1931 jylǵy álipbıdi jańǵyrtsaq

2020 jylǵy 14 aqpanda márege jetken úsh álipbı talqyǵa tústi. Onyń birinshisi akýtqa, ekinshisi ýmlaýtqa negizdelse, úshinshisi aralas joba, ıaǵnı arasynda kırıl tańbalary da bar. Talqylaýdan keıin baıqaǵanymyz, ǵalymdar arasynda kırıl tańbalary aralasqan úshinshi jobany, ıaǵnı ýmlaýt, núkte, akýt belgilerinen taza jobany unatyp otyrǵandar bar eken. Olaı bolsa 1931 jyly qurastyrylyp on shaqty jyl qoldanysta bolǵan latyn grafıkaly qazaq álipbıin azdaǵan ózgeristermen, nege jańǵyrtpasqa degen oı keledi. Alash ardaqtylary qoldanǵan bul álipbıde kóptegen eńbekter, oqýlyqtar, shyǵarmalar, basylymdar jaryq kórgeni jáne muraǵattarda kóptegen mańyzdy qujattar saqtalǵany belgili. Eń bastysy praktıkada júzinde qoldanysta bolǵan, núktelerden taza. Qoljazymda da núkte qoıýǵa kidiris bolmaıdy. Bul álipbıdiń eń úlken ereksheligi qazaq álipbıiniń atasy A.Baıtursynulynyń tóte jazýynan tikeleı aýystyrylǵandyǵy deýge bolady (sýrette). A.Baıtursynulynyń kózi tirisinde jasalǵandyqtan, onyń bul álipbıge kóz júgirtpeýi, bir ret bolsa da tekserip shyqpaýy múmkin emes. Eskere keterlik jaıt, qazaq tilinde [ı] men [ý] dybystary joq bolǵandyqtan,  ol kezderde /ı/ men /ý/ dyń dybystary ajyratylyp jazylǵan. Al jat sózder qazaq tiline tolyǵymen ıgerilgen. Túsiniktirek bolý úshin tómende 1931 jylǵy álipbıdiń jańartylǵan túrimen ánuran mátini úlken jáne kishi áriptermen berilip otyr:

LATYN GRAFIKASYNA NEGIZDELGEN 1931 JYLǴY QAZAQ ÁLIPBII

AZDAǴAN О́ZGERIS ENGIZILGEN 1931 JYLǴY QAZAQ ÁLIPBIINIŃ 2020 JYLǴY NUSQASY

(Eskertý: [i] dybysynyń tańbasyn úlkenin de, kishisin de núkteli /İi/ tańbasyna, [y] dybysynyń tańbasyn úlkenin de, kishisin de núktesiz /Iı/ tańbasyna aýystyrýǵa bolady) 

Qazaq Eliniŋ memlekettik ánuran

Altn kyn aspan

Altn dán dalas,

Erliktiŋ dastan,

Elime qaraş!

 

Ecelden er degen,

Daŋqmz şqt ğoj.

Namsn bermegen,

Qazağm mqt ğoj!

 

Qajrmas:

Meniŋ elim, meniŋ elim,

Gyliŋ bolp egilemin,

Crŋ bolp tógilemin, elim!

Tuvgan cerim meniŋ – Qazaqstanm!

 

Urpaqqa col aşqan,

Keŋ bajtaq jerim bar.

Qars algan vaqtt,

Máŋgilik dosŋdaj,

Bizdiŋ el baqtt,

Bizdiŋ el osndaj!

 

QAZAQ ELINIŊ MEMLEKETTIK ÁNURAN

 

ALTN KYN ASPAN

ALTN DÁN DALAS,

ERLIKTIŊ DASTAN,

ELIME QARAŞ!

 

ECELDEN ER DEGEN,

DAŊQMZ ŞQT ĞOJ.

NAMSN BERMEGEN,

QAZAĞM MQT ĞOJ!

 

QAJRMAS:

 

MENIŊ ELIM, MENIŊ ELIM,

GYLIŊ BOLP EGILEMIN,

CRŊ BOLP TО́GILEMIN, ELIM!

TUVGAN CERIM MENIŊ – QAZAQSTANM!

 

URPAQQA COL AŞQAN,

KEŊ BAJTAQ JERIM BAR.

QARS ALGAN VAQTT,

MÁŊGILIK DOSŊDAJ,

BIZDIŊ EL BAQTT,

BIZDIŊ EL OSNDAJ!

 

Qaldybaı ARYSTANBEKULY

Nur-Múbarak ýnıversıtetiniń dosenti