Bolashaq telejýrnalıster kózimen

Elimizdegi jýrnalıstıka salasy ár ǵasyrdyń óz talabyna qaraı ómir súrgeni bárimizge málim. Qazaq jýrnalıstıkasynyń ótkenin aqtaratyn bolsaq, birden elimizge Máskeý  bıligi  júrip jatqan kezder eske túsedi. Árıne, shala damyp jatsa da ol kezde de jýrnalıstıka boldy. Alaıda, kóp taqyryptyń ashylmaı qalǵandyǵy, kóp máselege jýrnalısterdiń qalam tartýǵa batyldary jetpegenderi, senzýranyń qatal bolǵandyǵy jasyryn dúnıe emes. Ol kezderi qazaq basylymdarynyń sany saýsaqpen sanarlyqtaı ǵana boldy.  Al sol basylymdardyń taralym sany san qazaqqa rýhanı azyq bolýǵa jetpeıtin de edi. Ýaqyt óte kele egemendikpen birge baspasóz bostandyǵyna da qol jetkizdik. Kezinde talqylana almaı qalǵan endigi basylym betterinde júr. Gazet basylydary da kóp. Derekter boıynsha mınıstrlikte tirkelgen gazetter sany jeti myńnan asyp ketken. Al olardyń 12%-y ǵana úkimettik ekendigi anyqtalyp otyr.

Qazaq jýrnalıstıkasyn qalyptastyrǵanymyzben, aldymyzda álemdik medıa standarttaryn qabyldaý mindetteri tur. Qazirgi tańda álemdik jýrnalıstıka tehnologııamen óte tyǵyz baılanysta. Joǵary oqý ornyndaǵy bilim bazasyvn meńgerý qazir de jetkiliksiz. Sebebi, teorııalyq bilimnen bólek tehnologııanyń da tilin biletin adam ǵana básekege qabiletti maman bola alady.  BAQ salasy menedjerleriniń joqtyǵynan elimizdiń baspasóz naryǵynda jarnamanyń 49%-yn reseılikter ıemdenip otyr. Osynshama tabystan aıyrylyp otyrýymyzdyń ózi elimizde medıa salasyndaǵy mamandardyń jetispeýshiligin kórsetip tur. Sondyqtan naǵyz maman bolý úshin bir ǵana «jýrnalıst» degen dıplom jetkilikti emes.

«Jýrnalıstke jeti óner de az»... Iá, qazirgi tańda bir ǵana salanyń tilshisi bolý – eshqandaı nátıjesin bermeıdi. Sebebi,  jýrnalıst jan-jaqty bolýy shart. Ekonomıkadan da , saıasattan da, ǵylym men mádenıet aqparattarynan da habardar bolýy tıis. Joǵary oqý oryndarynda ár jýrnalısti qos mamandyq boıynsha daıarlaıtyn bolsa jańa bir deńgeıge kóterilýimizge sebepshi bolar edi dep oılaımyn.

Qazaq jýrnalıstıkasyna qatysty oqýlyqtardy jıi kezdestirip jatpaımyz. Bar bolǵan kúnniń ózinde taralym sany az. Sondyqtan, kóp jaǵdaıda shetel zertteýshileriniń oqýlyqtaryna júginýimizge týra kelip jatady. Meniń oıymsha, shetel emes qazaq jýrnalısteriniń oqýlyqtaryn oqyǵan bizge kóbirek paıdasyn tıgizedi. Sebebi, ol kitaptarda bizdiń ulttyq ıdeologııamyz jatyr.

Sóz bostandyǵy máselesi tek qazaq jýrnalıstıkasyna ǵana tán emes. Barlyq elderde de bul taqyryp ózekti orynda. «Aqparattyq soǵys» zamanynda ár memleket óz basylymdaryn qatań qadaǵalaýǵa tıisti. Sebebi, keı jaǵdaıda tym shekten shyqqan «sóz bostandyǵy» ulttyq ıdeologııa men el derbestigine qaýip tóndiretin oqıǵalarǵa ákelip soqtyrýy múmkin. Bir sózben aıtqanda sóz bostandyǵy – qýatty kúshpen teń. BAQ quraldary bılik pen halyq arasyndaǵy jalǵyz kópir bolǵandyqtan sóz bostandyǵyn da asyra siltep paıdalanýǵa bolmaıdy. Halqymyz qashan da astarly sózben talaı máseleniń sheshimin taýyp, estir qulaqqa jetkize bilgen. Osy qasıet qazirgi jýrnalıster boıynan da tabylsa artyq bolmaıdy dep oılaımyn.

Qazirgi qazaq jýrnalıstıkasynyń deńgeıin bilý úshin aldymen shetel jýrnalıstıkasymen salystyryp jatamyz. Tehnologııamen jumys jasaý tusynan áli de aqsap jatqan bolarmyz, dese de saýatty ári sapaly jazýdan qazaq jýrnalısteri eshkimnen kem emes. Sebebi, bizde baı kórkem ádebıet stıli áli de bolsa gazet betterinde saqtalǵan. Maqalany kórkemdep jetkizý tásilderinen de shet qalǵan joqpyz. Sondyqtan da,  dál qazirgi qazaq jýrnalıstıkasy birneshe turǵydan alǵanda sapaly, saýatty dep aıta alamyz.

Elimiz jańa medıaǵa saı mamandardy daıarlaıtyn bolsa, qazaq jýrnalıstıkasy taǵy da bir jańa deńgeıge kóteriletini sózsiz. Ol úshin árbir maman teorııalyq bilim men praktıkalyq tájirıbeni ushtastyra bilýi qajet. Kún saıyn damyp jatqan tehnologııa aǵymyna ilise alýy qajet. Sonda ǵana qazaq jýrnalıstıkasy álemdik BAQ quraldarymen qatar tura alady.

Dáýren Sybanbaı

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ jýrnalıstıka fakýltetiniń 3 kýrs stýdenti