Qazaq dalasynyń óz “Dýbaıy” qashan paıda bolady?

Álemde týrızm salasy damyǵan birqatar memleketter bar: Túrkııa (Antalııa, Stambýl, Ankara jáne Beshıktash), Arab Ámirlegindegi Dýbaı, Monako Knıazdigi, Maldıv jáne Karıb araldary, Shveısarııadaǵy Alpy taýlary, Úndi muhıtyndaǵy Seıshel araldary, Grekııa, Italııa, Ispanııa, Kıpr, Sısılııa, Perýdaǵy Andy taýlary t.b. Máselen Túrkııanyń (Türkçe Devlet Turizm Işı) jyldyq bıýdjetiniń shamamen 25%-y týrıstik saladan kelgen taza tabys (transport quny, servıstik qyzmet kórsetý, restoran jáne ashanalar, qonaqúı jáne jaǵajaı arendasy, týrne jáne ekskýrsııa bıletter baǵasy, týrısttik taýarlar jáne mádenı is-sharalar).

Álemge áıgili týrıstik oryndar qanshama: Japonııadaǵy Fýdzııama taýy, Afrıkadaǵy Kılımandjaro taýy, Alp taýlary, AQSh-taǵy Grand kanon, soltústik Italııadaǵy Venesııa, Úndistandaǵy Táj-Mahal, Qytaıdaǵy Uly Qytaı qorǵany, Mańǵolııadaǵy Shyńǵys han kesenesi, ońtústik Fransııadaǵy Nıssa (La Ville Provence Marseille de Nise), Ulybrıtanııadaǵy Stoýnhendj, tipti Reseıdegi Sochı, Qyrym jáne Baıqal. Al bizdiń Qazaqstannyń týrıstik salasy dál sol jahandyq deńgeıde áli tanymal bola qoıǵan joq.

Tipti kórshiles elderdiń de týrızmderi asa dańqty. О́zbekstanda Buqara, Samarqand, Ferǵana kóne keseneleri, Qyrǵystandaǵy Ystyqkól, Azerbaıjandaǵy Baký almalary, Armenııadaǵy Erevan konıak festıvalderi jáne Grýzııadaǵy Borjomı jer asty shıpa sýy ispettes týrıstik nysandary da jetkilikti.

Eger qyzyqty iri týrıstik nysandar týrasynda aıtsaq, Qazaqstanda olar barshylyq. Onyń ústine san jaǵynan artylyp jatyr: Qorǵaljyn qoryǵy, Býrabaı, Mańǵystaý (Ústirt), Marqakól, Aqsý-Jabaǵyly, Saryaǵash, Sharyn, Merki, Kólsaı, Qaton-Qaraǵaı, Ile Alataýy t.b. Kórip turǵanymyzdaı elimizdegi týrıstik salany álemdik deńgeıde damytýǵa barlyq múmkindikter bar. Alaıda, ınfraqurylym, ekonomıkanyń jeke iri salalarynyń biri retinde týrızm uǵymy bizde qalyptasa qoıǵan joq. 20 jyl buryn týrıstik joldar, qonaq úıler, sanatorııalyq-kýrorttyq shıpajaılar, demalys-qoryqtyq aımaqtar qalyptasa qoımaǵan óńirlerdegi asqan baıaý ózgerister dál biz qalaǵandaı formada jáne jyldamdyqta qalyptasyp jatqan joq. Osy jaqynda ǵana 23-24 tamyzda qasıetti Ulytaýda ótken “JEZKIIK” halyqaralyq týrıstik forýmynda jasaǵan baıandamasynda prezıdent Qasym-Jomart Toqaev aıtqandaı atalmysh týrızm salasy kúni búginge deıin kenje damyp kele jatyr. Sondyqtan, Úkimet nazarynda bolsyn, azamattyq qoǵam nazarynda bolsyn, arnaıy mamandar, sarapshylar, otandyq týrızm salasyndaǵy kásipkerler “Qazaqstandyq týrızm” degen túsinikti asa joǵary halyqaralyq deńgeıge deıin qysqa merzimniń ishinde damytyp, jetkizýi kerek.

Uly dalanyń tereń tarıhyn topyraǵyna sińirgen qasıetti Ulytaý óńiri jer-jahannan kelgen elshiler, ǵalym-tarıhshylar, tilshiler men týrızm ekspertterin jáne resmı qonaqtardy qazaqqa tán qonaqjaılylyqpen qushaq jaıa qarsy aldy. Taýdyń baýraıyn boılaı kók shalǵynda appaq-appaq shatyrlar men kıiz-úıler ortaǵasyrlardaǵy qazaq ordalaryndaı tizilip turdy. Urpaqtar jalǵastyǵynyń ózgermes nyshany retinde bizdiń elimizdiń basshysy, Prezıdent Toqaev uly babalarymyzdyń ata dástúrin jalǵastyrǵandaı “Quryltaı ordasyn” tikti jáne Abylaı hannyń, Táýke hannyń úzilmes dástúri retinde ol da óz ulaǵatty SО́ZIN sóıledi. Sol sózdiń basty taqyryptary uly tarıh, ata-babamyzdyń ónegeli ósıet-murasy jáne tól mádenı mura arqyly qazaq mádenıetin kúlli álemge pash etý týraly joba-josparlaryn elge usyndy.

Prezıdent kelesi mindetterdi alǵa qoıdy:

– Kóptegen sheteldik týrısterdi bes juldyzdy qonaqúıler, kýrorttar sııaqty sııaqty ámbebap dúnıeler jalyqtyrdy. Olardy ártúrli halyqtardyń mádenıetin, ádet-ǵurpy men salt-dástúrin zertteý, barǵan eldiń tarıhymen tanysý qyzyqtyrady. Sondyqtan, álemde ózindik ereksheligi bar jerlerge barýǵa, tarıhı festıvalderge jáne kóne ári qaıta qalpyna keltirilgen mańyzdy oqıǵalarǵa qatysýǵa degen suranys artyp otyr. Biz osyndaı úrdisterdi paıdalanýymyz qajet. Qazaqstannyń álemge usynatyn biregeı oryndary bar.

Sonymen qatar memleket basshysy týrızm salasyn damytýdyń jańasha ınnovasııalyq formadaǵy ári tól ulttyq mazmundaǵy damý joldaryn nysana-nysanaǵa jiktelgen júıeli, memlekettik jáne iri bıznestik kópjyldyq josparlarynyń qajettiligin meńzedi.

Máselen, Sankt-Peterbýrgte Petr I murajaı jáne saraı kesenesi, Máskeýde Pýshkın murajaı-úıi, Shvesııadaǵy “Vasa” dep atalatyn flotqa arnalǵan eń úlken kóne nysanasy jáne Ulybrıtanııadaǵy Stendford na Eıvonede ornalasqan Shekspırdiń murajaı ólkesi, AQSh-taǵy Djordj Vashıngtonnyń jáne basqa da Amerıka alǵashqy Prezıdentteriniń úlken kesene ispettes murajaılary (taýǵa salynǵan tórt alyp músinin taǵy esepteńiz) bar. Al keń baıtaq qazaq dalasynyń uly tarıh betterindegi kóptegen tulǵalary, oqıǵalary, kezeńderi, erlikteri qanshama! Ál-Farabıden bastap Abaıǵa deıin, Bógenbaı batyrdan bastap Buqar jyraýǵa deıin, Asan-Qaıǵydan bastap Jambyl Jabaevqa deıingi mysaldardy kóptep keltirýge bolady. Bunyń barlyǵy tek tól mádenıettiń jaqsy irgetasy ǵana emes, sonymen qatar týrızm salasynyń damýyna úlken negizdeme bolar edi.

Mysaly, Shotlandııa kip-kishkentaı Loh-Ness kóline (The Loch-Ness Lake) 10 myńdaǵan týrısterdi jınaıdy. Al Bermýd araldary “Bermýdskıı treýgolnık” (The great Enigma of Bermuda triangle) ańyzymen-aq búkil týrısterdi jyldar boıy áli kúnge deıin ustap tur. Pashı araldaryndaǵy 2000 jyl burynǵy alyp músinder Mysyr pıramıdalaryndaı týrısterdiń nazaryn tartýda. Al Qazaqstannyń týrıstik dańqy áli tym azdyq etedi. Kóbinese TMD eliniń turǵyndary Almatydaǵy Medeýdi, Kókshetaýdaǵy Býrabaı kólin, Kaspıı jaǵasyndaǵy Aqtaý portyn jáne Túrkistandaǵy Qoja Ahmet Iassaýı, Tarazdaǵy Aısha bıbi men Qarahan baba kesenesin ǵana aralaıdy. Ári sol týrısterdiń jyldyq ortasha kórsetkishi Ystyqkólge nemese Samarqandqa baratyn týrısterdiń sanynan asyp túspeıdi. Bul – úlken kemshilik!

Qaraǵandy oblysyndaǵy Jezqazǵan men Ulytaýǵa saparlarym maǵan qatty áser etti. Ásirese, sheteldik qonaqtarmen birge Ketbuqa kemeńger, Dombaýyl, Alasha han, Joshy babalardyń basyna quran baǵyshtap qaıtýdyń sáti túskenine aıryqsha rıza boldym. Tańǵy jetige taman jeke ushaqpen aeroporttan túse sala Mádenıet jáne sport mınıstri Aqtoty Rahmetollaqyzy forýmǵa arnaıy kelgen barsha sheteldik qonaqtar men bizderdi ózi aldymyzdan shyǵyp, jyly qarsy aldy. Dalada jaıylǵan keń dastarqan, tańǵy astan soń daıyn turǵan, birneshe kúmisteı aq avtokóliktermen beıne bir joryqqa shyqqan kerýendeı ekspedısııaǵa jol tarttyq. Baıyrǵy qazaqtyń kóshpendi aýylyna uqsas etnoaýylǵa kelippiz. Kıiz úıde qonǵan kúnderimdi, ómirimde alǵash ret altybaqan tepken túnderimdi, Aqtoǵaıdyń tabıǵı ulttyq taǵamdary, baldaı qymyzy, bizdiń kıiz úıdegi qonaqtardy qarsy alǵan Aqtoǵaıdyń betkeustar azamattarynyń jyly qarym-qatynastary, syılastyqtary aıryqsha este qaldy. Jaqsy demalysqa qaramastan, osy eki kúndik saıahat barysynda meni tolǵandyrǵan tereń oılar da kókeıimde oryn alyp, elordaǵa orala salysymen ózindik jeke tolǵanysymnan týǵan kelesideı usynystarymmen bóliskim keledi:

1. Ár qoryqtyń qasynda birneshe ári iri, tolyqqandy týrıstik ortalyqtardy álemdik standarttarǵa saı etip qurý, ashý. Jarnamasyn jasaý. Ol úshin barlyq 14 oblystyń avtomobıl joldaryn, temirjol torabyn, avıareıster júıesin Grekııa nemese Túrkııanyń deńgeıinde jaqsylap ázirleý kerek. Bul is-shara álbette memlekettik jáne jergilikti bıýdjetterdi qaıta qaraý, qaıta retteýge alyp keledi. Degenmen, prezıdent jáne úkimet basshysy osy ispettes jobalardy qoldaıdy dep senemin.

2. Týrıstermen tikeleı jumys jasaıtyn mamandar tobyn aýqymdy kólemde oqytyp, daıyndap, kásibı ázerleý. Ol úshin tek volonterlik uıymdar ǵana emes, týrıstik kásibı joǵary ınstıtýttardy salý kerek jáne ádettegideı aǵylshyn tilin bastapqy deńgeıde ǵana biletin ári ketse daıarshy qyzmetin ǵana atqara alatyn personaldan bas tartý kerek, onyń ornyna birneshe tildi jetik meńgergen, óz tarıhy men mádenıetin óte joǵary deńgeıde biletin ári ózine mindet retinde júktelgen ólkeni egjeı-tegjeıli biletin mamandardy kóptep ázirleý kerek. Qonaq úı jáne shıpajaı personalynan bólek, bul salaǵa jýrnalısterdi, kınorejısserlerdi, óner qaıratkerlerin jáne bıznes salasynyń barlyq ókilderin bir arnaǵa jumyldyrý qajet. Iаǵnı qonaqtardy demaldyrtyp qana qoımaı ulttyq rýhanı qundylyqtarmen tanystyryp, ulttyq óndiristik ónimderimizdi satýymyz kerek. Bul tabysty úsh ese arttyrady ári álem boıynsha bizdiń týrızmege tıimdi jarnama bolar edi.

3. Ár týrıstik ortalyqtyń qasyna úlken geografııalyq, etnografııalyq, eń ozyq elektrondy aqparattyq-tehnıkalyq qondyrǵalary bar óner, ǵylym jáne ólketaný-tarıh tarıhı-tanymdyq kórmesi, túrli kóńil kóteretin forýmdar, qazaq mádenıetiniń keshegi men búgingisin tanystyratyn is-sharalar, qazaq tiliniń ashyq sabaqtary, semınarlary jáne ashyq aspan murajaılary kerek. Ashyq aspan murajaılary tek orta ǵasyrlardy ǵana emes, elimizdegi barlyq ǵasyrlardy kóretsin. XIV ǵasyrdan bastap XXI ǵasyrǵa deıingi barlyq tarıhı kezeńderdi mýltımedııalyq zamanaýı quraldarmen qamtyp kórsetý qajet. Sondaı-aq sol týrıstik ortalyqtardyń qasynan jazǵy demalys lagerlerin, jazǵy jastar festıvalderin, jergilikti halyqqa arnalǵan mádenı ashyq aspan konsert keshterin, jeke-jeke kınostýdııalardy, teatrlardy, sırkterdi, geologııalyq, ekologııalyq ýnıverstıtetterdi ashý, jastar áskerı-patrıottyq, áýesqoı óner jáne ekologııalyq jastar qoǵamdyq uıymdardyń jyl saıyn ótetin festıvalderdiń dástúrli ornyn bekitý týrızmge paıda ákeler edi.

Qazaqstan týrızminiń álem moıyndaǵan jasandy emes, tabıǵı brendke aınalarlyqtaı biregeı bolashaǵyna senemin!

Rıza Ysqaq