Munaıly Qazaqstan bıootyndy uqsatýdy meńgere ala ma?

Bolashaqta Qazaqstan bıootyn óndirisi jáne onyń aınalymyn tereńdetýdi qolǵa almaq. Qarapaıym tilmen aıtsaq, bul degenińiz – endi qazaq eli tek munaıdan ǵana ónim óndirip qoımaıdy, dándi daqyldardyń, astyq ónimderiniń qaldyǵyn da kádege jaratyp, odan bıootyn óndiredi degendi meńzeıdi…

Qazirde elimizde osy tásildiń tamyryn tereńdetýge yqylasty eki zaýyt bar. Olardyń biri astyǵy mol Soltústik Qazaqstanda bolsa, endi biri Jambyl oblysynda ornalasqan. Bul zaýyttardyń jumys istegenine jyldam astam ýaqyt boldy. Áıtse de atalmysh zaýyttardyń shyǵarǵan ónimin syrtqa eksporttaýǵa múmkindik bolmaı-aq tur.

Jalpy, munaıǵa baı Qazaqstan úshin bıootyn óndirý tıimdi me, joq pa? Biz osy saýaldy arnaıy mamandardyń oı tarazysyna salyp elekten ótkizýdi jón kórdik…

Bul rette Bıologııalyq zertteýler ortalyǵynyń mamany, professor: Amankeldi Sadanov:
– Negizinde, ańǵarǵanǵa bul ádistiń paıdasy, tıimdiligi óte zor. Qazir bul tásildi Germanııa, Amerıka tárizdi memleketter ońtaıly jolǵa qoıyp aldy. Biz bıootyn óndirýde kósh bastap turǵan osy eki eldiń is-tájirıbesin meńgere alsaq utar edik, upaıymyz túgendeler edi. Bizde qanshama astyq daqyldary ysyrap bolyp, qajetke jaramaı jatyr. Al sol astyq qaldyqtaryn, dán sabaqtarynyń tozańdaryn uqsatsaq, nesi óreskel? Bile bilseńiz, munaı shıkizatynan ónim alýdan góri osyndaı astyq qaldyqtarynan bıootyn óndirý arzanǵa túspek. Sondyqtan óz basym bul bastamany qoldaımyn… Árıne, elde bıootyn óndirisin órkendetý úshin aldymen biz osy ispen aınalysamyn degen zaýyttardy potensııaly myqty tehnologııamen qamtamasyz ete bilgenimiz jón»,-deıdi.

Al tehnıka ǵylymynyń doktory, professor Toqtamys Mendebaevtyń aıtýynsha, eseptep kórsek, elimizdiń ishki naryǵyn bıootynmen qamtamasyz etýdi zertteý jumystaryna ǵana aıyna  300 mıllıon teńgege jýyq qarajat kerek eken.

«Bul zertteý jumystaryna ǵana. Naq qazirgideı qarjy tapshylyǵy kezinde bul ájeptáýir soma. Muny – bir dep qoıalyq. Ekinshiden, qazir bizdiń eldegi munaı óndirýshi kompanııalar óndirilgen munaıdyń ózin uqsata almaı, shıkizat kúıinde arzan baǵamen syrtqa eksporttap jatyr. Mundaıdy kózben kórip, kóńilge túıip otyrǵannan keıin bul bastamany qoldaı qoıý qısynsyz. Sondyqtan ázirge Qazaqstanǵa bıootyn óndirý jaıyn qozǵaý erte. Ras, mundaı tájirıbeni iske asyryp otyrǵan elder barshylyq.Bıootynǵa baı el retinde Brazılııany aıtýǵa bolady. Biraq sol elderde munaı qory az ekenin biz áste esten shyǵarmaýymyz qajet. Munaıdan túsetin túsimi az, munaı qory ishki naryǵyna jetkiliksiz elder, árıne bıootynǵa táýeldi bolýǵa májbúr. Al munaı qory aýyz toltyryp aıtýǵa turarlyq biz úshin mundaı jaıtqa bas qatyrý artyq bolar. Kúni erteń «biz halyqaralyq standartqa beıimdelýimiz kerek nemese ózgelerden qalyspaýymyz qajet» degen túsiniktermen bul bastamany qoldanysqa engizip jibersek, taǵy sol shalaǵaılyqtyń dámin tatamyz ba degen kúdik bar. Sebebi bizdiń otandyq kásiporyndar bıootyn óndirisin órkendetýge áli beıimdele qoıǵan joq. Onyń ústine biz astyq eksportynan kósh bastap turǵan elderdiń sapyndamyz. Sondyqtan bul úrdis astyqtyń sapasyna da  keri yqpalyn tıgizýi múmkin»,-deıdi maman.

Jalpy,  bıootyn óndirý jaıy sóz bolǵan tusta elimizdiń  Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń mamandary:

– Astyǵy artylyp qalatyn jáne paıdalanylmaıtyn aýyl sharýashylyǵy jerleri bar Qazaqstan úshin taıaý ýaqyttarda álemdik bıootyn naryǵynda mańyzdy oıynshyǵa aınalý aıryqsha mańyzdy, – degendi basa aıtqan bolatyn. Resmı derekter búginde Qazaqstanda bıootyn óndiretin shıkizattar legi jetkilikti ekenin aıqyndaıdy. Ol úshin elde júgeri, bıdaı, raps, soıa, palma maıy, qant qamysyn óndirý tehnologııalaryn damytý qolǵa alynýda. Qalaı desek te, búginde damýǵa umtylǵan strategııalar legi kóp. Tek solardyń ǵumyry uzaq jáne jemisti bolsyn delik…

Qarlyǵash Zaryqhanqyzy