Sıyrdyń baǵasy 6000 dollar, sútiniń sapasy she?

Almaty qalasynda  «Amıran»  kompanııasy  qazaqstandyq  BAQ ókilderine arnaıy  press-týr uıymdastyrdy. Bul týraly «Qamshy» portaly habarlaıdy.

Bálkim bilersiz, bálkim joq. Biraq, QR Prezıdenti Nursultan Ábishulynyń arnaıy tapsyrmasy boıynsha 2010 jyly negizi qalanǵan «Amıran» Qazaqstandaǵy «Qazaq taǵamtaný akademııasynyń» janynan ashylǵan tuńǵysh emdik-profılaktıkalyq sút ónimderin daıyndaıtyn birden-bir  fabrıka bolyp tabylady. 6 jasqa deıingi balalar men eresekterge arnalǵan bul sút ónimderiniń ózgelerden aıyrmashylyǵy tabıǵılyǵynda jáne saqtaý merzimi úsh-aq kún.

100 paıyz tabıǵı sút ónimderin daıyndaıtyn fabrıkanyń jýrnalısterge arnalǵan press-týry áýeli «Amırannyń» Almaty qalasynan 100 shaqyrym jerde ornalasqan fermasynan bastalyp, zaýyt jáne egistik alqaptaryn aralaýmen jalǵasty. Jýrnalısterge arnalǵan press-konferensııadan keıin, uıymdastyrýshylar BAQ ókilderine «Amırannyń» tabıǵı ónimderin usynyp, qonaqtarǵa kádesyı tapsyrýdy da umytpapty.

Sonymen,  Qazaq taǵamtaný akademııasynyń «Amıran»  zaýyty Qazaqstandaǵy tuńǵysh ári birden-bir balalarǵa arnalǵan tabıǵı-hımıkatsyz sút ónimderin shyǵaratyn zaýyt bolyp tabylady. Munda daıarlanatyn ónimderge arnalǵan tabıǵı shıki sút – Kanadadan ákelingen sıyrlardan alynady. Bul sıyrlar 2013-2014 jyldary Kanadadan arnaıy satyp alynǵan. Ol kezde ár iri-qara – 6000 AQSh dollaryna satyp alynǵan jáne 780 bas. Áýbasta satyp alynǵan sıyrlardyń 93 paıyzy tóldep, fermadaǵy iri-qara sany – 1500 basqa  jetken. Kúnine úsh mezgil saýylatyn iri-qaralar táýligine – 30 lıtrden 45 lıtrge deıin sút beredi eken.  Saýylyp alynǵan shıki súttiń 9 tonnasy túrli qyshqyl-sút ónimderin daıarlaýǵa jumsalsa, qalǵany kúndelikti paıdalanýǵa arnalǵan sút kúıinde satylymǵa shyǵarylady eken. Al zaýyt basshylyǵy keler jyly bul kórsetkishti eki esege arttyrýdy josparlap otyr.

Qazaqstan Prezıdentiniń arnaıy tapsyrmasy boıynsha jumysyn bastaǵan bul zaýyt ındýstrııalandyrý 2020 baǵdarlamasy aıasynda júzege asqan ıgi bastamalardyń biri bolyp otyr. 2 jylǵa jýyq ýaqyt aralyǵynda boı kótergen, Qazaqstandaǵy teńdessiz mal fermasy qurylysyna  47 mln. 287 myń dollar qarjy jumsalǵan. Al mundaǵy iri-qaralar kanadalyq tehnıka boıynsha baptalady.

Menon Sımon, bas ınjıner:

-Bul sıyrlar shyǵý tegi gollandııalyq bolǵanymen, bizge Kanadadan jetkzildi. Al ol jaqtyń ekologııasy men bul jerdiki salystyrýǵa kelmeıdi. Bul iri-qaranyń «Galshtına frız» degen túri. Salqyn jerde ustalady. Sondyqtan, biz alǵashynda tájirbıe jasap kórdik. Keıin iri-qaranyń bul túrin jergilikti jerdiń ekologııasyna beıimdeýge bolatynyn bildik te, taza tabıǵı ónim berý úshin qolaıly faktorlardy qarastyrdyq. Sıyrlar kúnine 125 lıtr sý ishedi. 30 kg-ǵa jýyq qaldyq shyǵarady. Qoralardyń bıiktigi – 14 metr. Eki jaǵynan da aýa temperatýrasyn rettegishter ornatylǵan. Sonymen qatar, munda temperatýra +25 gradýstan asqan kezde avtomatty túrde jeldetkishter iske qosylady. Al +30 gradýsqa jetkende sý búrkekter iske qosylady. Munda tipti, sıyyrlardyń qaldyqtaryn avtomat tazalap otyrady. Al ol qaldyqtar qaıta óńdelip, qurǵaq appelka túrinde astylaryna tóseledi. Dúnıejúzinde maldyń qaıta óńdelgen qıy eń taptyrmas jylytqysh bolyp tabylady. Sondyqtan, biz qaldyqty osynda óńdeımiz. Sıyrlar kúnine 3 mezgil saýylady. Árıne, bul prosester adamnyń kúshinsiz arnaıy tehnıkalar arqyly júzege asady. Qazirgi tańda mundaı mal qora Qazaqstanda bireý ǵana.  Sondaı-aq, mundaǵy maldardyń azyǵy da fermada ázirlenedi eken. Ol úshin jergilikti jerden 2000 gektar jaıylymdy alǵan. Onda júgeri, jońyshqa, soıa sekildi qunarly mal azyqtary egiledi.

Iá, aýyzben aıtsa senbessiz. Degenmen mundaǵy barlyq fýnksııalar kompıýterlengen eken jáne iri-qaralar aptasyna birneshe márte jýylyp turady. Sebebi, saýylatyn sútke mıkrob, bakterııalar túsip ketpeýi úshin barlyq sanıtarlyq talaptar saqtalýy tıis deıdi ferma qyzmetkerleri.

Iýn Rýslan Borısovıch, «Amıran» zaýyty dırektory:

-Biz Elbasy Nursultan Ábishulynyń tapsyrmasynan keıin oılanyp júrip, bul jobaǵa kirisip kettik. Akademık Tóregeldi Sharmanov aǵamyzben uzaq aqyldasa kele, Qazaqstandaǵy tuńǵysh fabrıkatsyz, hımıkatsyz, taza tabıǵı sút ónimderin daıarlaý týraly uıǵarymǵa keldik. Alǵashynda qıyn boldy, árıne. Qoldaý joq. Qarajat joq. Biraq, ıdeıa bar. Bul jaqsy ǵoı. О́zimizdiń balalarymyzdyń tabıǵı ónimderdi paıdalanǵany qýanysh qoı. Sondyqtan, biz kózdi jumyp, kirisip kettik. Iá, bastapqyda sútti qaıdan alamyz degen máseleler shyqty. Biz jergilikti turǵyndardan sút suradyq. Maılylyǵy, tabıǵılyǵy 100 paıyzǵa jetetin sút tappaǵan soń, kórshi Qyrǵyzstannan tasmaldaýǵa týra keldi. Keıin Kedendik odaq iske qosylǵanda, qyrǵyzdan sút ákelýge tyıym salynyp, bizdiń jumys toqtap qalýdyń az aldynda turdy. Sonda asyl tuqymdy iri-qaralardy ózimiz ósirý týraly oı kelip jáne bul júzege asty. Árıne, 2 jyldaı ýaqyt ketti. Biraq, qazir munyń paıdasy  bolyp otyr. Amıran – bul bıznes emes, qaıyrymdylyq dep túsiný kerek. Bizdiń ónimderimiz uzaq merzimge jaramaıdy. Sebebi, onda eshqandaı qospalar, fabrıkattar joq. Sondyqtan bizdiń ónimderdiń jaramdylyq merzimi 3 kúnnen aspaıdy. Al ózge sút ónimderin alyp qarasańyz 30 kúnge deıin jaramdylyq merzimin kórsetip qoıǵan. Mynany bilińizder, eshqandaı tabıǵı sút – 5 kúnnen aryǵa deıin saqtalmaıdy. Ol ashyp, byjyp ketedi. Al quramynda hımıkat nemese qurǵaq sútten daıarlanǵan ónimder uzaq ýaqytqa deıin jaramdy bolyp keledi.  Bizdiń ónimder tek Almaty qalasynda ǵana satylymǵa shyǵarylady. О́zge aımaqtarǵa jetkizý múmkin emes. Sebebi, ónimder uzaq jolǵa jaramaıdy, buzylyp ketedi jáne jaramdylyq merzimi de ótip ketedi. Endi, osynda másele týyndaıdy.  Biz osy jobany bastaǵanda, bizge joǵary jaqtan ýáde bergen edi. Bizdiń ónimder memlekettik mekemelerge jetkiziletin bolady dep. Alaıda áli kúnge deıin bul oryndalmaı otyr. Al mektepter men balabaqshalarǵa  aýrýhanalarǵa  qospa fabrıkattar jetkizilýde. Biz olarǵa jolyqqanymyzda, bári tynys-tamyr arqyly sheshiletinine kózimiz jetken. Sondyqtan, biz ózimiz úshin, balalar úshin jumys isteýdemiz desem jalǵan aıtpaǵan bolar edim.

Iá, «Amıran» zaýyty ónimderi taza tabıǵı ekendigine ózimiz dámin kórgende kózimiz jetkendeı boldy.

Aıtpaqshy, zaýyt pen ferma sol aımaqta ornalasqan Qaratoǵan, Týǵanbaı jáne Aqjar aýyldary turǵyndaryn jumyspen qamtamasyz etip otyr eken. Munda jumysshylarǵa barlyq jaǵdaılar jasalǵan. Demalys oryndary, turaqty jalaqy, túrli materıaldyq kómek t.b.

Eń bastysy, «Amıran» zaýyty Qazaq Ulttyq Agrarlyq ýnıversıtetinen 9 jas mamandy iriktep alyp, Gollandııada kásibı biliktiligin shyńdatyp, qazir zaýytqa jumysqa ornalastyrǵan. Zaýyt qyzmetkerlerine barlyǵy jabdyqtalǵan baspanalar da berilgen eken. Iá, osynyń bári Qazaq taǵamtaný akademııasy men Amıran zaýytynyń búgingi jetistigi ekeni anyq.

Press-týrdan Nurgeldi Ábdiǵanıuly