarııa ózeniniń saǵasynda kommersııalyq qyzmetti júzege asyratyn barlyq uıymdarǵa tekserý júrgizý qajet. Qazirdiń ózinde osyndaı baqylaý óz jemisin berýde. Brakonerler azaıay, ıaǵnı biz myńdaǵan tonna balyqty únemdeımiz. Brakonerlik máselesi qaralyp, qatań sharalar qabyldanady dep senemiz. Buǵan qatysty bizdiń memelketimizde birqatar sharalar qarastyrylyp jatqanyn moıyndaý kerek.

Redaksııadan: Jalpy, qazirde elde uıymdastyrylǵan qylmystyq toptyń quramyndaǵy brakonerlik úshin júıeli jaýapkershilik engizilip, oǵan sáıkes 6 jyldan 10 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý jazasy usynylady.

Júıeli túrde brakonerlik jasaǵany, zańsyz ań aýlaǵany úshin, aýyr qylmystar sanatyna kiretin janýarlar men balyqtardyń sırek kezdesetin túrlerin óndirgeni úshin jaýapkershilik engizildi munda jazasy 6 jylǵa deıin qarastyrylǵan. Brakonerlikti uıymdasqan qylmystyq toptyń quramynda bolǵany úshin 10 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý qarastyrylǵan. Sondaı-aq  zańsyz ań aýlaý ortasha aýyrlyq dárejesine aýystyrylǵan.

Iаǵnı, tipti bir zııan keltirmegen brakonerlik úshin Qyzyl kitapqa engen janýarlar zardap shekpegen bolsa da qylmysqa jol bergen adam báribir túrmege túsedi.

Ánýar QAIYRBEK