Abzal Quspan: Qajet bolsa ata-baba árýaǵy úshin abaqtyda otyryp shyǵýǵa ázirmiz (vıdeo)

Youtube jelisindegi Askar Shaıgýmarov arnasynda Oral qalasynda Uly otan soǵysynyń 75 jyldyǵyn, Stalınniń týǵanyna 140 jyl tolǵanyn atap ótpek bolyp, máńgilik alaýǵa kelgen kommýnıster men olarǵa qarsy bir top azamat arasynda bolǵan kelispeýshiliktiń vıdeosy jarııalandy. Kommýnısterge qarsy tarap 1930-1932 jyldary qazaqty ashtyqqa ushyratyp, mln-daǵan adamnyń qazasyna sebepshi bolǵan Stalındi dáripteýge narazylyqtaryn bildirdi. Olardyń arasynda belgili zańger Abzal Quspan da júr.

Beınejazbada kóringendeı, qoldaryna qyzyl jalaý, Stalınniń sýretin ustaǵan bir top egde jastaǵy adam máńgilik alaýǵa qaraı bettep kele jatqan. Kommýnıster alaýǵa jaqyndaǵanda olardy bir top azamat qarsy aldy. Olardyń qolynda "Stalın jendet", "Stalındi dáripteýge jol joq", "Stalın ólimi fılmin kórýge keńes berem" degen jazýy bar plakattar bolǵan. Narazy top ókiliniń biri kommýnısterdiń qolyndaǵy Stalın sýretin taptyp aldy. Sol sátte ony polısııa qyzmetkerleri ustap, alyp ketti.

Artynsha, jergilikti polısııa qyzmeti basqarmasynyń basshysy, podpolkovnık Kenjebek Quspaev narazylyq uıymdastyrýshylar tarapynan eshqandaı qoǵamdyq tártip buzýshylyq, buzaqylyq bolmaǵanyn habarlaıtynyn aıtty.

О́zderin "Pokolenıe" qoǵamdyq birlestiginenbiz dep tanystyrǵan kommýnıster atynan sóılegen adam memleket basshysynyń, Elbasynyń uly otan soǵysyndaǵy jeńistiń 75 jyldyǵyn laıyqty atap ótý týraly nusqaýyn qoldaıtynyn aıtty.

– Biz osy nusqaýǵa ún qosý, laıyqty atap ótý (jeńistiń 75 jyldyǵyn – red) oıymen bas qostyq. Tarıhqa úńilsek, kóp nárseniń bolǵanyn kórýge bolady. Alaıda aldymyzda mereıtoı kele jatqandyqtan tek jeńis týraly, jeńistegi bas qolbasshynyń (Stalınniń – red) orny týraly aıtqan jón bolar. Saıası, ekonomıkalyq, áleýmettik másele týraly sóz qozǵar bolsaq, lenınshil-stalınshil saıasattyń arqasynda Qazaqstan memlekettilikke ıe boldy. O basqa qyrǵyz, keıin qazaq avtonomııaly respýblıkasy qurylyp, 1936 jyly Stalınniń arqasynda táýelsiz Qazaq sosıalıstik respýblıkasy quryldy. О́ndiristik-ekonomıkalyq jaǵyn aıtar bolsam, Qazaqstanda júzdegen qala, myńdaǵan kásiporyn, zaýyt-fabrıka salyndy, aýyl sharýashylyǵy damydy. Mln-daǵan qazaqstandyqtar tegin bilim, em-dom, baspana aldy. Barlyǵynda jumys, balalarda baqytty balalyq shaq, úlkenderde jaıly qarttyq ómir boldy. 1941-1945 jyldary 600 myńnan astam qazaqstandyq qaza tapty. Olar Otan úshin, Stalın úshin ajal qushty. Biz búgin máńgilik alaý janynda turyp, sol jaýyngerlerdi, marshaldardy, generaldardy, solarǵa bas bolǵan talantty uıymdastyrýshy Stalındi eske alǵymyz keledi. Al qatelikter týraly aıtqymyz kelmeıdi, – dedi ol.

Kommýnıster aksııasyna narazylyq bildirýshiler ashtyqtan ólgen mln-daǵan qazaqtar, qýǵyn-súrgúnge ushyraǵandar, Raqymjan Qoshqarbaev, Baýyrjan Momyshuly týraly nege aıtpaısyzdar dep aıqaılady. Olardyń sózinshe, eki adamǵa bir myltyq berip qoıǵan Stalın jeńiske mıllıondaǵan adamdy qurbandyqqa shalý arqyly jetken.

Osy sátte ózin qalalyq ishki saıasat bóliminiń qyzmetkeri dep tanystyrǵan adam aksııanyń zańsyz ekenin, on kún buryn jergilikti atqarýshy organǵa jazbasha ótinish qaldyrýlary tıis ekenin aıtyp, aksııany toqtatý týraly eskertý jasady. Aksııany uıymdastyrýshylar qatarynda júrgen zańger Abzal Quspan narazylyqtaryn toqtatpaıtynyn, qajet bolsa ata-baba árýaǵy úshin 10-15 kún abaqtyda otyryp shyǵýǵa ázir ekenin aıtty. Sondaı-aq kommýnıster aksııasy týraly quzyrly organdarǵa habarlaǵanyn málim etti.

– "Osy jaǵdaı bolaıyn dep jatyr" dep biz ishki saıasat bólimine, polısııa qyzmetine jazdyq. Bireýi selt etken joq. Biz kúsh qoldanyp jatyrmyz ba, aıqaı shyǵaryp jatyrmyz ba, bireýlerdiń quqyn buzyp jatyrmyz ba? Biz bar-joǵy stalınızmdi dáripteýge bolmaıtynyn aıtyp jatyrmyz. 31 mamyr resmı túrde Stalınniń qurbandaryn eske alý kúni dep tanylǵan. Iаǵnı stalınızmdi dáripteýge eshqandaı jol joq ekenin aıtqym keledi. Endi kelip, ishki saıasat bólimi bizge ǵana eskertý jasaýda, –  deıdi zańger.

Vıdeony túsirip turǵan adam alańǵa polısııa qyzmetkerleriniń kóptep jıylǵanyn, Oralda alańdy ańdýdan basqa polısııanyń jumysy joq pa, álde Oralda polısııa osylaı qaptap júretindeı qylmys deńgeıi joǵary ma dep tańdanysyn bildirýde.

Artynsha, polısııa alyp ketken azamattyń Nurlan Sádir atty oraldyq belsendi ekeni anyqtaldy. Bul týraly jýrnalıst Sáýle Ábildahanqyzy óziniń facebook-tegi paraqshasynda habarlady.

Nurlan Sádirdiń aıtqany delingen jazbada belsendi Stalındi ulyqtaý sharasyn ótkizetini týraly habar estigen boıda oǵan alańdaýshylyq bildirip, Ishki saıasat basqarmasyna mán-jaıdy aıtqany, olardyń jumys isteledi degeni, alaıda odan nátıje shyqpaǵany jazylǵan. Sondaı-aq belsendi alańda Stalınniń portretin ne úshin julyp alǵanyn, ol úshin ózine ne bolǵanyn aıtqan.

"Stalındi qazaq halqyna asqan jaýyzdyqpen qııanat jasaǵan, genosıd uıymdastyrǵan adam dep esepteımin. Memleketimizdiń pozısııasy da osyndaı dep oılaımyn, sebebi, 31 mamyrdy "Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúni" dep memleketimiz zańmen bekitken. Bul oıdan qurastyrylǵan, aspannan alynǵan nárse emes, sondaı azapty kúnder, aýyr tarıh, qandy repressııa qazaq halqynyń basynan ótkeni ras. Ol repressııa stalınniń kezinde boldy. Sondyqtan bizdiń memleketimiz de Stalındi genosıd jasaýshy dep moıyndaıdy dep bilemin. Repressııa qurbandaryna ataýly kún bergennen keıin ol repressııany uıymdastyrýshy stalın ekenin memleketimizdiń moıyndaǵany.

Osyǵan oraı, men keshe aktıvıst retinde memlekettik organdardan "stalındi ulyqtaý sharasynyń aldyn alýdy, ondaı aksııany ótkizýge tyıym salýlaryn, toqtatýlaryn" suradym. Usynys jasadym desek te bolady, talap ettim deýge de bolady. Tipti, polısııa bólimine baryp resmı aryz jazdym. Osy aksııany uıymdastyrýshylarǵa, bastama kóterýshilerge shara qoldanýdy suradym. Shara qoldanǵanda, olardy qýdalaý emes, eń bastysy, stalındi ulyqtaý sharasyn boldyrmaý úshin shara qoldanýdy surap aryz jazdym.

Búgin tańerteń olar aksııa ótkizemiz degen orynǵa - Oraldaǵy "Máńgilik alaý" stellasynyń aldyndaǵy alańǵa baryp biraz qoǵam belsendileri baqyladyq. Stalınıster jınaldy, olarǵa polısııa eshqandaı kedergi keltirgen joq, toqtatqan joq, taratqan joq. Tipti olar kolonna bolyp tizilip, keńestik qyzyl týdy jelbiretip, stalınniń portretin kóterip, alańǵa bettegende de polısııa toqtatpaı qarap turdy. Sol kezde meniń ishki jandúnıem alaı-dúleı bolyp ketti. Sol kezde ózge túgil ózim kútpegen áreketke bardym, bir kempirdiń qolyndaǵy gúldesteniń ishindegi stalınniń portretin julyp aldym. Aparyp polısııaǵa zattaı aıǵaq retinde tapsyrǵym kelgen.

Sol sátte polısııanyń ózderi janushyra jetip kelip, menen portretti tartyp aldy. Men aıttym, "onsyz da sizderge bermekshimin, bul deıtin zattaı aıǵaq retinde tirkelý kerek, sondyqtan eshkimge bermeýińiz kerek" dedim. Sol kezde meniń eki jaǵymnan ekeýi, eki qolymnan ustap alyp ketti. Men eshqandaı qarsylyq, dóreki qımyl jasaǵan joqpyn, sonda da eki jaǵymnan qaýmalap alyp ketti. Keıin estýimshe, stalınniń portretin qaıtyp bere salǵan. Men olarǵa portretti keri qaıtarý úshin emes, aıǵaq retinde tirkep, olar zańǵa baǵynbaǵanyn, ishki saıasat áńgime júrgizip, toqtatyńdar dese de, toqtatpaı aksııa ótkizgenin dáleldep, shara qoldaný úshin alǵan edim.

Meni polısııa kóliginde biraz ýaqyt ustap otyrdy. Sosyn bólimshege aparamyz dedi. Jolda bara jatyp, ne úshin kelgenimdi, alańǵa ne úshin shyqqanymdy surady. Men aıttym, "osyndaı aksııa ótkizbekshi, sony toqtatyńyzdar" dep keshe polısııaǵa aryz jazǵanymdy aıttym. Meniń sol aryzyma oraı qandaı áreket jasaıdy, sony bilý úshin kelgenimdi aıttym. "Istegen is-áreketime qandaıda bir jaýapkershilik týyndaıtyn bolsa, bárin kóterýge ázirmin" dedim. Sodan keıin kóp uzamaı advokat Abzal Quspan keldi. Sosyn meni jiberdi. Eshqandaı dóreki qımyl-áreket bolǵan joq. Luqpan Ahmedıarov qoldaý bildirip Abaı bólimshesine barypty...

Stalınısterdiń qımylyna quqyqtyq turǵyda baǵa berilý kerek dep oılaımyn. Sebebi stalınniń kim ekeni, qazaq halqyna qandaı zardap shektirgeni, qandaı qııanat jasaǵany tarıhtan belgili ǵoı. Sondaı adamdy Qazaqstanda ulyqtaýǵa qalaı ruqsat berilip otyr? Olar jaı ǵana eske alyp, gúl shoǵyn qoıyp jatqan joq, kishigirim mıtıngi ótkizdi. Aldyn ala ruqsat ta almaǵan. Nege basqalar, biz sııaqty belsendilerden bes adam bas qosa qalsa, birden osylaı polısııa kóligine basyp salyp, birden polısııa bólimine aparyp, túsinikteme jazdyrady. 10-15 táýlikke qamap tastaıdy. Al olar mıtıngi de ótkizip jatyr, qazaqtyń jaýy stalınge gúl shoǵyn da qoıyp jatyr, jıylyp óz ıdeologııalaryn sapyryp, qazaq jastarynyń ashýyn týǵyzyp tur... Nege olarǵa eshqandaı kedergi joq, olarǵa nege tosqaýyl qoımaıdy? Nege olar jaýapqa tartylmaıdy? Nege ózge saıası nemese qoǵamdyq toptar osyndaı shara ótkizemiz dese, olarǵa mindetti túrde tejeý sharalarynan bastap, qýdalap, qamaýǵa deıin barady? Sonda bizdiń elde zań ár topqa, ár ultqa arnap ártúrli jazylǵan ba???.." dep jazylǵan Nurlan Sádirdiń aıtqany delingen jazbada.