Abaı: Bilgenderdiń sózine, mahabbatpen erseńiz

Ýınston Cherchılldiń mynadaı tamasha sózi bar:

«Bolashaqqa tike qaraý kerek. Keshe teńiz kapıtany turatyn minberge kóterilip, korabl tumsyǵy taýdaı jal-jal tolqyndardy qalaı jarǵanyn kórdim.

Eriksiz suraq týdy: «Aıdyndaǵy jalǵyz keme búıirin soqqylap jatqan esepsiz tolqynǵa qalaı boı bermeıdi?»

Jaýap óte ońaı.

О́ıtkeni, onda – maqsat bar, al tolqyndy jel qýyp júr – sol sebepti yǵysýǵa májbúr.

Eger biz aldymyzǵa AIQYN MAQSAT qoıa bilsek, dittegen bıigimizdi baǵyndyrmaı tynbaımyz».

JALPY «ADAM BAQYTY» DEGEN NE?

Ǵalymdardyń aıtýynsha, BES-AQ NÁRSEDEN turady eken:

• BOLAShAQQA DEGEN SENIM;
• SAPALY BILIM;
• SALAÝATTY О́MIR SALTY;
• RÝHANI BAILYQ;
• TAZA SÝ.

ULY MAQSAT JOLYNDA QOL JETKENGE ǴANA QÝANYP, ALǴA QADAM BASÝDY OILAMAǴAN – TOQYRAIDY, AL ILGERI OZǴANYN IZDENISKE ULASTYRYP OTYRǴAN – BIIKTERDI BAǴYNDYRADY.

Indýstrıaldyq jaǵynan joǵary qarqynmen damyǵan elderde HH ǵasyrdyń aıaǵyna qaraı jappaı ıntellektýaldy resýrsqa, sonyń ishinde BILIMGE ARQA SÚIEGEN SALALAR men ǵylymı, aqparattyq tehnologııalarǵa kóbirek ıek artqan EKONOMIKANYŃ BURYN-SOŃDY BOLMAǴAN JAŃA TÚRI paıda boldy.

1997 jyly AQSh-ta «AKADEMIIаLYQ KAPITALIZM» degen ataýmen Sheıl Sloter men Larrı Leslıdiń kitaby jaryq kórdi.  

Bul termındi ǵylymı aınalymǵa alǵash Edvar Heket engizgen eken.

Dúnıe júzi jetekshi ýnıversıtetteriniń qyzmetin KOMMERSIALIZASIIаLAÝ kóptegen elderdiń EKONOMIKALYQ DAMÝYN JEDELDETTI dep aıtýǵa tolyq negiz bar.

Joǵary oqý oryndaryn BIZNESKE AINALDYRÝDYŃ ózektiligin bilim berý salasyndaǵy tutynýshylyq qajettiliktiń ózgerýimen túsindirýge bolady.

Birinshi kezekte, kún tártibine joǵary bilimdi el ekonomıkasynyń tolyqqandy salasyna aınaldyrýdy shyǵaryp, sol arqyly qoǵamnyń aýqatty da tabysty músheleriniń qataryn kóbeıtýdi  kózdeıdi.  

Sóz joq, buǵan qol jetkizgender qatary kóp ekeni daýsyz.

Álemdegi eń qýatty Garvard ýnıversıtetin alsaq, NACUBO zertteýlerinde jarııalanǵan málimet boıynsha, onyń qory 32,3 mıllıard dollar quraıdy.

Ekinshi orynda AQSh-tyń ataqty Iel ýnıversıteti (20,7 mıllıard dollar).

ShETEL TÁJIRIBESINE kóz júgirtsek, osyndaı dárejege qol jetkizip otyrǵan álemdegi aldyńǵy qatardaǵy oqý oryndarynyń bári túgelge jýyq shet aımaqtarda, sonymen qatar kishigirim qalalarda ornalasqan.

Mysaly, jańa biz aıtyp ótken Iel ýnıversıteti halqynyń sany shamamen 130 myń adamdy quraıtyn Nıý-Heven qalasynda ornalasqan.

Bul bilim ordasy, jahandyq reıtıng boıynsha, alǵashqy bestiktiń quramynda. Stýdent sany – 13 myńnan astam.

Kembrıdj qalashyǵyndaǵy álemge áıgili Massachýsets tehnologııalyq ýnıversıtetinde 11 myń stýdent bilim alady.

Joǵaryda jer sharyndaǵy eń qýatty joǵary oqý orny dep kórsetilgen Garvard ýnıversıteti osy Kembrıdjde ornalasqan.

Prınston ýnıversıteti – Prınston qalasynda.

Negizinde AQSh-ta 4,5 myń joǵary oqý orny bolsa, onyń 39-y ǵana Vashıngtonda, 94-i Nıý-Iorkte ornalasqan.

Jalpy alǵanda, AQSh JOǴARY BILIM ORDALARYNYŃ 3%, BÚKIL AMERIKA STÝDENTTERINIŃ 3,7% – VAShINGTON MEN NIý-IORKTE.  

Ulybrıtanııanyń álem moıyndaǵan Oksford, Kembrıdj, Manchester, Glazgo ýnıversıtetteri eldiń qashyq buryshynda, kishigirim graftyqtarda ornalasqan.

Tumandy Albıon jerindegi 164 joǵary bilim oshaǵynda 2,3 mln. stýdent oqysa, jastyq shaǵyn Londonda ótkizý eldegi barsha stýdent qaýymynyń 20%-na, ıaǵnı 500 myń jasqa buıyrǵan.

Japonııada da alys aımaqtar aıqyn basymdyqty paıdalanady.

Sońǵy sanaq boıynsha, 343 myń adam turyp jatqan Japonııanyń Sınýzıýký qalasynda ornalasqan Vakeda ýnıversıtetinde 50 myń stýdent bilim alyp jatyr.

Aıta keteıik, bul «Alma-mater» – álem moıyndaǵan jazýshy Harýkı Mýrakamı, Sony korporasııasy quryltaıshylarynyń biri Masarý Ibýka sııaqty tulǵalardy túletip ushyrǵan bilim oshaǵy.

Álemdegi alǵashqy gýmanoıd robot osy bilim ordasynyń zerthanasynda jasalǵan kórinedi.

Kerisinshe, 14 mıllıonǵa jýyq turǵyny bar Tokıodaǵy Keıo ýnıversıtetinde 33 myń stýdent oqıdy.

Ońtústik Koreıanyń 23 000 stýdent bilim alyp otyrǵan ataǵy jer jarǵan ǵylymı-tehnıkalyq ınstıtýty Tedjon qalashyǵynda ornalasqan (bul qalany osy oqý orny arqyly izdep tabýǵa bolatyn shyǵar), bul jerde budan basqa 115 myń stýdent oqıtyn 20 ýnıversıtet bar.

El boıynsha 380 joǵary oqý oryndarynda 2,5 mln. stýdent oqıdy.

Munyń syrtynda dúnıe júziniń irgeli ýnıversıtteriniń fılıaldaryn ashý arqyly óz ekonomıkasyn odan ári damytyp otyrǵan elder barshylyq. Bul jóninen álemdegi alǵashqy bestik Sıngapýr (12), Malaızııa (12) men Katar (11) enshisinde.

Taıaý Shyǵysta jıi-jıi soǵys órti tutanyp jatqanyna qaramastan Birikken Arab Ámirligi osy maqsatqa bólinetin qarjy kólemin jyl sanap ulǵaıta túsýde. Abý-Dabı ámirliginiń úkimeti Nıý-Iork ýnıversıtetine fılıal ǵımaratyn turǵyzý úshin óz tarapynan 50 mln. dollar usynǵan.

Bir qaraǵanda munaıynyń ózi asyrap otyrǵan el bolashaqqa osyndaı ınvestısııa jumsap otyr.

Malaızııa óz jerinde Ulybrıtanııa, Amerıka Qurama Shtattary, Avstralııa joǵary oqý oryndarynyń bólimshelik qurylymdaryn quryp, solarmen tyǵyz baılanys ustaý nátıjesinde jyl saıyn 50 myń sheteldik jasty oqytýǵa qol jetkizdi.

Bul elden alǵan dıplom, oqý jyldarynda jumsalǵan qarjynyń azdyǵymen qosa, álemniń barlyq elderinde moıyndalady jáne tulǵalyq ta, mansaptyq jaǵynan da ósý jolynda senimdi kepil bola alady.

Malaızııa Nottıngem Ýnıversıteti kelesi jyly jıyrma jasqa tolady. Dıplomynyń bedeli negizgi ýnıversıtet bitirýshilermen teń dárejede. Bir ǵana ózgeris bolsa, ol – oqý qunynyń arzandyǵy. Stýdent Ulybrıtanııaǵa baryp oqýyn jalǵastyrý quqyǵyn kez kelgen ýaqytta paıdalana alady.

Osyǵan deıingi jazǵandarymyzda Uly Daladaǵy BILIMGE QUShTARLYQ tarıhyn negizgi taqyrybymyzǵa arqaý etip keldik.

Birden aıtý kerek, biz búgin jas urpaqqa sapaly bilim, sanaly tárbıe berip kele jatqan elimizdegi joǵary bilim salasynyń jumysyn talqylaýdy emes, qaıta álemdik úlgide JOǴARY OQÝ ORYNDARYNYŃ О́ŃIRLERDIŃ EKONOMIKASYN О́RLETÝDEGI YQPALY týraly aıtýdy maqsat tutyp otyrmyz.  

Sol sebepti oqyrman nazaryn oıǵa alǵan maqsatymyzǵa buryp, ishki jaǵdaıǵa oralaıyq:

№/№	JOO ornalasqan jer	JOO sany	Stýdent sany
1.	Aqmola oblysy	4	10 166
2.	Aqtóbe oblysy	6	24 459
3.	Almaty oblysy	3	10 410
4.	Atyraý oblysy	3	13186
5.	Batys Qazaqstan oblysy	4	30 663
6.	Jambyl oblysy	3	22 665
7.	Qaraǵandy oblysy	9	44 549
8.	Qostanaı oblysy	7	21 169
9.	Qyzylorda oblysy	3	10 660
10.	Mańǵystaý oblysy	2	6 215
11.	Pavlodar oblysy	4	15 892
12.	Soltústik Qazaqstan oblysy	2	7 530
13.	Shymkent qalasy	10	84 813
14.	Túrkistan oblysy	2	9 673
15.	Shyǵys Qazaqstan oblysy	7	32 129
16	Nur-Sultan qalasy	14	55 000

 

AL, BIR ǴANA ALMATY QALASY – 41 JOO, 144 000 STÝDENT.

Kesteden kórinip turǵanyndaı, eldegi joǵary oqý oryndary dúnıejúzi tájirıbesindegideı alys aımaqtarda emes, kerisinshe, eki iri ortalyqta ǵana shoǵyrlanǵan.

BILGENDERDIŃ SО́ZINE

MAHABBATPEN ERSEŃIZ, – dep úıretedi kemeńger Abaı.

Álemdik bilim muhıtynda kósh bastap kele jatqan elder sııaqty BIZDEGI JOǴARY BILIM BERÝ ORYNDARYNYŃ ORNALASÝYN QALAI RETTEÝGE BOLADY degen suraq týyndaıdy.

QÝATTY О́ŃIR – QÝATTY QAZAQSTAN.

Bul aksıoma.

О́ńirlerdegi joǵary oqý oryndarynyń belgili bir EKONOMIKALYQ BAǴYTTA kóshbasshy bolǵanyn qalar edik.

Solaı bolsa, AIMAQTARDYŃ ÁLEÝMETTIK-EKONOMIKALYQ DAMÝY men KADRLYQ ÁLEÝETIN nyǵaıtýda sheshýshi ról atqaryp, MYQTY TIREK  bola alady.

Oqýdyń mynadaı tolyq sıklin qurý múmkindigi týady: KOLLEDJ – JOO – О́ŃIRGE JUMYSQA ORNALASTYRÝ. 

Máselen, elimizdiń soltústik oblystary barlyq ýaqytta agrarlyq aımaq bolyp esepteledi.

Ortalyq Qazaqstan metallýrgııa, aýyr ónerkásip pen ındýstrııa salasy kadrlaryn daıyndap shyǵara alady.

Qazaqstan Magnıtkasynyń búgingi tańda kadr tapshylyǵyn qatty sezinip otyrǵany jasyryn emes.

GRANTTARDY AIMAQTARǴA BО́LÝDIŃ TIIMDILIGI nede:

1. Ishki kóshi-qon joǵary qarqynmen damıdy;
2. Ekonomıkalyq belsendilik artady;
3. О́ńirlerdegi talantty jastarǵa keńinen jol ashylady.

Aımaqtarda BILIM SEGMENTINE arqa súıeý – EKONOMIKALYQ JÁNE ÁLEÝMETTIK SAIаSATTY TABYSTY JÚRGIZÝDIŃ BASTY KEPILI. 

Birer mysal. Kalıfornııa shtatynda ornalasqan Sılıkon ańǵary Amerıkadaǵy úsh iri tehnologııalyq ortalyqtyń biri bolyp tabylady. Bul jerde Forbes tizimine engen álemniń 80 mıllıarderi ómir súrip jatyr.

Osyndaǵy Stendford ýnıversıteti – naǵyz zııatkerlik ıadro.

Munda jyl saıyn 7 000 stýdent pen 8 000 magıstrant bilim alady.

TQS Best Student reıtıngi boıynsha, AQSh-tyń «stýdentter qalashyǵy» bolyp sanalatyn Boston qalasy men onyń mańaıynda ómir súrý deńgeıi jóninen eń joǵary kórsetkishterge ıe.

О́mir súrý sapasy joǵary, ári kásipkerlikpen aınalysýǵa óte qolaıly bolyp sanalady.

Tap osyndaı jaǵdaıdy Ulybrıtanııa joǵary oqý oryndarynyń stýdentteri basynan keship otyr.

Bir ǵana Oksford ýnıversıtetiniń jyl saıynǵy tabysy 5 mlrd. dollardy quraıdy. Bul irgeli bilim uıasynyń kúndelikti qyzmetin qamtamasyz etýge qalanyń barlyq kásiporyndary jumyldyrylǵan.

Manchester ýnıversıteti óziniń bilim strategııasynyń arqasynda álemniń 66 elinde oqý baǵdarlamasyn júrgizý arqyly óz bıýdjetine jyl saıyn 1,4 mlrd. dollar kiris ákeledi.  

MUNDAI BOLMAQ QAIDA DEP

AITPA ǴYLYM SÚISEŃIZ.

                                                        Abaı.

Joǵaryda biz tilge tıek qylǵan shetel memleketteriniń qol jetkizgen jetistikterin ıgerýge ábden bolady.

OǴAN ALǴYShART PEN QOLAILY JAǴDAI JETKILIKTI.

Qoldaǵy  málimet, kerisinshe, bilim izdep syrtqa sapar shegetinderdiń sany azaımaı otyrǵanyn kórsetedi.

Sóz sońynda, joǵary bilim berý oryndaryn ÁR AIMAQTYŃ EKONOMIKALYQ DAMÝ QAJETTILIGINE ORAI baǵyttap otyrý kerektigin aıtqymyz keledi.

Dana Abaı aıtpaqshy, «QUDAIDAN QORYQ, PENDEDEN UIаL, BALAŃ BALA BOLSYN DESEŃ – OQYT!

...ALDAÝ QOSPAI, ADAL EŃBEGIN SATQAN QOLО́NERLI – QAZAQTYŃ ÁÝLIESI SOL».   

Joǵary oqý oryndary arqyly О́ŃIRLERDIŃ EKONOMIKASYN DAMYTÝMEN QOSA, elimizdi EÝRAZIIа KEŃISTIGINDEGI JOǴARY BILIM ORTALYǴYNA aınaldyrý múmkindigi bar.

Arystanbek MUHAMEDIULY