Qazaqstan BUU arqyly ǵalamdyq máselelerdi sheshýge múmkindik aldy

Bıyl BUU-nyń 75 jyldyǵy. Qazaqstan 28 jyl buryn, 1992 jylǵy 2 naýryzda BUU múshesi boldy. 1992 jyldyń 5 maýsymynda QR Prezıdentiniń BUU janyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń Turaqty О́kildigin qurý týraly Jarlyǵyna qol qoıyldy. 1993 jyly 16 aqpanda Qazaqstanda, Almatyda BUU ókildigi ashyldy.

Mine, osy kezeńnen bastap elimiz BUU aıasynda kóptegen sharalarǵa bel sheship qatysyp, belsene aralasty. Bul rette bizge pikir bildirgen dıplomat Erlan Ydyrysov «28 jyl ishinde Qazaqstannyń BUU-men ózara is-qımylyn óńirlik jáne jahandyq deńgeıde damytý boıynsha úlken jumys atqaryldy» dedi.

– BUU – bul eń ámbebap halyqaralyq uıym jáne biz 1992 jyldyń 2 naýryzynda BUU quramyna biraýyzdan qabyldanǵanymyz Táýelsiz Qazaqstan tarıhynda mańyzdy kún boldy jáne bolyp qala beredi, – dep tolyqtyrdy ol.

Erlan Ydyrysovtyń aıtýynsha, Qazaqstan BUU-ǵa engen jyly atalmysh uıymnyń quramynda 168 memleket boldy. Búginde uıym 175 memleketti, onyń ishinde segiz postkeńestik eldi biriktire bastady.

– BUU-nyń múshesi bola otyryp, biz birinshi kezekte ǵalamdyq máselelerdi sheshýge naqty múmkindik aldyq. 28 jyl ishinde Qazaqstan halyqaralyq arenada laıyqty orynǵa ıe bolyp, álemdegi turaqtylyq pen qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin jahandyq uıymnyń kóp qyrly kúsh-jigerine óz úlesin qosady, – dedi ol.

Belgili bolǵandaı, Qazaqstan BUU-na músheligi kezeńinde mynadaı basymdyqty anyqtady: ıadrolyq qarýdan azat álem qurý; jahandyq soǵys qaterin joıý jáne óńirlik janjaldardy retteý; óńirlik qaýipsizdik pen yntymaqtastyqty bir mezgilde nyǵaıtý kezinde Ortalyq Azııa múddelerin ilgeriletý; terrorızmge qarsy kúres; Afrıkadaǵy beıbitshilik pen qaýipsizdik; qaýipsizdik pen Turaqty damý arasyndaǵy tyǵyz baılanysty qamtamasyz etý; sondaı-aq Qaýipsizdik Keńesi men BUU-nyń búkil júıesin XXI ǵasyrdyń qaýip-qaterleri.

– О́ziniń táýelsizdigi men BUU-ǵa músheligi jyldarynda Qazaqstan salmaqty jáne dáıekti syrtqy saıası baǵyttyń arqasynda úlken tarıhı tájirıbeden ótip, dúnıejúzilik uıymnyń bedeldi múshesi jáne halyqaralyq yntymaqtastyqtyń jaýapty seriktesi boldy, – dep atap ótti Erlan Ydyrsov.

Ol sondaı-aq BUU birlesken is-qımyl úshin tanylǵan jahandyq ortalyq bolyp qalatynyn jáne halyqaralyq beıbitshilik pen qaýipsizdikti qoldaý jáne nyǵaıtý, sondaı-aq memleketter arasyndaǵy yntymaqtastyqty damytý úshin basty ról atqarýyn jalǵastyratynyn atap ótti.

Aıta keteıik, BUU-nyń músheleri retinde quqyq sýbektisi halyqaralyq dárejede moıyndalǵan memleketter ǵana bola alady. BUU Jarǵysyna sáıkes uıym músheligine qabyldaý, onyń mindettemelerin oryndaı alatyn beıbitshilik pen yntymaqtastyqqa úndeıtin memleketter úshin ǵana ashyq.

Uıymǵa múshe kez kelgen osyndaı memleketti qabyldaý Qaýipsizdik Keńesiniń usynymy boıynsha Bas Assambleıanyń qaýlysymen júrgiziledi. Jańa músheni qabyldaý úshin Qaýipsizdik Keńesine múshe 15 memlekettiń kem degende toǵyzy ony qoldaýy qajet. Qaýipsizdik Keńesiniń usynymyn bekitkennen keıin ol Bas Assambleıaǵa beriledi, onda kirý týraly qarar qabyldaý úshin úshten ekisiniń daýys berýi talap etiledi. Jańa memleket Bas Assambleıanyń qarary qabyldanǵan kúninen bastap BUU múshesi bolady.

BUU-nyń jarǵysynda bekitilgen maqsattary halyqaralyq beıbitshilik pen qaýipsizdikti qoldaý, beıbitshilikke tóngen qaýip-qaterdi boldyrmaý jáne joıý jáne agressııa aktilerin basý, halyqaralyq daýlardy beıbit quraldarmen úılestirý nemese sheshý, halyqtardyń teń quqylyq jáne ózin-ózi anyqtaý qaǵıdatyn qurmetteý negizinde ulttar arasyndaǵy dostyq qatynastardy damytý; ekonomıkalyq, áleýmettik, mádenı jáne gýmanıtarlyq salalardaǵy halyqaralyq yntymaqtastyqty júzege asyrý, násiline, jynysyna, tiline jáne dinine qaramastan, adam quqyqtary men negizgi bostandyqtaryn qorǵaý bolyp tabylady.

Qazaqstan BUU Qaýipsizdik Keńesine saılanǵan Ortalyq Azııadaǵy alǵashqy memleket. Múshelik kezeńinde bizdiń elimiz Elbasy Nursultan Nazarbaev belgilegen barlyq basymdyqtardy júzege asyrdy. Álemdik qoǵamdastyq bizdiń respýblıkamyzdyń jaýapty jáne prınsıpti ustanymyn joǵary baǵalady.

Qazaqstannyń BUU Qaýipsizdik Keńesindegi jetistikteri kóp jaǵdaıda Elbasynyń belsendi syrtqy saıası qyzmetiniń jáne onyń beıbitsúıgish bastamalarynyń arqasynda múmkin bolǵany daýsyz.

Bul rette Erlan Ydyrysov:

– BUU aıasynda Nursultan Nazarbaev ıadrolyq qarýdy taratpaý rejımin nyǵaıtýǵa arnaý týraly sheshim qabyldady. Qazaqstan Taıaý Shyǵystaǵy, Afrıkadaǵy jáne álemniń basqa da aımaqtaryndaǵy qaqtyǵystar men daǵdarystardy retteýge belsene atsalysyp otyr. Bul Elbasynyń jahandyq soǵys qaýpiniń aldyn alý jáne tolyq joıý týraly kózqarasyna tolyq sáıkes keldi, – deıdi.

Eń alǵash 1992 jyly Bas Assambleıanyń 47-shi sessııasy barysynda sóılegen sózinde prezıdentimiz Azııadaǵy beıbitshilik pen qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin senim sharalaryn qoldanýdy usyndy. Sol kezde barlyq elder Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńesti shaqyrý bastamasyn qabyldaǵan joq. Búginde Keńes erekshe ózektilikke ıe boldy jáne kóptegen Azııa memleketteri tarapynan qoldaý tapty. Sırııadaǵy jaǵdaıdy retteý boıynsha Qazaqstan ustanǵan prosestiń nátıjeleri buǵan dálel boldy.

Bul rette bizge pikir bildirgen saıasattanýshy Darhan Jaqsylyqov:

– Kepil berýshi eldermen birlesip, adasqandardy qaıtarý úshin jaǵdaılar jasalǵan. Sırııa qaqtyǵysyn saıası retteý úshin berik negiz qurý boıynsha  Qazaqstan da saýatty jumys istep jatyr, – dedi.

Saıasattanýshy mamannyń paıymynsha, Qazaqstan bitimgershilik jelisi boıynsha eleýli nátıjelerge qol jetkizgen. Mysaly, 2018 jyldyń qazan aıynda Úndi bitimgershilik batalony quramyndaǵy 120 áskerı qyzmetshiden turatyn qazaqstandyq bitimgershilik rotasy Lıvandaǵy BUU-nyń ýaqytsha kúshterin tolyqtyrdy. Sonyń arqasynda Qazaqstan Eýrazııalyq aımaqtaǵy eń iri bitimgershilik jetkizýshisi boldy.

– Qorǵanys mınıstrligimen birlesip biz BUU-nyń Almatydaǵy qazaqstandyq bitimgershilik daıyndyq oqý ortalyǵyn sertıfıkattaýǵa qol jetkizdik. Is júzinde biz óńirlik bitimgershilik tobyn  qalyptastyrýdamyz, onyń qajettiligi taıaýdaǵy jyldary ósetin bolady, – deıdi maman.

Jalpy, biz kez kelgen ýaqytta aımaqtyń barlyq elderiniń múddelerin úılesimdi úılestirý qajettiligin jıi aıtamyz. Osy oraıda Ortalyq Azııa memleketteriniń ishinde Qazaqstan usynǵan ınnovasııalyq tásil úlgige aınaldy. Sońǵy jeti jylda biz alǵash ret BUU Qaýipsizdik Keńesi músheleriniń Aýǵanstanǵa saparyn uıymdastyrǵan bolatynbyz, olar sol jerde jaǵdaımen tanysyp, el basshylyǵymen, bıznes ókilderimen jáne jurtshylyqpen kezdesti. 2018 jylǵy 19 qańtarda Ortalyq Azııa men Aýǵanstan elderiniń syrtqy saıası vedomstvo basshylarynyń qatysýymen "Qaýipsizdik pen damýdyń ózara táýeldilik modeli retinde Aýǵanstan men Ortalyq Azııada óńirlik áriptestikti qurý" taqyrybyndaǵy mınıstrlik debattar Aýǵanstan aýmaǵynan shyǵatyn qaýip-qaterlerdi azaıtý maqsatynda aımaq elderiniń praktıkalyq áriptestigin kórsetti.

Qaýipsizdik keńesinde Ortalyq Azııanyń ortaq múddeleriniń kórinisi, osy organnyń kún tártibindegi ózekti máseleler boıynsha turaqty konsýltasııalar óńir boıynsha kórshilerimiz tarapynan joǵary baǵa men rızashylyqqa ıe boldy. Aıta keterligi, olardyń kópshiligi dúnıejúzilik uıymnyń osy organynyń múshesi bolý ıdeıasyn qoldady. Bizdiń mundaı tásilimiz baýyrlas memleketterdiń jaqyndasýyna, ózara túsinistik pen syılastyqty tereńdetýge yqpal etkenine senimdimiz. Muny BUU Qaýipsizdik Keńesindegi bizdiń jumysymyzdyń laıyqty úlgisi dep sanaýǵa bolary daýsyz.

Qazaqstan BUU aıasynda ornyqty damý maqsattaryna qol jetkizýge praktıkalyq úles qosqanyn jıi aıtý kerek. Qaýipsizdik pen damý arasyndaǵy ózara baılanys tujyrymdamasy nyǵaıyp keledi. Qazir BUU-ey neǵurlym ashyq esep beretin qurylymǵa aınaldyrý jónindegi jumystar qyzý júrip jatyr. Al bul bizdiń álem aldyndaǵy mártebemizdi asqaqatatpasa tómendetpeıtini anyq.

Qarlyǵash Zaryqhanqyzy