Baı-manaptar tabysyn shetelge ala qashýdy qashan doǵarady?!

Biz Táýelsizdik alǵaly beri el ekonomıkasyna 130 mlrd AQSh dollaryna jýyq ınvestısııa quıylǵanyn aıtyp maqtanamyz. Alaıda mamandar «sol 130 mlrd ınvestısııa quıǵan sheteldikter, paıdany eki eselep taýyp jatyr» deıdi. Mysaly, sońǵy on jyldyń ishinde elimizden shetelge ketken qarjy – 140 mlrd dollardan asqan.

Sońǵy on jyldyń ishinde elimizden 140 mlrd AQSh dollarynyń shetel asýy bul oılanarlyq dúnıe. Mysaly, Túrkııada shetelge ketetin qarjy 1 mln dollardan asatyn bolsa bul memlekettik deńgeıde qaralady. AQSh-tyń ózi qazirde jergilikti kásipkerlerine, iskerlerine buǵan qatysty belgili bir shekteýler engizip otyr.

Al bizdiń elimizdegi kórshi Reseıden ǵana keletin kásipkerlerdi alaıyqshy, olar elimizdiń kásipkerlerimen birikken kásiporyndar qurady. Úsh jyldyń ishinde naryqqa dendep enip tabys tabady, odan keıin baryp tapqan tabystaryn kók qaǵazǵa aınaldyryp, Reseıge nemese basqa shetel bankterine salady. Sol tárizdi munaı-gaz salasynda júrgen, ýran óndirisinde júrgen iskerlerimiz, ınjenerııa-tehnologııa salasynda júrgen kásipkerlerimiz taǵy basqa tolyp jatqan istiń kózin meńgergen azamattarymyz tabysyn shetelde saqtaıdy. Olar el ekonomıkasyna kúdikpen qaraǵannan keıin osylaı istep otyr. Tabystaryn shetelge alyp ketý arqyly olar ózge eldiń ekonomıkasyn órkendetip jatqandaryn ańǵarmaıdy.

Bul rette ekonomıst-ǵalym Jumadilda Baıahmetov:

– Bul jerde bizge qajettisi de osy kapıtalǵa amnıstııa jarııalaý edi. Bul úrdis shetke ketken qarjyǵa shekteý qoıýýy tıis. Budan bylaı biz túrikter tárizdi shetke ketetin qarjy 1 mln dollardan assa dabyl qaǵýymyz kerek, – deıdi.

Abzalynda biz el ekonomıkasynyń órkendeýine birden-bir septigin tıgizetin sala orta bıznes ekenin jıi qaýzaımyz. Al endi osy el bıznesiniń órkendeýine qatysty sóz etsek, sońǵy jyldary ekonomıkadaǵy shaǵyn jáne orta bıznestiń úlesi IJО́-niń 17 paıyzdyq deńgeıinde toqtap tur. Buǵan qatysty otandyq sarapshylar kapıtaldy amnıstııalaý arqyly osy mejeni de ilgerletýge bolatynyn alǵa tartady.

– Naq qazirde kapıtaldy amnıstııalaý arqyly óz ekonomıkasyna quıylatyn ınvsetısııany birneshe eselep otyrǵan eldiń biri – Italııa. Eýropa, Túrkııa elderinde de kapıtaldy amnıstııalaý sharalary júrgizilip otyrady. Bizde bul shara 2001 jyly júrgizildi. Ol kezderi el ekonomıkasynyń kóleńkeli aınalymy shamamen 25-35 paıyzdy qurady. 2001 jylǵy amnıstısııa barysynda elge 367,8 mlrd teńge qaıtarylǵan bolatyn. Al qazir eldegi shaǵyn jáne orta bıznes ókilderiniń básekelestik aıasy keńeıdi. Baǵdarlamalardy, túrli jobalardy jasaý arqyly eldegi isker azamattardyń basym bóligi sheteldik naryqqa shyǵa bastady. Tipti olardyń birazy qarjylaryn shetelde saqtaıtyn boldy. Osyny eskersek, rasymen de kapıtalǵa amnıstııa jarııalanǵany durys. Bul úrdis qarjylaryn shetelde saqtaıtyn azamattarǵa otandyq ekonomıkany kóterýge yqpal etedi. Shetelde zańsyz qarjy saqtap, kóleńkeli ekonomıkaǵa jol bergenshe ony zańdastyryp, eldegi turalap jatqan salalarǵa ınvestısııa quıylsa ońdy emes pe? Sondyqtan óz basym muny qýattaý kerek dep esepteımin. Mysaly, bizdegi alpaýyttar qazaq jeriniń arqasynda shylqyǵan baılyqqa qol jetkizip, qazaq jeriniń baılyǵyn ıgerý arqyly qyrýar qarjyny aınalymǵa salyp júrgen isker azamattar osy amnıstııa arqyly elge qarjy ákelýi tıis. Olar shetelden qomaqty qarjyǵa saraı salady, úı alady. Al nege sol qarjyny otandyq ınvestısııaǵa salmasqa?! Tabystaryn shetelge ala qashatyndarǵa shekteý bolý úshin aýqatty azamattarǵa azamattar tabys deklarasııasyn jarııalaýdy mindetteý kerek. Olar sheteldik qarjylaryn qosa zańdastyryp, ony elge ákelýi tıis, – deıdi Jumadilda Baıahmetov

Qarlyǵash Zaryqhanqyzy