Jahandyq terrorızmniń fılosofııasy men psıhologııasy

Qazirgi tańda terrorızm ıdeologııasynyń dinı senimmen baılanysty kórinisi jıilep ketti. 2019 jyly naýryzda Jańa Zelandııanyń Kraıstcherch qalasyndaǵy eki meshitte jasalǵan jáne Shrı-Lankadaǵy úsh shirkeýde bolǵan terrorlyq qylmys ındıvıdýaldyq túrde jasaldy. Bul qylmystar dinı senimdi betperde retinde qoldanatyn transulttyq toptardyń áreketteri týraly paıymdaýǵa negiz bolyp otyr. Dinı terrorlyq ıdeologııa  fanatızm jáne ksenofobtyq óshpendilikten týyndaıdy.

XXI ǵasyrda da dinı senimniń ǵıbadattyq jáne syrtqy (ımıdj) belgileriniń dinı moral men qundylyqtyq ólshemnen basym túsip otyrǵandyǵyn kórsetedi. Taıaý Shyǵystaǵy musylmandar men ıýdeıler, Soltústik Irlandııadaǵy protestanttar men katolıkter, Úndistandaǵy ındýızm ustanýshylary men musylmandar, Mıanma, Shrı-Lanka, Fılıppın elderindegi dinaralyq qaqtyǵystar terrorızmniń dinı sıpaty týraly zerdeleýge negiz bolady. Dinı terrorızm ıdeologııasynyń máni – o dúnıedegi máńgilik evdemonızm (jánnattaǵy baqyt) jáne máńgilik gedonızm (jánnattaǵy lázzat) jolynda ózi men ózgelerdi qurban etý. Lańkesshiniń minez-qulqynyń túrtkisi bul dúnıelik qundylyqtar emes, o dúnıelik baqytqa jeteleıtin – boryshqa adaldyq tanytý. Jankeshti terrorshy úshin qurban bolý – ómirlik mándegi kredo. Jalǵan dinı ıdeologııany ustanýshylar azap shegý men bul dúnıeni tárk etý jolymen qurban bolýdy ekzıstensııalyq borysh dep qabyldaıdy. Psevdodinı uıym múshelerin ońaltýda adam ómiriniń mán-maǵynasy jáne adamnyń ózi men otbasy, qoǵam aldyndaǵy boryshy týraly dúnıe kózqarasyn qalyptastyrý – mańyzdy másele.

Terrorlyq ıdeologııanyń aldyn alý maqsatynda ıdeologııalyq jumystyń tıimdiligin arttyrý jáne lańkestikke qarsy nasıhat is-sharasynyń keshendi ádistemelik júıesin jetildirý ózekti. Bul maqsatta tulǵanyń dúnıetanymdyq, ómir mándik kózqarastaryn qalyptastyrý jáne saıası-áleýmettik pozısııasyn ornyqtyrý kerek. Lańkestik ıdeologııasynyń aldyn alý jumysynda memleket úkimettik emes sektordyń qoldaýyna súıenip jáne azamattyq qoǵam ınstıtýttarymen áriptestik qatynas ornatýy tıis. Terrorızmniń aldyn alý jáne kúreste azamattyq qoǵammen birlesken is-sharalarǵa memleket jáne jeke sektor áriptestigi úlgi bola alady. Deradıkalızasııalaý jáne dinı ekstremızmniń aldyn alý sharalaryna dinı birlestikterdiń músheleri jáne bedeldi din lıderlerin tartý da jemisti bolmaq. Sheteldik tájirıbeni saralaý, antıterrorlyq jumystyń ozyq tehnologııasy men tyń derekterdi jınaý, jankeshtilerdiń psıhologııalyq beınesi men erekshelikterin anyqtaý, ındıvıdýaldy jáne toptyq terrorlyq qylmystardyń ádis-tásilderin baǵalaý jáne taldaý radıkaldy toptardyń is-qımyl ádisterin jáne terrorlyq uıymnyń naqty maqsatyn anyqtaýǵa múmkindik beredi.

Antıterrorlyq sana qalyptastyrý – eń aldymen adamzattyń ómirmándik ekzıstensııalyq boryshy pen asyl qundylyqtardyń ámbebaptyq paradıgmasyn aıqyndaýdan bastalýy tıis. Adamnyń ómirdiń qundylyqtyq jáne fılosofııalyq mán-mańyzyn uǵynýy – ózgeniń ómir súrý jáne tańdaý erkindigin qabyl alýdan bastalady. Dástúrli dinder adamdy eki dúnıede baqytqa jetýiniń joly men kiltin adamzatqa ortaq qundylyqtar júıesimen usynady. Dinniń áleýetin qoǵamdyq sana men ulttyq dúnıetanym men qoǵamdyq moraldyq ónege men ulttyń rýhanı órleýine qyzmet etýge baǵyttaý qajet. Jahandanǵan adamzattyń qoǵamdyq sanasy men psıhologııasyna, qoǵamdyq ómir men adamǵa dinniń jáne dinı ınstıtýttardyń yqpaly ósýde, demek zaıyrlylyq pen dindarlyqtyń ózara áriptestiginiń ádiletti zamanaýı tetikterin daıarlaý qajet.

Zaıyrlylyq qaǵıdasy boıynsha memleket dinı birlestikterdiń áreketine aralaspaýy tıis. Degenmen, dinı saladaǵy áleýmettik qozǵalystardy ózdigimen jibersek, memleketimizde klerıkalıstik saıasat ornap ketýi múmkin, al onyń jalǵasy – dinaralyq qaqtyǵystarǵa, tipti soǵysqa ákelip soǵýy qaýpi bar. Sol sebepti «Qazaqstan Respýblıkasynda dinı ekstremızm men terrorızmge qarsy is-qımyl jónindegi 2018 – 2022 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlama» boıynsha halyq arasynda memlekettiń din salasyndaǵy saıasatyn aqparattandyrý jáne túsindirý jumystaryn Almaty qalasy Qoǵamdyq damý basqarmasy «monıtorıng jáne taldaý» ortalyǵy uıymdastyryp, júrizip jatyr. Aqparattyq-túsindirý jumysy – memlekettik saıasattyń túrli aspektileri boıynsha qoǵamdyq pikir qalyptastyrý maqsatynda memlekettik mekemelerdiń halyqpen jumys júrgizý formasynyń biri.

Din máseleleri jónindegi aqparattyq-túsindirý tobynyń jumysy eldegi úılesimdi konfessııaaralyq qarym-qatynasty qalyptastyrýǵa jáne nyǵaıtýǵa, halyqtyń dinı saýattylyǵyn arttyrýǵa jáne dinı ekstremızm men terrorızmniń aldyn alýǵa baǵyttalǵan aqparattyq-nasıhattyq jumystardy iske asyrý tásiliniń biri.