Ulttyq qundylyqtardyń jańǵyrýy – terrorızmniń aldyn alý faktorlarynyń biri

Búgingi tańda álemde úlken qaýip tóndirip turǵan faktorlardyń biri – terrorızm men ekstremızm máseleleri. Din atyn jamylyp, keri pıǵyldy áreketterdi júzege asyryp otyrǵan jat aǵymdar qoǵamdyq sanaǵa barynsha enip, adamdar arasynda túsinispeýshilik pen alaýyzdyq tudyrýy búgingi kúnge de, bolashaq úshin de úlken qaýip tóndiredi.

Zamanaýı aqparattyq-sandyq qoǵamda jat aǵymdardyń qoldanyp otyrǵan quraldary da óte kúshti. Olar materıaldyq, ekonomıkalyq, saıası faktorlarmen qatar adamdardyń rýhanı qundylyqtyq aýmaǵyna da qol suǵyp, dinı saýaty joq jastardy ózderiniń «aqıqat» dep júrgen psevdoıdeologııasymen arbap, basqarylatyn qýyrshaqqa aınaldyrýda. Bundaı keri áreketterdi sheshýden góri, aldyn alǵan abzal, sebebi destrýktıvtik aǵymdardyń yqpaly men arbaýyna túsken adamdardy alyp shyǵý qıynǵa soǵady. Olar ádette «kór soqyr», «qulaqtary bekitilgen» durysy men burysyn ajyratpaıtyn soqyr dindarlarǵa aınalady. Sondyqtan da, bundaı jaǵdaıdy boldyrmastyń amalyn jasap, terrorızm jáne ekstremızmmen kúresýde memleket, quzyretti organdar tarapynan jasalyp jatqan sharalar az emes, degenmen erkin demokratııalyq qoǵamnyń azamattary retinde árbir adam memlekettiń tynyshtyǵy men turaqtylyǵyna úlken jaýapkershilikpen qaraýy qajet. Qundylyqtyq júıeleri berik, óziniń tili men dinine syılastyǵy basym, ulttyq mádenıetin qurmetteıtin, otan súıgishtigi men birligi jarasqan qoǵamda ǵana terrorızm men ekstremızm ıdeologııasyna jol berilmeıdi.

«Qazaqstan Respýblıkasynda dinı ekstremızm men terrorızmge qarsy is-qımyl jónindegi 2018 – 2022 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlama» aıasynda halyq arasynda memlekettiń din salasyndaǵy saıasatty Qoǵamdyq damý basqarmasynyń «Monıtorıng jáne taldaý ortalyǵynyń» uıymdastyrýymen arnaıy qurylǵan aqparattyq-túsindirý toby arqyly júrgizip jatyr. Teris ekstremıttik din atyn jamylǵan mysyq tileý mıssıonerler men sheıh symaqtardyń qurǵan arbaýyna túsip, shyrmaýyna shyrmalǵan azamattarymyzdyń bundaı qatelikke boı aldyrýlarynyń birden-bir sebebi der kezinde durys aqparatqa qol jetkize almaýynda bolyp otyr. Osy olqylyqtyń aldyn alý maqsatynda atalmysh ortalyqtyń basty jumysy qala turǵyndarynyń destrýktıvti jat aǵymdardyń jeteginde ketýdiń aldyn alýǵa, memleketimizdiń din salasyndaǵy ustanǵan saıasaty men dinı durys baǵyt-baǵdardy túsindirýge baǵyttalǵan is-sharalardy uıymdastyrý.

Qazaq halqynyń ulttyq qundylyqtary men Ábý Hanıfa mazhabyndaǵy ıslam dini bir birine eshqashan qaıshy kelgen emes. Kerisinshe, hanafı mazhaby bizdiń mádenıetimizge sińisip, qazaq halqynyń dúnıetanymy men ómirlik qurylymynyń bóligine aınaldy. Búgingi kúnde «bıdǵat», «shırk», «haram» sózderin jıi paıdalanatyn, ulttyq qundylyqtarǵa «qara perde» taǵatyn, kelin ıilip sálem salmaý kerek, mýzyka tyńdamaý kerek, memlekettik merekelerdi atamaý kerek degen adasýshylyqqa alyp keletin jalǵan ustanymdar men «jıhadqa» shaqyratyp jat aǵymdardyń keri pıǵyldy ıdeologııalary adamdardyń boıynda kúmán týdyryp, adasýshylyqqa alyp keledi. Nátıjesinde, adamdarda dinı ustanymdary men ulttyq bolmysy arasynda da qaıshylyqtar týyndap, din men ult arasynda tańdaý jasaýyna ıtermeleıdi. Alaıda ıslam dini bundaı alalaýshylyqty kózdemeıdi, kerisinshe basqa din ókiline bolsyn, bir-birine bolsyn tózimdi qarym-qatynas tanytý qajet ekendigin alǵa tartady. Jáne senimi (aqıda), etıkasy (ahlák) jáne sharıǵaty (fıkh) ózara kelisim men bitimgershilikti quraıdy. Bul degenimiz, senim men adamgershilik qundylyqtar bir qatarda turatyndyǵyn kórsetedi. Sondyqtan qazirgi óskelen urpaqtyń boıyna durysy men burysyn ajyrata alatyndaı dinı saýattylyqty, ulttyq mádenıettin ózegin quraıtyn mádenı muralar men jádigerlerge, Otanǵa degen súıispenshilikti, dástúrli-ulttyq, adamgershiliktik-moraldyq qundylyqtardy dáripteýdi, azamattyq sana men ult aldyndaǵy jaýapkershilikti sińirip tárbıeleý mańyzdy ekenin umytpaǵan jón. Sebebi, bul – beıbit bolashaqtyń kepili bolmaq.

J.Qańtarbaeva,

Ál-Farabı atyndaǵy

QazUÝ-niń dosenti,

Almaty qalalyq

aqparattyq-túsindirý

tobynyń múshesi