• USD 468.56

  • EUR 497.56

  • RUB 7.3

  • CNY 67.18

29 Naýryz, 11:22:37
Almaty
+35°

09 Qazan, 2019 Suhbat

Darhan Ábdik: Meniń daýlasýǵa zaýqym da, ýaqytym da joq...

Bıyl men Ál Farabı týraly fılm ázirledim. Túsirilim bitti. Montaj daıyn. Mýzyka jazyldy. Qazir sońǵy shtrıhtar qaldy dese bolady. Túsirilim barysynda Sırııaǵa, uly ǵalymǵa topyraq buıyrǵan Damask qalasyna baryp kelýdiń sáti tústi.

– Sálemetsiz be, Darhan myrza. Telearnalarda jańa maýsym bastaldy. Ulttyq arnada basshylyq aýysty, júrgizýshiler aýysty. Keıbir habarlar jabylyp, jańalary ashyldy. Sizdiń habaryńyzdyń jaǵdaıy qalaı bolyp jatyr?

Jaǵdaı jaman emes. "Parasat maıdany" efırge baıaǵysynsha, túngi on ekiniń ar jaq, ber jaǵynda shyǵady.

– Degenmen, kúzden beri shyqqan sandary ınternette joq qoı.

Iá, Youtube arnasyna júktelip jatqan joq. Korporasııa saıtynyń jumysyna jaýapty adamnyń aıtýynsha bul ádeıi, eldi ózderiniń saıtyna tartý úshin jasalyp jatqan jumys. Meniń pikirimshe, aqymaqtyq árıne. Sebebi mundaı saıasat habardy kóretin adamdardyń sanyn kúrt azaıtqannan basqa esh nátıje bermeıdi. Alaıda meniń onymen daýlasýǵa zaýqym da, ýaqytym da joq. Degenmen basshylyqtyń habarǵa kózqarasy jaqsy sekildi. О́ıtkeni meni qabyldaǵan kezde tóraıym orynbasary Ilham Ibragım "Parasat maıdanyna" jyly lebiz bildirip, arnaǵa habardyń kerek ekenin aıtty. Men máz bolyp qaldym.

– О́zińizdiń atqarǵyńyz keletin basqa jumystar da bar ma? Oǵan qoldaý taýyp jatyrsyz ba? Máselen, byltyr siz Shoqan Ýálıhanov týraly derekti fılm túsirdińiz, "Balapan" arnasy úshin "Plıýs sheksizdik" ǵylymı-tanymdylyq jobasyn ázirledińiz.

Bıyl men ál Farabı týraly fılm ázirledim. Túsirilim bitti. Montaj daıyn. Mýzyka jazyldy. Qazir sońǵy shtrıhtar qaldy dese bolady. Túsirilim barysynda Sırııaǵa, uly ǵalymǵa topyraq buıyrǵan Damask qalasyna baryp kelýdiń sáti tústi. Sırııaǵa barý qıyn. О́zderińiz bilesizder, soǵys bolyp jatqan memleket. Bizdiń dıpmıssııa onda joq. Sol sebepti issapardy júzege asyrýǵa kómektesken Syrtqa Ister mınıstrligine jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń Lıvandaǵy elshisi men konsýlymyzǵa kóp rahmet. Taǵy da aıtamyn, úlken rahmet emes, kóp rahmet. Bizde jurt oryssha "bolshoe spasıbodan" aýdaryp úlken rahmet deıtin boldy. Qazaqtar aǵylshyndar sekildi "thank you so mach" – "kóp rahmet" deıdi. Bul da latyn álippesine óterge bir argýment (kúledi).

– Durys, degenmen ál Farabı taqyrybyn nege tańdadyńyz? Bálkim onda arab álipbıin tańdaǵan durys shyǵar /kúledi/.

Joq! Mine bul da, burynnan qalyptasqan jańsaq pikir. Sebebi búgingi adamzatqa ortaq órkenıet te, biz aıtyp júrgen Eýropa elderindegi azamattyq, adamı qundylyqtar da – Ál Farabıdiń murasy. AQSh-taǵy damyǵan ǵylym, Japonııada damyǵan tehnologııalar, Izraılde damyǵan medısına men Evropada damyǵan óner, onyń ishinde mýzyka, bári-bári ál Farabıdiń murasy. Biz ádette ál Farabı men Avısennaǵa, Bırýnı men Ulyqbekke ıslam áleminiń ǵalymdary degen ataý taǵyp qoıamyz. Bul durys emes. О́kinishke qaraı, din men ǵylymnyń qatar damýy múmkin emes. Din árdaıym ǵylymǵa salynatyn aýyzdyq. Sol sebepti men ál Farabı tusyndaǵy oryn alǵan renessansty, din qyspaǵyna qaramastan, oryssha aıtqanda «voprekı» bolǵan qubylys der edim. Bul úlken erlik. Myńdaǵan ǵalym osy jolda qurban boldy. ál Farabı de qýǵyn kórdi. Dinı teologtar ony kápir dep te atady. Farabıdiń ómiri izdeniske ǵana emes, kúreske de, erlikke de toly ǵumyr. Sol sebepti Farabıtanýdyń negizin salǵan nemis ǵalymy Frıdrıh Genrıh Dıterıssı ony "qarańǵylyqqa, nadandyqqa, adam boıyndaǵy rýh azattyǵy men izgilik qaǵıdalaryn janyshtaýǵa tyrysatyn qanipezer bılikqumarlyqqa qarsy aıanbaı kúresken parasat qaharmanyna" teńedi.

– Bálkim, siz ony tipten demokrat dersiz?

Iıa, demokrat. ál Farabıdiń "Izgi qalanyń turǵyndary týraly" eńbegi bar. Izgi qala – izgilikti qoǵamnyń úlgisi. Mine osy eńbeginde ol, qala basshysyna qajetti birneshe qasıetti tizip aıtady. Sosyn bul qasıettiń bári bir adamnyń boıynan tabylmaýy múmkin, ondaı jaǵdaıda qalaǵa birin biri tolyqtyratyn birneshe adam basshylyq etýi tıis deıdi. Parlamenttik basqarý emeı ne? Al endi oılap kórińiz, bul X ǵasyr, jerdegi patsha, kóktegi Allanyń kóleńkesi, bılikti Qudaı ózi qalaǵanyna beredi dep júrgen kezeń. ál Farabı arǵy dúnıeniń baqytyn dáriptemeıdi, adam baqytty qoǵamǵa kóziniń tirisinde umtylýy tıis, adam ǵylym men bilimge umtylýy qajet, al bilim men ǵylymnyń qadiri joq eldi tastap ketýi kerek deıdi.

– Al, ál Farabı qazaq pa, ózbek pe, parsy ma? Bul máselede de ortaq pikir joq sekildi ǵoı.

ál Farabı  túrki balasy. Bul onyń tolyq atynda da tur, kók tasynda da jazylǵan. Alaıda uly tulǵalar bir ulttyń aıasyna syımaıdy ǵoı. ál Farabı adamzattyq tulǵa. Abaıdyń "atańnyń balasy bolma, adamnyń balasy bol" degeni esińizde me? Biz ál Farabıdiń rýhanı murageri bolǵanda ǵana izgi qoǵam qura alamyz. Bul úshin Farabıdi ulttyq qundylyǵymyzǵa aınaldyrý kerek. Aýdarý kerek. Oqý kerek. Biz ál Farabımen maqtanyp qana kelemiz. Ony túsinip boldyq dep aıta almaımyz. Bizdiń qoǵamǵa búgingi tańda ózgerister qajet. Al sol ózgeristiń rýhanı negizi Farabı dúnıetanymy bola alady dep oılaımyn.

– Rahmet. Fılmińizdi asyǵa kútemiz.

"Qamshy" silteıdi

Qate tapsańyz, qajetti bólikti tańdap ctrl+enter basyńyz.

Pikir qaldyrý

pikir