"Nazarbaevtyń dombyra týraly bastamasyn bılik qoldamaı otyr"

Bıylǵy jyldyń basynda teledıdardaǵy «haıp» qýǵan baǵdarlamalar men telearnalardan sharshaǵan halyq bir qýanyp qalǵan edi. Alǵash ret ulttyq qundylyqtarymyzdy ǵana dáripteıtin, 24 saǵat boıy ulttyq ónerimizdi nasıhattaıtyn «Dombyra» telearnasy ashyldy.  Atalmysh telearnanyń ashylýyna Nursultan Ábishulynyń dombyra kúnin belgilep berýi sebep bolypty. Degenmen mınıstrlik pen oblys ákimderi qoldaý bildirýden bas tartqan. Osyǵan baılanysty Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi «Dombyra» telearnasynyń jetekshisi Qanat Erjigitovpen suhbattasty.

— «Dombyra» arnasyn ashýyńyzǵa ne túrtki boldy?

— Elbasymyz ulttyq dombyra kúnin belgilegennen keıin ózimizdiń ulttyq dástúrimizdi dáripteıtin arna ashý týraly oı keldi. Nursultan Ábishuly dombyranyń statýsy joǵary ekenin aıtyp, shilde aıynyń alǵashqy jeksenbisin  Ulttyq dombyra kúni dep belgilep, memlekettik deńgeıde atap ótti. Úlken bastamany ilip áketip, bıylǵy jyldyń alǵashqy aılarynda ulttyq telearnany ashtyq.

Úsh jyl saıyn Aqparat jáne kommýnıkasııa mınıstrligi búkil Qazaqstanǵa taraıtyn OTAU TV spýtnık júıesine baıqaý uıymdastyrady. Sol baıqaý bıyl da bolatynyn estigennen keıin qajetti qujattardy jınastyryp, baıqaýǵa qatystyq. Qajetti qujattardy jınastyryp tapsyrǵannan keıin baıqaýǵa qabyldandyq. Biz ózimiz bastap ketsek keıin memlekettik qoldaý bolyp konkýrsty jeńemiz dep dámelengenimiz jasyryn  emes. Biraz ýaqyttan keıin sheshim shyqty. Biraq biz kútkendeı bolmady. Dombyra arnamyz qaladaǵy sıfrlik jáne spýtnıktik jelilerge ótpedi. Bul qalaı boldy dep hat ta jazdyq. Al olar bolsa "Arnada aqparattyq-tanymdyq dúnıelerdi jazbaǵansyzdar" dep jaýap berdi. Endi aqparattyq tanymdyq baǵdarlama ashatyndaı bul saıası arna emes. Dombyra — mádenı arna. Degenmen telearnada balalarǵa dombyra úıretýge arnalǵan «Syr perne» dep atalatyn arnaıy baǵdarlamamyz bar. Osynyń bárin biz qujatta kórsetkenbiz. Budan basqa kúıler men jyr-termelerge arnalǵan bólek-bólek baǵdarlamalar bar. Ekinshi syltaýlary — satyp alatyn retranslıasııa jasaıtyn eshteńe kórsetpegensizder deıdi. Biz eshteńe satyp almaımyz. Biz barlyq baǵdarlamany ózimiz túsiremiz. Eshqandaı arnanyń retranslıasııasyn jasamaımyz. О́ıtkeni Dombyraǵa eshqandaı arnanyń formaty kelmeıdi. Sóıtip osy sekildi syltaýlarmen bizdiń betimizdi qaıtaryp tastady.

— Qaltaly azamattardan qandaı da bir kómek boldy ma?

— Biz birneshe "men" degen qaltaly azamattarǵa bardyq. Ulttyq qundylyqty nasıhattaıtyn arna ashyp jatqanymyzdy aıtyp, túsindirdik. Spýtnıktiń jelige shyǵaratyn bolsaq, kerek aspaptarǵa qajet qarajatty aıtyp, ótinish jasadyq. Biraz azamattar "munyń ne paıdasy bar? Berilgen qarajatty aqtaı ma?" dep surady. Men qazir qaıtymy bolmasa da keıin qaıtaratynymyzdy aıtyp, jaýap berdim. Eshqandaı qoldaý bolmady.

— Al mádenıet mınıstrligi men oblys ákimderine hat jazdyńyzdar ma?

— Iá, biz birinshi mádenıet mınıstrligine de hat jazdyq. Mınıstrlik jalpy qoldaý kórsetetinin aıtty. Biraq qarjylaı emes. Túsirilim oryndaryna baılanysty kómek qolyn sozatynyn aıtty. Budan bólek 14 oblys jáne qala ákimine, 3 megopolıstiń ákimine hat jazdyq. Báriniń aıtatyny bir nárse: Memleket sizderge qarajat bólmegen. Báriniń syltaýy bir boldy. Bul endi ákimge jetpeı jatqan shyǵar dep, qabyldaý bólimine habarlastyq. Biraq oblys ákimderimen sóılesý múmkin bolmady. Tek Qaraǵandy oblysynyń ákimi Erlan Qoshanovpen ǵana sóılese aldym. Odan bólek 4 oblys ákiminiń mádenıet salasyna jaýapty orynbasarlarymen sóılestim. Qalǵandarymen sóılesý múmkin bolmady. Mádenıet basqarmasymen habarlasqan kezde olar da «sizderge qarajat qarastyrylmaǵan» dep jaýap berdi. Mysaly árbir óńirdiń óz mektebi bar. Sol mektepterdi ashyp, jyrshy, termeshi, kúıshileri men qolóner sheberlerin túsirip, kórseteıik dedik. Endi oǵan da jol-pulyna, jatatyn jerine, odan qalsa turatyn jerdiń aqysy men qyzmetkerlerdiń qalamaqysyna qajetti qarajatty ǵana suradyq. Kóp aqsha emes-ti. Degenmen oblys basqaryp otyrǵan azamattar bizge «joq» dep qysqa qaıyrdy. Endi hat jetpegen shyǵar dep, blogqa da jazdyq. Biraq bárinen birsaryndy jaýap keldi. Sizderdiń bastamalaryńyz óte keremet dep bastap tabys tileımiz degen tilekpen aıaqtaǵan, basqa eshteńe joq.  Osyndaı kúıde otyrmyz. Tek aıta ketetini ShQO ákimi Danıal Ahmetov aǵamyz ben  sol óńirdiń mádenıet basqarmasyn basqaryp otyrǵan Azamat Maratulynyń qoldaýymen Shyǵys Qazaqstan oblysynda túsirilim jumystaryn jasadyq. Túsirilim jumystary bir aptaǵa sozyldy. Aıagózden, Tarbaǵataı, Kúrshim, О́skemen sekildi eldi-mekenderden 40-50 óner azamattaryn túsirip, 200-den asa shyǵarma alyp keldik. Qazir osyny efırge berip jatyrmyz. Budan basqa aıta ketetin jaıt Astana qalasyndaǵy mádenıet basqarmasyn basqaryp otyrǵan  Bolat Majaǵulov óziniń azamattyǵyn kórsetip, qoldaý bildirdi. Sol kisige óz alǵysymdy aıtqym keledi.

— Alǵashqy kórermender qalaı qabyldady?

— Jaqsy qabyldap jatyr. Kóptegen tilekterin aıtyp, úlken ata-apalarymyz habarlasady. Orys tildi jastar da habarlasyp, alǵysyn aıtqan kezder boldy. Olar oryssha sóılegenimen, dástúrli ónerdi jaqsy kóretin áke-sheshesi men ata-ájesi bar. Sol kisiler «Dombyra» arnasyn úzbeı kóredi eken. Alǵys aıtqan jastar oryssha sóılegenimen, keýdesinde qazaq dep soqqan júregi bar ekenine kózim jetti. Keı kezde qarjylaı máseleler qabattasyp ketken kezde, «osyny ne úshin, kim úshin istep júrmiz» dep oılanyp qalamyz. Biraq ata-apalarymyz habarlasyp aq tilekterin jaýdyrǵanda qaıta shabyttanamyz. Keıbiri usynystaryn aıtady, jańartyp otyrsańyzdar eken deıdi. Bizdiń arna 24 saǵat boıy jumys istegendikten qoldan kelgenshe óz qarajatymyzben túsirip, tolyqtyryp otyramyz.  Sonda da halyq kóbirek dúnıe shyqsa eken dep otyrady. Sosyn batystan aǵalarymyz habarlasyp «sender osy Jetisýdyń azamaty emessińder me? Jetisýǵa jatyp alypsyńdar» dep aıtqan. Biz bolsaq «aǵa, qazaqty bólmeımiz. Sizder jaqtaǵy mektep ókilderiniń de ónerin kórip, túsirgimiz keledi. Biraq oǵan jaǵdaıymyz bolmaı otyr» dep túsindiremiz. Jalpy halyqtyń iltıpaty óte jaqsy. Suranys bar. 

— «Dombyra» telearnasymen baılanysty maqsatyńyz qandaı?

— Qazir "Dombyra" telearnasy Qazaqstanda taratýshy 2 kabeldik júıemen IDTV-de 26 arnada. Biraq eń kóp tutynýshy OTAU TV spýtnıktik jelisinde. Qazir IDTV arqyly 10 adamǵa kórsetip otyrsaq, OTAU TV arqyly 100 adamǵa kórseter edik. Osynshama mańdaı ter men jumys istep, kómektesip otyrǵan azamattardyń eńbegi aqtalsa eken deımin. Sony biz OTAU TV shyǵarýǵa qarajatymyz jetpeı otyr. Qazteleradıo bizden aıyna 2,5 mln jýyq aqsha surady. Osyǵan dińkemiz quryp otyr. Búkil eldegi qazaqtar kórse, shettegi qandastarymyz da kózaıym bolsa degen maqsat qoıyp otyrmyz.

— Qarajatty qalaı jınaıtyn oılaryńyz bar?

— Qınalǵan kezde ártúrli oılar keledi. Árbir qazaqtyń aýylda ata-anasy bar. Bizdiń negizgi aýdıtorııamyz da osy úlken kisiler. Sol kisiler arqyly orta jáne kishi býyndy da qamtımyz. Ata-ájelerimiz Dombyrany qosyp jyr-termeler men kúılerdi kórip, tyńdap otyrsa kishiler de arnany aýystyrmaı, birge kóredi. Iаǵnı jastar da kúı men jyr-terme tyńdaıdy. Qazirgi jastardyń qolynda noýtbýk, smartfon bar. Olarǵa kúı tyńdatý qıynnyń qıyny. Jastar basqa nárse kórip otyrsa da, sol úıden dombyranyń, qobyz ben jetigenniń úni shyǵyp tursa ulttyq ónerdi kishi býynnyń sanasyna sińire alamyz. Osyǵan baılanysty biz úlken aksııa uıymdastyrsaq dep otyrmyz. Ol úshin árbir qazaq «Dombyra» arnasyna abonenttik tólem retinde 1000 teńgeden tóleıtin bolsa, biz OTAU TV-nyń suraǵan qarajatyn tólep berer edik. Sol kezde bizdiń eńsemiz ben rýhymyz kóteriledi. Osyndaı aýqymdy aksııa bastasaq degen oıymyz bar.

— Bılikke  qandaı talap tilekterińiz ben ótinishterińiz bar?

— Biz Aqparat mınıstrligine habarlasyp, tegin kórsetiletin arnalardyń lımıtin 40 arnaǵa kóterseńizder dep ótinish jasaǵan edik. Olar bul máseleni mınıstrlik emes, prezıdent ákimshiligi sheshetinin aıtty. Endi meniń Prezıdent ákimshiligine ótinishim bar. Tegin kórsetiletin arnalardyń lımıtin kóterseńizder. Sol kezde bizdi Aqparat mınıstrligi qabyldar. "Qazsport" arnasynyń SD formatta kórsetilýi HD formatta kórsetilýimen eki arnanyń ornyn alyp otyr. Aqparat mınıstrligine osy eki orynnyń birin «Dombyra» arnasyna bersin degen ótinishimiz bar. Mádenıet mınıstrligine qatysty da ulttyq qundylyqtar týraly birneshe jobamyz bar. Olar da bizdi qabyldasa, birneshe jobalardy kórermen nazaryna usynar edik.

— Qazirgi tańda arnany qalaı taratyp otyrsyzdar?

— Qazaqtelekomnyń ınternet jelisi - ID TV arqyly taratyp otyrmyz. Negizinde sol taralymnyń ózine de 1 mıllıonnan astam qarajat tóleımiz. Osy jaǵy da qıyndyq týǵyzyp otyr.

— Degenmen elimizde ultjandy azamattar bar. Aýyz toltyryp aıtatyndaı Imanǵalı Tasmaǵambetov, Bekbolat Tleýhan, Doshan Joljaqsynov syndy azamattar bar. Osy kisilermen habarlasyp kórdińiz be?

— Bul aǵalarymyzdyń bárine habarlastyq. Til men jer daýy kezinde de, ultqa qatysty máselelerde de únsiz qalmaıdy. Bekbolat aǵamyzǵa da, kómekshisine de habarlastyq. Alaıda odan da keri baılanys bolmady. Doshan Joljaqsynov aǵamyzǵa da habarlastyq. Ol kisi bizge qalaı habarlasý kerek ekenin biledi. Degenmen habar bolmady. Al Imanǵalı aǵamyzdyń Reseı elshiliginde qyzmet etetinin bilesizder. Jeke kabınetiniń ózi ulttyq naqyshta órnektelgenin áleýmettik jeli arqyly kórip otyrmyz. Keshegi Reseıde Qazaqstannyń kúni ótti. Elbasymyz baryp, qazaqı naqyshta pavılon salyndy. Oǵan da hat jazdyq. Keńsesine de habarlasqan kezde hatty oqyǵanyn bildik. Alaıda áli jaýap bolmaı otyr. Siz aıtqan azamattardan bólek aıtys ónerine jarty ómirin arnaǵan Júrsin Ermanmen sóılestik. Bizden halyq aıtysty kórgisi keletinin aıtyp, ótinish jasap jatqanyn aıtty. Júrsin aǵamyz birden kelisip «túsirińder, nasıhattańdar» dep ruqsatyn berdi. Biz daıyndalyp  qyrkúıek aıynda bolatyn 5 aıtysqa túsirilim tobyn daıyndadyq. Biraq keıin «Qazaqstan» telearnasy, "Nur Otan" partııasy jáne Aıtys odaǵy memorandýmǵa qol qoıyp aıtysty tek  «Qazaqstan» telearnasy ǵana kórsetetin bolypty. Al basqa arnalardan kórsetýge tyıym salyndy. Negizinde halyqqa aıtysty túgel nasıhattasaq degen oı bolǵan. Biz bılikke de, kásipkerlerge de, sheteldegi qandastarymyzǵa da ashyqpyz. Bizdi qoldaımyn dese de, shaqyrtý jasasa da kelisemiz. Sondaı kúnniń týatynyna senemiz.

Árbir qazaq osy máseleni kóterse eken. Sol kezde ǵana ulttyq qundylyǵymyzdy saqtap qalamyz. Kúmbirlegen qara dombyranyń úni árbir otbasynda shyǵyp tursyn deseńiz bizge qoldaý kórsetińizder!

— Suhbatyńyzǵa raqmet!