Memlekettik «Eńbek» baǵdarlamasy»: eńbek etýge  qulshynys kúrt  artty

Dál qazirgi ýaqytta Qazaqstannyń eńbek naryǵynda jaǵdaı turaqty. Jumyssyzdar sany barǵan saıyn azaıyp keledi. Bul qýanarlyq jaǵdaı. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi kóp balaly analarǵa qatysty jáne  ataýly áleýmettik kómekke baılanysty aqparatpen halyqty jetkilikti túsindirýde. Atap ótetin bir jaǵdaı, dál qazirgi jaǵdaıla osy ataýly kómekti túsindirý asa mańyzdy bolyp tur. Memleket halyqtyń, ásirese áleýmettik jaǵynan az qorǵalǵan topty jáne kóp balaly analardyń jaǵdaıyn kóterýge barynsha umtylýda.

Jalpy memleket qashan da halyqtyń jaǵynda. Ata Zańymyz Konstıtýsııamyzda áleýmettik memleketti qurýdyń prınsıpteri, sondaı-aq quqyqtary  atap kórsetilgenin aıta ketken jón. 2010-2020 jyldarǵa arnalǵan quqyqtyq saıasat tujyrymdamasynda  da «halyqty jumyspen qamtamasyz etý men áleýmettik qorǵaý» qajettiligi atap kórsetilgen.  Onda «naryqtyq ekonomıka jaǵdaıynda eńbek naryǵynyń jáne halyqtyń jumyspen qamtý problemalarynyń bolýy eńbektiń quqyqtyq qatynastarynyń ózekti máselesi bolyp tabylady. Osyǵan baılanysty eńbek zańnamasyn júıeli taldaý negizinde onyń qoldanylý praktıkasyn júıeli taldaý ári osy saladaǵy halyqaralyq tájirıbeni eskerý qajet» dep atap kórsetilgen.

Demek, memleket nemese qazirgi ýaqytta úkimet jumyssyzdyqty azaıtý maqsatynda júıeli jumys isteýge kóshti. Jumyssyzdyqty azaıtyp qana qoımaı, sonymen qatar, memlekettik turǵyda baǵdarlama daıyndady. Ol «Eńbek» baǵdarlamasy dep atalady. Al onyń tıimdiligi mynada: bul jumys isteýge múmkindigi bar azamattardy tartyp, nátıjeli túrde jumyspen qamtýdy jáne jappaı kásipkerlikti damytý bolyp tabylady.

 Al atalǵan baǵdarlamanyń tıimdiligi qandaı? Memleket jumys isteýge  yqylasty adamdardy osy atalǵan baǵdarlama arqyly jumysqa ornalastyrady. Al «kásip kózin ashamyn» degen azamattarǵa memlekettik qazynadan arnaıy grant bóledi. Tipti «bıznesin keńeıtemin» degen jandar bolsa, aldymen «Bastaý bıznes» baǵdarlamasy arqyly qysqa merzimdik kýrsta oqytady, tipti bıznes josparyn jasaýǵa kómektesedi. Sóıtip, grant nemese mıkronesıeler alyp beredi. Qazirgi ýaqytta «Eńbek» baǵdarlamasyna qatysyp,  turaqty jumysyn taýyp, bala-shaǵasyn asyrap otyrǵan qazaqstandyqtar óte kóp. «Eńbek» baǵdarlamasy 2017-2021 jyldardy qamtıtynyn aıta ketken jón.

Halyq bul baǵdarlamaǵa senedi, Sondyqtan da atalǵan baǵdarlama arqyly jumysqa ornalasýshylardyń sany artty. Onyń ishinde turaqty jumysyn taýyp, tirshiligin jalǵastyryp jatqandar  óte kóp.

Jalpy «Eńbek» baǵdarlamasynyń qandaı múmkindikteri bar?

1. Atalǵan baǵdarlamaǵa qatysýshylar qysqa merzimdik kýrstan ótedi. Qatysýǵa kelgen adam qandaı kásipti tańdaıdy, soǵan baılanysty mamandar olardy oqytyp, arnaıy sertıfıkat beredi.
2. Bul elimizde jappaı kásipkerlikti damytýǵa arnalǵan baǵdarlama. О́ıtkeni kásip ashaıyn dese, istiń kózin tappaı júrgen adamdar jetkilikti. Qysqa merzimdik kýrs barysynda mamandar tirlik etkisi kelgen adamǵa jol kórsetedi, baǵdar bere alady, olarǵa jol silteıdi.
3. Bul halyq úshin jasalynyp otyrǵan, memleket júzege asyryp otyrǵan arnaıy baǵdarlama. Mundaǵy maqsat ne? Halyqty jumyspen qamtý jáne eńbek naryǵyn damytý ekeni sózsiz.

Al atalǵan «Eńbek» baǵdarlamasyna kimder qatysa alady?

Birinshiden, 29 jasqa deıingi jastar;

Ekinshiden, Jumyssyzdar;

Úshinshiden, ózin-ózi jumyspen qamtyp, turaqty ispen aınalysqysy keletin azamattar..

Eń bir qýanarlyq jaǵdaı, elimizdegi múgedek jandar da qazir bul baǵdarlamanyń jemisin kórýde. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń baspasóz qyzmeti usynǵan derekterge nazar aýdarar bolsaq, búgingi tańda «Eńbek» memlekettik baǵdarlamasy múmkindigi shekteýli jandarǵa da tıimdi bolyp otyr. Derekke júginsek, elimizde 9,6 myń adam jumysqa ornalastyrylǵan. Onyń ishinde 3,9 myńy turaqty jumys ornyn tapqan. Bul múmkindigi shekteýli jandar ekenin aıta keteıik. 2019 jyly da múmkindigi shekteýli jandardyń «Eńbek» baǵdarlamasyna qulshynysy artqan. О́ıtkeni ol sońǵy eki-úsh jyldan beri tıimdi jumys istep kele jatqan baǵdarlama. Dál qazirgi ýaqytta Qazaqstanda 690 myńdaı múgedektigi bar adamdardyń baryn eskersek, bul baǵdarlamanyń olarǵa bereri kóp.

Birinshiden,  «Eńbek» baǵdarlamasy múmkindigi shekteýli adamdardyń ómir súrý sapasyn jaqsartady.

Ekinshiden, múgedektigi bar azamattardyń  eńbek naryǵynda quqy qorǵalady.

Úshinshiden, olar múmkindigi shekteýli bolsa da basqa adamdardy jumysqa tartady, sóıtip, turaqty jumysqa ornalastyrady.

Demek budan shyǵatyn qorytyndy ne? Azamattardy neǵurlym jumysqa kóbirek tartý jáne azamattardyń ózin -ózi asyraýǵa múmkindik berý.

Rasy kerek, áli de bolsa memleketke masyl bolyp otyrǵan jandar kezdesip qalady. Memlekettiń «Eńbek» jáne «Bıznes bastaý» baǵdarlamasy jastardyń, jalpy halyqtyń kókirek kózin ashady. Búgingideı eńbek naryǵy kúrdelengen tusta eki qoldy bos qoıyp, úıde bos otyrýǵa bolmaıdy. Sondyqtan halyqtyń kúıin kúıttegen osyndaı baǵdarlamalar óte kerek. Atalǵan baǵdarlamalar arqyly da jumys kózin tabýǵa bolady. Al jańadan ashylǵan óndiris oryndary da halyqqa jumys taýyp berip otyr. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń baspasóz qyzmeti bergen málimetke sensek, 1 qazanǵa deıin respýblıka boıynsha jańadan 332 myń jumys orny ashylǵan.. Onyń 146 myńnan astamy aýyldyq jerde bolyp otyr. Árıne, bul kórsetkish jyldyń aıaǵyna deıin tipti jaqsara túsetine sózsiz.

2010-2020 jyldarǵa arnalǵan quqyqtyq saıasat tujyrymdamasynda  da «naryqtyq ekonomıka jaǵdaıynda eńbek naryǵynyń jáne halyqtyń jumyspen qamtý problemalarynyń bolýy eńbektiń quqyqtyq qatynastarynyń ózekti máselesi» ekendigi atap kórsetilgen. Osyǵan baılanysty mınıstrliktiń eńbek ınspektorlary jalaqylyq qaryzyn almaǵan jumysshylardyń quqyn únemi qorǵap otyrady. Olardyń problemasyn eshqashan nazardan tys qaldyrǵan emes. Bir ǵana mysal, ınspektorlar 2019 jyly 36  myńnan astam jumyskerdiń quqyǵyn qorǵaǵan. Sóıtip, olardyń 5,6 mıllıard teńge jalaqylyq qaryzy qaıtarylyp berilgen. Jumysshylardyń jalaqysyn ýaqytynda tólemegen kásiporynnyń basshylaryna 123,3 mıllıon teńge aıyppul salynǵan. Olar jalaqysyn ýaqytysynda tólemegen 1594  kásiporynnyń basshylary bolyp shyqty. Demek, eń basty nárse, qazirgi ýaqytta eńbek naryǵynda halyqqa jumys taýyp berý men jumys istep júrgen jumysshylardyń quqyn qorǵaý eń basty másele. Muny prokýratýra ókilderimen birigip, Eńbek  jáne halyqty áleýmettik jaǵynan qorǵaý mınıstrliginiń mamandary únemi nazardan tys qaldyrmaı otyr. Bul óte qýanyshty jaıt ekenin aıta ketken durys.

Abaı atamyz «Eńbek etseń, erinbeı, toıady qarnyń tilenbeı» dep beker aıtqan joq. Eńbek er atandyrady. Eńbek etip, halqyna tanymal bolyp, ózin ózi asyrap, tipti búkil aýyldyń ekonomıkasyn kóterip otyrǵan kásipkerler búgingi tańda az emes. Sondyqtan kásip kózin ashýǵa múmkindik beretin osyndaı memlekettik baǵdarlamalardy oqyp, úırenip, ony ómirde, kásipte paıdalaný kerek dep oılaımyz.