Habashı jamaǵaty degender áhlý sýnna bolyp eseptele me?

«Habashı» jamaǵatyn ótken ǵasyrdyń 80-jyldary efıopııalyq dinı ýaǵyzshy Muhammed Abdýllah ál-Hararı qurdy. Ol 1910 jyly Efıopııanyń Harar qalasynda dúnıege keldi. Muhammed Abdýllah ál-Hararı 1950 jyly Lıvanǵa qonys aýdardy. Lıvandaǵy bilim ordasynda dinı pánderden dárister oqyp júrip 1983 jyly «Islamı qaıyrymdylyq jobalar qaýymdastyǵy» (djam’ııa ál-masharı’ ál-haırııa ál-ıslámııa) atty dinı uıymnyń negizin qalady. Onyń neoharıjıttik (ýahabbılik) qozǵalystarǵa qarsy kóqarastary jurtshylyqtyń qyzyǵýshylyǵyn týdyryp, az ýaqyttyń ishinde jaqtaýshylarynyń sany kúrt ósti. Muhammed Abdýllah ál-Hararıdiń ýahabızm ilimin teristeıtin jáne ıslam dinine qatysty kóptegen eńbekteri bar. Olar:

«Sharhý alfııatı s-Sýıýtı fı Mýstalahı l-hadıs»;
«Kasıdatýn fı l-ıtıkadı takaý fı Sıttına Baıtan»;
«As-sıratý l-mýstakım fı t-taýhıd»;
«Ad-dalılý l-kavım alıa s-sıratý l-mýstakım fı t-taýhıd»;
«Býgıatı t-Talıb Lımarıfatı l-ılmı d-dını l-vadjıb»;
«At-takkýbý l-hasıs alıa man taana fıma sahha mına l-hadıs».

Muhammed Abdýllah ál-Hararı 2008 jyly qaıtys bolǵan soń Habashı jamaǵatyna onyń izbasary Nızar ál-Halıabı jetekshilik jasady. Nızar ál-Halıabıdiń belsendiliginiń nátıjesinde Habashı jamaǵaty Lıvan, Mysyr, Iordanııa, Sırııa jáne t.b. arab elderine taraldy. Tipti, Eýropanyń birqatar elderi men AQSh-ta da erekshe qarqyn aldy. Tipti, Habashı jamaǵaty postkeńestik elderge tarap úlgergen. Máselen, Qyrym Avtonomııalyq Respýblıkasynyń mýftıi Ahmad Tamım osy Habash jamaǵatynyń ókili bolyp sanalady.

Habashı jamaǵaty ózderin fıqhta – shafıǵı, aqıdada – áshǵarı, sopylyq ilim boıynsha rıfaıı men qadarı jolyn ustanatynyn aıtady. Biraq, senim máselesinde Habashı ustanymdary áshǵarı aqıdasymen úılese bermeıdi. Mysaly, habashıler ıbn Táımııa men onyń jolyn ustanýshylardy kápir dep, al «Jamal» jáne «Sıffın» soǵystarynda Aısha (r.a) anamyz jáne ózge de sahabalardy ázireti Álıge (r.a) qarsy kelgeni úshin pasyq boldy dep kiná taǵady.

Habashı jamaǵaty salafılik jáne «Hızbýt-tahrır» uıymdarynyń ustanymdaryn qatty synǵa alady. Olar salafılik baǵyttaǵy aǵymdarmen qatar, «Ihýan Mýslımın», «Jamaǵat ýl-ıslamııa», «Hızbýt-tahrır» sekildi uıym múshelerine «tákfır» («dinnen shyqty dep aıyptaý») úkimin jarııalaǵan. Mundaı asqyn kózqarasyna qarap Habashı jamaǵatynyń áshǵarı aqıdasynan jáne rıfaıı men qadarı tarıqattarynan alshaq ekenin baıqaýǵa bolady.

Habashı uıymynyń ıdeologtary búginde Egıpet, Lıvııa, Lıvan jáne Iemen sekildi arab elderindegi joǵarǵy dinı oqý oryndarynda dárister ótkizetini belgili. Osy tusta eskeretin jáıt, shetelde dinı bilim alýshy jastarymyzdyń Habashı ıdeıalarynan barynsha saq bolǵany jón.

Mysyrdyń burynǵy mýftıi Álı Juma: «Habashı uıymynyń syrtqy jáne ishki (jasyryn) qyrlary bar. Jurtqa belgili qyryn aıtar bolsaq, olar ózderin amalda shafıǵı mázhabyn, aqıdada áshǵarı mektebin ustanatyn sekildi kórsetedi. Jurt bilmeıtin kómeski qyryn aıtar bolsaq, olar keıbir musylmandardy negizsiz pasyq dep, tipti keıbirin kápirge shyǵarady. Osyndaı josyqsyz pikirlerimen olar musylman qaýymynyń arasyna jik salýda. Din dushpandarymen dúnııaýı paıdany kózdep astyrtyn ymyralasqany da bizge málim…» – dep Habashı jamaǵatynyń búlikshiler ekenin eskertedi.

Qazirgi tańda,  dúnıeniń túkpir-túkpirinde atalmysh jamaǵattyń ókildikteri jumys isteıdi. Avstralııa, Shvesııa, Fransııa, Belgııa, Anglııa, Germanııa, Reseı, Taıvan, Indonezııa, Malaızııa, Úndistan, Pákistan, Tájikstan, Mysyr, Nıgerııa, Gana jáne t.b. memleketterde Habashı jamaǵaty óz úgit-nasıhattaryn  ashyq nasıqattaýda. Álemdik saıası kúshterdiń ıslamfobtyq úderisterge basymdyq berip jatqan shaǵynda, Habashı ókildikteriniń ashyq hám belsendi jumys atqarýy, bul dinı qozǵalystyń myqty qoldaýshylarynyń bar ekenin áıgileıdi.

Muhan Isahan

Derekkóz: kazislam.kz