Áleýmettik járdemaqy tóleý shynymen memlekettik bıýdjetke salmaq pa?

Qazir qoǵamda «járdemaqy tóleý bıýdjetke salmaq bolyp otyr eken. Bara-bara áleýmettik járdemaqy tólenbeýi de múmkin eken» degen pikirler qaýlap tur. Al mundaı pikirler bizdegi áleýmettik az qamtylǵan topty alańdatatyny daýsyz. Sebebi áleýmettik kómekke muqtaj jandardyń basym bóligi osy memleketten bólinetin járdemaqyǵa ǵana senip, úmit artyp otyr. «Al bul jaǵdaı kúni erteń memlekettik bıýdjettiń ózine aıtarlyqtaı salmaq salýy da bek múmkin», – dedi mamandar.

Buǵan qatysty áleýmettanýshy Merýert Moldabaeva:

«Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligine qatysty suraq týyndaıdy. Elde ataýly áleýmettik kómek (AÁK) alatyndardyń sany jyl saıyn artyp otyr. Osy ýaqytqa deıin úkimet elde jumyssyzdyqtyń kórsetkishin tómendetý úshin jáne áleýmettik az qamtylǵan toptyń kólemin azaıtý úshin qanshama baǵdarlamalardy qolǵa aldy?! Ol baǵdarlamalardy júzege asyrý maqsatynda bıýdjetten qyrýar qarjy bólindi. Al bul arada elimizde jaǵdaıy tómen otbasylardyń kórsetkishi tómendeýdiń ornyna jyl saıyn artyp otyr. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta bizge jańasha baǵyttardy ustanǵan jón», – deıdi.

Mamannyń paıymynsha, naq qazir halyqty jumyspen qamtý máselesin sheshý kerek. Jumysqa jaramdy azamattarǵa otbasyn asyraı alatyn deńgeıde jalaqy tólenýi tıis. Tabysy tómen otbasylar belgili bir bıznespen aınalysyp ketýi úshin shaǵyn nesıe berýdiń tıimdi júıesi qalyptasýy qajet.

Buǵan qatysty ekonomıst-sarapshy Dáýren Arynnyń aıtýynsha, biz 2003 jyldan beri «Altyn alqa», «Kúmis alqa» ıegerlerine arnalǵan járdemaqyny birneshe márte ulǵaıttyq. Biraq budan ekonomıka da aıtarlyqtaı  alǵa jyljyǵan joq. Halyqtyń jaǵdaıy da asa túzelgen joq.

«Mysaly, 2018 jyldan bastap elde halyqqa tólenetin ataýly áleýmettik kómek mólsheri 16 myń teńgeni qurady. 2019 jyldyń 1 sáýirinen bastap kóp balaly az qamtylǵan otbasylarǵa árbir adam basyna 21 myń teńgeden járdemaqy tólene bastady. Qazir aýyldy-aımaqtarda halyqtyń  80 paıyzy osy járdemaqymen kúneltip otyr. Qazaqstanda jumysqa jaramdy 8 mln adam bar bolsa, onyń  800 myńy memleket tarapynan bólinetin túrli járdemaqymen kúneltip otyr eken. Bolashaqta bul bizdi alańdatýy tıis dúnıe. Kúni erteń mundaı salmaqty el bıýdjeti kótere almaı qalýy múmkin. Sondyqtan Májilis depýtaty aıtyp otyrǵandaı, bizge jańa baǵytty ustanǵan durys», – edi ekonomıst-sarapshy Dáýren Aryn.

Aýyldyq jerlerde jumys oryndarynyń azdyǵy, jumyspen qamtý jaıynyń áli de sheshilmeı otyrǵandyǵy ras. Qol-aıaǵy balǵadaı qarýly jigitterdiń ózine aýylda jumys joq. Mundaıda ne isteý kerek?

Buǵan qatysty biz tildesken mamandar «jumyspen qamtyp adam kapıtalynyń kúshin arttyrǵan abzal. Bizde jumyspen qamtý, óńirlerdi damytý baǵdarlamasymen qosa ındýstrıaldy-ınovasııalyq birshama baǵdarlamalar bar edi. Osy baǵdarlamalar saýatty jumys istegende aýyl halqyn jumyspen qamtý, óndiris oryndaryn ashý jaıttary tııanaqty sheshiler edi. Sondyqtan bolashaqta osy máselelerdi eskerýi kerek. Halyqty jumyspen qamtý, shalǵaı aýyldardy damytý máseleleri sheshimin tabýy kerek» dedi.

Sala mamandarynyń paıymynsha, bolashaqta mynadaı jaıttarǵa basa nazar aýdarǵan jón:

A) Birinshi járdemaqyny jyl saıyn úsh ret ósirgennen góri, «Jumyspen qamtý» baǵdarlamasy, «О́ńirlik damý» baǵdarlamalarynyń jumysy jandanýy kerek.

Á) Buqara memlekettik qoldaýdy naqty sezinýi úshin halyqtyń shaǵyn jáne orta kásippen aınalysýyna jaǵdaı jasalýy tıis. Bul da bolsa halyqtyń óz jaǵdaıyn ózi jasaýyna múmkindik beretin joba.

B) Aýylǵa tartylatyn ınvestısııa kólemi artýy kerek. Sebebi qazirde aýyldy-aımaqtarda tek qana járdemaqyǵa kúneltip otyrǵandardyń sany artyp keledi. Aýylǵa jekelegen ınvestorlar ınvestısııa salyp, jumys oryndaryn ashýǵa kúsh salsa, aýyl azamattaryn jumyspen qamtý máselesi de jeńildep, olardyń otbasyna tabys kózi kirer edi de, «eki qolǵa bir kúrek ustaǵan sharýa» memleketke masyl bolmas edi.

V) Aýyldy-aımaqtarda mal ósirýge qolaıly jaǵdaı jasalýy kerek. Qolynda maly bar sharýany da jeńildiktermen qamtyp, mal basynyń kóbeıýýine yqpal etý kerek.

Buǵan qatysty sala mamandary da «aldymen osy aıtylǵan jaıttar eskerilse, birtindep máseleler de azaıar edi. Sondyqtan ınstansııalardyń aıtylǵan usynystarǵa mán bergeni jón» dep otyr.

Qarlyǵash Zaryqhanqyzy