"Aqyrtas" aqıqaty áli kúnge deıin ashylmaı keledi

«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda túzilgen Qazaqstannyń kıeli jerleri kartasyna jalpyulttyq mańyzǵa ıe nysan retinde tizimge alynǵan «Aqyrtas» saraı kesheni jaıyndaǵy málimetter tarıhqa 1200 jyldan belgili bolǵanymen ǵalymdar bul nysannyń paıdalaný maqsaty jaıynda bir baılamǵa kelgen joq, dep jazady Qamshy.kz aqparat agenttigi. 

Tarıhshylar keltirgen málimetterden «Aqyrtas» saraı kesheniniń irgetasy VIII-XII ǵasyrlarda qalanǵany belgili. Zertteýshiler kólemi 2,5 gektar bolatyn keshenniń 70-ke jýyq bólmesi men 15 kolonna galereıasynyń ornyn tapqan. Sondaı-aq munda ortada jarty gektar ashyq alań da bar. Derekterde «Aqyrtas» kesheniniń dúnıeniń tórturyshyna baǵyttalǵan tórt qaqpasy bolǵandyǵy da aıtylady.

Degenmen aıaqtalmaı qalǵan iri tarıhı-sáýlettik nysannyń áý bastaǵy paıdalaný maqsatyna qatysty ǵalymdardyń oıy bir ortada shyqpaı otyr. Máselen ǵalymdardyń bir toby Aqyrtastyń qupııasyn arab derekterinen izdeıdi. Onda dál osy mańda Uly Jibek joly boıyndaǵy qala retinde tarıhta qalǵan Kasrıbas qalasynyń bolǵandyǵy aıtylady. Aqyrtasty dál osy qalanyń orny deýshiler de bar. Al endi bir derekter Atlah shaıqasynan soń qytaı men arab bıleýshileri kelisip, qala salýǵa kiriskeni aıtylady. Alaıda belgisiz sebepterge baılanysty qurylys toqtap qalǵan.

Qalaı desekte 130 jyl boıy zerttelgenimen Aqyrtas aqıqatyna qatysty ǵalymdardyń boljamy da árqıly. Aqyrtas jaıyndaǵy eń alǵashqy derek 1222 jyly Qytaıdan Shyńǵyshan qosynyna barǵan Daoss tahýasy Chan-Chýn óziniń saıahat kúndeliginde kezdesedi. Ol: «Jol boıynda tastan turǵyzylǵan qalaǵa tap boldyq. Qyzyl tústi tastan qalanypty. Ejelgi áskerı qonys mekeniniń belgileri baıqalady» degen derekterdi keltiredi.

Al patshalyq Reseıdiń qazaq jerin zertteýge jumsaǵan polkovnık Chernıaevtiń áskerı ekspedısııasy quramynda bolǵan sýretshi M.S.Znamenskıı Aqyrtastyń beınesin qaǵazǵa túsiredi.Munan bólek bir top orys ǵalymdary Aqyrtasty býdda, nestorıan ǵıbadathanalary bolýy múmkin degen boljam aıtady. Osy nysanǵa 30 jyl zertteý jumystaryn júrgizgen orys ǵalymy akademık G.Pasevıch mundaǵy qurylystyń asqan dáldikpen jáne berik materıaldy qoldana otyryp jasalǵanynan tańdanysyn bildiredi.

Al qazaqstandyq tarıhshylar Aqyrtastyń áldebir laýazym ıesine arnap salynyp, qurylysy aıaqtalmaı qalǵan alyp qurylystyń irgesi degen derek keltiredi.

Bul derekti ǵylymı-zertetý jumystaryn fransýz ǵalymdarymen birge júrgizgen akademık Karl Baıpaqov ta rastaıdy. Ǵalymdar toby nysan qurylysynyń Irak pen Sırııadaǵy orta ǵasyrlyq qurylystarǵa uqsas bolýynda alǵa tartady.